برای همه ما پیش آمده که مجبور شده ایم به دلایل مختلف برای مدتی رژیم بگیریم و تغذیه خاصی داشته باشیم. پذیرش چنین مسئله ای شاید ابتدا برای مان جالب و قابل تحمل باشد ولی بعد از مدتی خسته کننده به نظر می رسد. در این اوضاع باید ببینیم کجای کار می لنگد و چرا نمی توانیم یک رژیم را به مدت طولانی ادامه دهیم تا به نتیجه دلخواه برسیم.

اغلب رژیم ها بدن را به شدت با فقدان مواد غذایی مواجه و کاری می کنند که بالاخره مجبور شویم آن را رها کنیم. باید گفت اگر از رژیم درست و اصولی پیروی کنیم نه تنها زودتر به نتیجه می رسیم بلکه مدت طولانی تری هم می توانیم آن را حفظ کنیم. بنابراین به توصیه های دیگران یا دستورات اینترنتی اطمینان نکنیم و برای داشتن تناسب اندام و رعایت رژیم غذایی مناسب حتما به متخصص مراجعه کنیم اما برای این انتخاب درست ابتدا باید آشنایی کافی با بدن خود و نیازهای تغذیه ای مان داشته باشیم و فراموش نکنیم.

همان گونه که برای آرامش بهتر و بیشتر ذهن و روان خود نیاز به مراجعه به مشاور و روانشناس داریم، برای داشتن جسم سالم هم نیاز به مشاوره با کارشناس تغذیه داریم اما چگونه می توانیم اطلاعات و آشنایی بیشتری درباره جسم و تغذیه صحیح آن را داشته باشیم؟ در این زمینه با دکتر پیام فرح بخش، متخصص تغذیه گفتگو کرده ایم.

الگوی غذایی صحیح

رژیم غذایی و الگوی غذایی در واقع برنامه غذایی است که ما در زندگی خود پیاده یا انتخاب می کنیم و اغلب شامل دریافت های تغذیه ای مان می شود؛ حال این که چه رژیمی را انتخاب می کنیم و آیا آن رژیم صحیح است یا نه، به سبک زندگی ما بر می گردد. بسیاری افراد می خواهند سبک درستی برای زندگی خود انتخاب کنند و تحت نظر متخصص تغذیه الگوی مناسبی داشته باشند. البته این افراد برای مراجعه به مشاور تغذیه نباید حتما افرادی خیلی چاق یا لاغر باشند.

خوشبختانه فرهنگ جامعه ما هم کم کم به سمتی می رود که افراد به دنبال یافتن راهی برای رسیدن به روش های درست غذا خوردن هستند. بسیاری افراد هم در زندگی پرمشغله امروزی حتی وقت ندارند به غذا خوردن خود توجه کنند و به اصطلاح هر چیزی پیدا کنند می خورند فارغ از این که بیش از اندازه چرب یا حاوی افزودنی های غیرمجاز خوراکی باشد.

این فاراد فقط برای رفع گرسنگی غذا می خورند و به نقش مهم تغذیه در سلامت جسم، روان و تاثیر آن بر میزان کارایی شان در محیط کاری بی توجه هستند. این که چه برنامه ای می توان برای رژیم غذایی خود تعریف کرد بستگی به جنسیت، سن یا مقطع خاصی از زندگی مان دارد.

کی چی بخوریم؟

ما نمی توانیم برای همه افراد و در هر مقطع سنی یک نوع تغذیه در نظر بگیریم. بنابراین بهتر است نخست ببینیم در چه مقطع سنی یا دوره حساس از زندگی خود هستیم و در کدام گروه سنی جای می گیریم و چه نیازهای تغذیه ای داریم.

نوجوانی

با توجه به این که نوجوانی دوره خاص و حساسی از زندگی است، در انتخاب تغذیه نوجوان باید بسیار دقت کرد. نوجوان علاوه بر این که در سن رشد و بلوغ قرار دارد، استرس و اضطراب های خاص سن خود را هم تجربه می کند. بنابراین توجه به چند موضوع ضروری است؛ این که نوجوان دوست دارد قد بلند و ظاهر خوبی داشته باشد. یعنی اگر لاغر است می خواهد صورتش پر نشان داده شود یا اگر اضافه وزنه دارد ترجیح می دهد وزنش را کم کند که متناسب تر به نظر برسد.

بنابراین برای این که قد نوجوان بلندتر شود باید حتما علاوه بر این که به متخصص تغذیه مراجعه می کند، از غذاهایی استفاده کند که باعث رشد بیشتر قدش می شود. برای این کار هم اغلب مصرف بیشتر شیر و لبنیات توصیه می شود تا میزان کلیسم دریافتی را افزایش دهد یا کمبود ویتامین «د» را جبران کند یا اگر در آزمایش خون کمبود روی تشخیص داده شد با مصرف مکمل های غذایی آن را جبران کند.

