مایع آمنیوتیک مایعی است که جنین در حال رشد در داخل کیسه آمنیوتیک قرار می گیرد، ساختار غشایی در دوران بارداری در داخل رحم تشکیل میشود که جنین را احاطه میکند. پرده روی جنین، غشای داخلی کیسه آمنیوتیک، شروع به تولید مایع آمنیوتیک در حدود دو هفته اول بارداری میکند. اگر پزشك به شما گفته است كه مایع آمنیوتیك شما بیش از حد است خیلی نگران نباشید. بیشتر زنانی كه دچار این مشكل هستند كودكانی سالم بدنیا می آورند. ولی در بعضی موارد این مسئله ممكن است علامتی از دیابت و یا مشكلی در جنین باشد.
● مایع آمنیوتیك چیست؟
مایع آمنیوتیك ماده ای است كه جنین را در كیسه جنین احاطه كرده است. این مایع كارهای مهمی انجام می دهد كه عبارتند از:
▪ بعنوان یك ضربه گیر جنین را در مقابل صدمات و بند ناف را در مقابل تحت فشار قرار گرفتن (و در نتیجه اختلال در اكسیژن رسانی به جنین) محافظت می كند.
▪ جنین و رحم را از عفونت محافظت می كند.
▪ بعنوان یك منبع پشتیبان كوتاه مدت از مایعات و مواد غذایی عمل می كند.
▪ به جنین برای تنفس و تحرك كمك می كند.
▪ به تكامل مناسب سیستم های گوارشی، اسكلتی عضلانی و تنفسی جنین كمك می كند.
● مایع آمنیوتیك كجا تولید می شود؟
در طی ۱۶ هفته اول حاملگی، جفت، غشاهای آمنیوتیك، بند ناف، و پوست جنین همگی مایعی تولید می كنند كه همزمان با رشد جنین كیسه آمنیوتیك را پر می كند. پس از آن جنین شروع به بلعیدن مایع كرده، مایع از كلیه های جنین گذشته و بصورت ادرار از بدن جنین خارج می شود و این چرخه مجدداً تكرار می شود بطوریكه كل مایع آمنیوتیك هر چند ساعت یك بار از این چرخه عبور می كند. (تعجب نكنید! بله، بیشتر مایع آمنیوتیك در واقع ادرار است). جنین همچنین مقداری مایع از ریه هایش ترشح می كند. مقدار كمی از مایع آمنیوتیك جذب كیسه آمنیوتیك شده و وارد بدن مادر می شود و یا از طریق خون بند ناف به بدن مادر بر می گردد. بنابراین، جنین نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در كیسه آمنیوتیك دارد. زیاد بودن مایع هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس و كم بودن آن الیگوهیدرآمنیوس خوانده می شود.
● تشخیص زیاد بودن مایع آمنیوتیك
رشد سریعتر از طبیعی رحم ممكن است پزشك را به زیاد بودن مایع مشكوك كند. زیاد بودن مایع ممكن است سبب شود مادر حركات جنین را آنطور كه باید در سه ماهه دوم یا سوم حس كند احساس نكند. بیمار ممكن است علائمی نظیر دردهای شكمی (ناشی از فشار زیاد مایع)، نوسان شدید وزن، كمر درد، و ورم شدید پاها و قوزك پا داشته باشد. در صورت وجود این علائم پزشك برای بیمار سونوگرافی تجویز كرده و اندكس مایع آمنیوتیك (Amniotic Fluid Index) را محاسبه می كند. اندكس بالای ۲۵ سانتی متر بیش از حد تلقی می شود. مقدار طبیعی این اندكس در سه ماهه سوم حاملگی ۵ تا ۲۵ سانتی متر است.
● دلایل افزایش بیش از حد مایع
در بیشتر موارد علت ناشناخته است. در حدود ۶۰% موارد هیچ دلیل خاصی پیدا نمی شود، جنین مشكلی ندارد و مایع خوبخود كم می شود. با این حال بیمار باید همچنان تحت نظر باشد و برای وی تا آخر حاملگی non stress test و سونوگرافی تجویز شود. همچنین ممكن است به منظور كاهش خطر پارگی زودرس كیسه آب و شروع زایمان زودرس استراحت مطلق تجویز شود.