زنان باردار و شیرده

یکی از گروه هایی که به طور خاص تر باید به رژیم غذایی شان توجه کرد، خانم های باردار و شیرده هستند. در این موارد هم ما رژیم های دوران بارداری را تعریف می کنیم که در سه ماهه اول ، دوم و سوم به صورت جداگانه تعریف می شوند. همچنین رژیم های دوران شیردهی که در یک سال اول بعد از شیردهی هم به دو قسمت شش ماهه اول و دوم تقسیم بندی خواهند شد.

زنان باردار نباید وزن شان را کم کنند اما وقتی طی بارداری وزن اضافه می شود، این اضافه وزن خیلی مهم است و بر اساس وزن قبلی فرد سنجیده می شود. مثلا فرد لاغر می تواند تا 20 کیلو هم اضافه وزن داشته باشد. فردی با وزن متوسط می تواند 11 کیلو وزن اضافه کند اما زنان چاق فقط می توانند تا 6 کیلو اضافه وزن داشته باشند. این موضوع باعث می شود که در این دوران متناسب تر باشد، یعنی زنان بارداری که چاق هستند می توانند طی دوران بارداری اضافه وزن کمتری داشته باشند.

زنان شیرده

برای زنان شیرده می توان برنامه کاهش وزن در نظر گرفت بدون این که نگرانی خاصی برای شان وجود داشته باشد. یعنی زنان شیرده می توانند به راحتی وزن شان را کم کنند بدون این که مشکلی در شیردهی به وجود بیاید ولی نکته مهم در این افراد این است که اولا کاهش وزن باید خیلی به تدریج و به اصطلاح با شیب ملایم صورت بگیرد و همچنین سهم شیردهی باید برای کودک در نظر گرفته شود؛ یعنی حتما باید مواد مغذی و ضروری بدن فرد تامین شود. بدین ترتیب این گروه های خاص هم معمولا توجه ویژه ای به رژیم غذایی شان خواهند داشت. مهم ترین نکته در این خصوص این است که وزن این افراد به صورت متعادل افزایش پیدا کند.

بیماری های خاص

افرادی که بیماری های خاص و غیرواگیرداری مانند دیابت یا بیماری های قبلی دارند، چون بیماری شان ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی با تغذیه دارد، خواه ناخواه باید توجه بیشتری به تغذیه خود داشته باشند. مثلا کسی که دیابت دارد، باید نسبت به مصرف کربوهیدرات احتیاط کند یا در بیماران فشار خونی هم مصرف غذاهای شور مانند زیتون، پفک، چیپس و … باید رعایت شود زیرا در غیر این صورت، وضعیت بیماری آنها با بحران مواجه خواهد شد. بیماران قلبی هم باید در مصرف غذاهایی که میزان کلسترول خون شان را بالا می برد، دقت بیشتری داشته باشند.

البته می توان گفت فقط 30 درصد از افراد جامعه در وضعیت و دوره های خاص زندگی قرار دارند که باید تغذیه خاصی داشته باشند اما همین افراد هم اغلب توجه زیادی به برنامه غذایی خود ندارند و فک رمی کنند چون مشکل خاصی ندارند نباید از رژیم غذایی خاصی تبعیت کنند. بعضی افراد برنامه غذایی خاص را مسئله ای لوکس یا ظاهری می دانند و لزومی به تبعیت از آن نمی بینند.

اهمیت تغذیه

تغذیه در تمامی طول عمر یک انسان مسئله ای مهم و اساسی است چون اگر به آن توجه نداشته باشیم، با توجه به شرایط زندگی مدرن از جمله کم تحرکی، استرس و اضطراب، درگیر بیماری های مختلفی می شویم. تغذیه ناصحیح ما را با سرعت بیشتری به سوی بیماری ها هدایت خواهد کرد؛ مثلا فشار خون بالا، چربی خون، دیابت، بیماری های قلبی – عروقی، سکته های قلبی یا مغزی، آرتروز زانو یا دیسک کمر و … معمولا ناشی از اضافه وزنی هستند که خیلی اوقات به آنها توجه نمی شود.

همین موضوع هم باعث می شود عملکرد عمومی در جامعه کاهش پیدا کند. وقتی هم که جامعه ناسالم باشد، عملا کارکردهای اصلی، واقعی و متناسب خود را نخواهد داشت. در نتیجه وقتی میزان بیماری ها در جامعه زیاد باشد، هم هزینه های تحمیل شده به جامعه بیشتر خواهد شد و هم میزان کارایی و ساعت کار مفید افراد در جامعه کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین می توان گفت اگر می خواهیم زندگی سالمی داشته باشیم، نمی توانیم بدون توجه به تغذیه و برخوردار شدن از سلامت کافی به آن دست یابیم.

تغذیه مناسب

با توجه به اهمیت و نقش تغذیه در زندگی، باید بدانیم تغذیه مناسب شامل چه موادی می شود. نخست باید توجه داشته باشیم که ما باید حتما وعده های اصلی غذایی خود را داشته باشیم. خوردن صبحانه، ناهار و شام به اضافه میان وعده ها نمی گذارند ولع ما به غذا بیشتر از حد معمول شود. در واقع اگر در فاصله صبحانه تا ناهار بیش از حد گرسنه شویم، امکان دارد به علت گرسنگی، بیش از حد نیاز غذا بخوریم و همین موضوع باعث اضافه وزن می شود.