● علل دیگر عبارتند از:
▪ دیابت مادر: در صورتیكه مادر دیابت كنترل نشده داشته باشد ممكن است دچار افزایش بیش از حد مایع گردد. (پلی هیدرآمنیوس در ۱۰% مادران دیابتی و معمولا در سه ماهه سوم تشخیص داده می شود). به همین دلیل معمولا برای مشخص كردن اینكه ممكن است افزایش بیش از حد مایع ناشی از دیابت باشد یك تست گلوكز انجام می شود. این موارد معمولا خفیف بوده و با كنترل دیابت براحتی درمان می شوند.
▪ ماكروزومی یا حاملگی چند قلویی: بزرگ بودن بیش از حد جنین یا حاملگی دوقلویی یا چند قلویی خطر افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیك را افزایش می دهد. پلی هیدرآمنیوس بویژه در موارد سندرم انتقال خون دوقلوها محتمل است. در این سندرم قلوی دهنده دارای مایع آمنیوتیك كم و قلوی گیرنده خون دچار افزایش بیش از حد مایع است.
▪ ناهنجاری های جنینی: در بعضی موارد نادر، جنین ممكن است دچار ناهنجاری باشد كه سبب می شود مایع را نبلعد در حالیكه كلیه اش ادرار بیشتری از همان مایع كمی كه بلعیده تولید می كند. این مسئله ممكن است ناشی از ناهنجاری هایی باشد كه بلعیدن را برای جنین مشكل می كنند. از جمله این ناهنجاری ها می توان به تنگی پیلور، شكاف لب یا كام، یا انسداد دستگاه گوارش اشاره كرد. بعضی مشكلات دستگاه عصبی نظیر نواقض لوله عصبی یا هیدروسفالی نیز می توانند مانع بلع نوزاد شوند. در صورت تشخیص پلی هیدآمنیوس پزشك یك سونوگرافی با وضوح بالا و شاید یك آمنیوسنتز انجام می دهد تا جنین را از نظر ناهنجاری ها و اختلالات ژنتیكی كنترل كند.
● درمان
در حدود ۵۰% موارد بویژه در موارد خفیف مشكل خودبخود حل می شود. در صورتیكه مایع خیلی زیاد باشد و یا سبب ناراحتی زیادی شود پزشك ممكن است با استفاده از روشی بنام آمنیوسنتز درمانی مقداری از مایع را خارج كند. در این روش پزشك سوزنی را طریق رحم وارد كیسه آمنیوتیك كرده و مقداری از مایع را می كشد. در موارد شدید این كار ممكن است هر هفته و یا حتی بیشتر تكرار شود. در بعضی موارد ممكن است برای كم كردن میزان ادرار جنین از داروهای مهار كننده پروستاگلاندین ها نظیر ایندومتاسین استفاده شود.
● تأثیر پلی هیدرآمنیوس بر زایمان
پلی هیدرآمنیوس خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد بنابراین مادر باید تحت نظر باشد. با شروع مراحل زایمان، خارج شدن مقدار زیادی مایع از رحم خطر پارگی جفت (جدا شدن زودرس جفت) یا پرولاپس بند ناف (قرار گرفتن بند ناف در گردن رحم و احتمال تحت فشار قرار گرفتن آن) را افزایش می دهد. هر دو این وضعیت ها كودك را در خطر كمبود اكسیژن قرار داده و ممكن است نیاز به سزارین اورژانس باشد. از آنجا كه رحم نیز ممكن است پس از زایمان قادر به منقبض شدن نباشد احتمال خونریزی بعد از زایمان نیز وجود دارد. از این رو پزشك در طول زایمان كاملا مادر را تحت نظر خواهد داشت.
منبع-پرشیا پرشین