توجه نداشتن به این موارد ابتدا باعث چاقی و پس از آن بیماری های مختل است. اگر می خواهیم تغذیه سالمی داشته باشیم باید از غذاهایی استفاده کنیم که میزان شوری، شیرینی یا چربی در آن به میزان کافی باشد. زیاد شدن هر کدام از این مواد باعث می شود خیلی زد الگوی تغذیه ما هم تغییر کند، در نتیجه تغییر ذائقه برای مان سخت باشد. بهترین روش این است که از کودکی شیوه تغذیه ای مناسبی در پیش گرفته شود.

انگیزه لازم برای شروع رژیم غذایی

افراد معمولا با نقصی در سلامت یا ظاهر فیزیکی خود تصمیم می گیرند رژیم غذایی مناسبی برای خود در نظر بگیرند. مثلا با بالا رفتن فشار یا قند خون، تنگی نفس یا تپش قلب، ناچار به پیروزی از دستور غذایی متفاوتی می شود. در تمام این موارد بهتر است قبل از هر چیز، فرد وزنش را متعادل کند. گاهی هم دیگران به فرد توصیه می کنند که چون نسبت به قبل اضافه وزن زیادی دارد، رژیم بگیرد و وزن کم کند.

بدین ترتیب این ذهنیت در فرد ایجاد می شود که مشکلی دارد که باید آن را حل کند. در مورد افراد بیش از حد لاغر هم معمولا دیگران توصیه می کنند بهتر است وزن اضافه کنند. یعنی می توان گفت چاقی یا لاغری بیش از حد موضوعی است که چون در ظاهر افراد تاثیرگذار است، معمولا دیگران هم در مورد آن اظهارنظر کنند. بعضی افراد هم به دنبال افسردگی های شدید و اختلالات شخصیتی همیشه از وضعیت ظاهری خود گله مندند و دوست دارند به نوعی آن را تغییر دهند.

سه، دو، یک؛ حرکت!

نخستین گام برای شروع رژیم چاقی یا لاغری درست، مراجعه به پزشک متخصص است. پزشک هم ابتدا برای فرد آزمایش خون تجویز می کند تا بدنش در طول رژیم به مشکل خاصی مبتلا نشود. بعضی افراد فکر می کنند با نخوردن یا حداقل کم خوردن می توانند به وزن دلخواه خود برسند. البته ممکن است فرد با چنین روشی وزن کم کند ولی علاوه بر آن دچار مشکلات و عوارض غیرقابل جبرانی می شود که سال ها او را درگیر خواهد کرد.

بنابراین استفاده از نظریه های مختلف در اینترنت، توصیه اطرافیان یا تبعیت از دستور تغذیه دیگران به هیچ وجه توصیه نمی شود و نتیجه مطلوبی دربر نخواهد داشت. متخصصان هم باید به جای توصیه یک برنامه سفت و سخت و از پیش تعیین شده برای مراجعه کننده، ابتدا بینند مشکل اصلی او چیست و مهم تر از آن، چه چیزی باعث بروز چنین مشکلی شده است، سپس متناسب با فرهنگ غذایی و سبک زندگی او، برایش رزیم قابل اجرایی در نظر بگیرند.

مثلا برای شخصی که تا به حال آووکادو یا کره بادام زمینی نخورده نباید چنین چیزهای دور از ذهنی تجویز کرد زیرا در این صورت فرد نمی تواند به رژیم خود و پزشکش اعتماد کند. در واقع همگام شدن با فرهنگ افراد برای عملی کردن رژیم غذایی موضوع بسیار مهمی است، پزشک باید به مراجعه کننده خود آزادی عمل بیشتری بدهد و او را محدود به استفاده از یک نوع خاص از مواد غذایی نکند.

در واقع می توان گفت مهم ترین نکته در رژیم های غذایی این است که شخص ابتدا بتواند از لحاظ روانی آن را قبول کند و بپذیرد که می تواند به نتیجه دلخواه خود برسد. پزشک حتی باید به نوع ساعات کاری فرد هم توجه داشته باشد و مثلا سعی کند اگر فردی شب ها کار می کند و معمولا صبح ها می خوابد به جای وعده صبحانه به گونه ای برنامه غذایی او را تنظیم کند تا به زندگی واقعی نزدیک تر باشد و در واقع متناسب با آن حرکت کند.

در نظر گرفتن چنین مواردی از سوی متخصص باعث می شود علاوه بر این که فرد بهتر می تواند به پزشکش اعتماد کند، علاقه بیشتری هم به اجرای رژیم غذایی خود داشته باشد. یعنی همیشه در نظر گرفتن مواردی که شاید کوچک و جزیی به حساب می آیند، بازدهی بیشتری دربر دارند و فرد هم مداومت بیشتری در اجرای آن به خرج خواهد داد.

ماهنامه همشهری تندرستی