اسپینا بیفیدا چیست؟ در مورد آن چقدر می دانید؟ اسپینا بیفیدا یا همان مهره شکاف دار که به صورت آشکار یا پنهان بروز می کند، است که به نام های دیگری هم شناخته می شود. نام دیگر این عارضه، کمر باز یا بیرون‌زدگی نخاع است که نوعی ناهنجاری مادرزادی محسوب می شود.
مهره‌شکاف نقص مادرزادی لوله عصبی/نخاع و بیرون‌زدگی نخاع از حفره باز (بسته نشده) در ستون فقرات است. این نقص مادرزادی لوله عصبی با درجات صدماتی کاملاً متفاوت شکل می‌گیرد و میتواند کم و بیش بدون اثر بروی تکامل بچه بوده یا که عامل فلج او گردد. زمان ایجاد این نقص در جنین بین روزهای ۲۲ تا ۲۸ام بارداری است یعنی دورانی که لوله حامل عصب نخاع در جنین شکل می‌گیرد. کمر باز میتواند منجر به بی اختیاری ادرار و مدفوع شود و در حدود ۳۰٪ از این نوزادان دچار عقب ماندگی ذهنی میشوند.
انواع اسپینا بیفیدا ( مهره شکاف دار)
1- اسپینا بیفیدا مخفی Spina bifida occulta
در اسپاینا بیفیدای مخفی که خفیف ترین حالت است، فقط تغییراتی که گفته شد در مهره دیده میشود ولی نخاع سالم است. بچه هایی که این وضعیت را دارند مشکلی ندارند و بسیاری از آنها حتی تا آخر عمرشان هم متوجه مشکلی نمیشوند. در بعضی از این افراد کمی پرمویی یا تجمع چربی یا کمی فرو رفتگی در پوست پشت کمر درست در جایی که تغییر استخوانی در مهره ایجاد شده است دیده میشود.
2- مننگوسل Meningoceles
در مننگوسل، نه تنها حلقه مهره از پشت باز است بلکه مننژ ( پرده ای که دور نخاع را پوشانده است) از این شکاف به بیرون میزند.
3- میلومننگوسل Myelomeningocele
در میلومننگوسل نه تنها مهره از پشت باز است بلکه هم مننژ و هم خود نخاع از این شکاف بیرون میزند. بیرون زدگی مننژ و نخاع در پشت کمر بچه تشکیل یک کیسه برجسته را میدهد. گاهی اوقات پوست کمر روی این کیسه را پوشانیده است ولی اکثر پوستی روی نخاع نیست و به همین علت این بچه ها در معرض عفونت های نخاع هستند.
میلومننگوسل شایعترین نوع اسپاینا بیفیدا است و از هر 800 تولد در یکی اتفاق میفتد. در 90 درصد بچه هایی که میلو مننگوسل دارند هیدروسفالی (جمع شدن مایع در مغز) دیده میشود. در میلومننگوسل به علت خوب کار نکردن قسمتی از نخاع که از شکاف بیرون میزند بچه در اندام هایش دچار انواعی از فلجی و اختلال حس میشود. هر چه محل عارضه در ستون مهره بالاتر باشد شدت علائم عصبی و فلجی بیشتر است. ممکن است بچه دچار تغییر شکل هایی در پا مثل کلاب فوت شود. اغلب این بچه ها مشکلاتی در کنترل ادرار و مدفوع کردن دارند و بعضی از آنها بیش فعال هستند و دچار احتلال تمرکز، اختلال در صحبت کردن یا یادگیری میشوند.
پیشگیری از آنانسفالی
نقایص مادرزادی لوله عصبی مثل «آنانسفالی» (فقدان مغز) و کمر باز با مصرف اسید فولیک کاهش می‌یابند. اسید فولیک یا فولات بطور طبیعی در غذاهایی مثل جگر (مقدار زیاد آن بخاطر سموم ذخیره شده در جگر برای دوران بارداری تجویز نمی‌شود)، سبزی‌ها با برگ سبز تیره (اسفناج)، شلغم، کلم، گل کلم، مارچوبه، مرکبات، لوبیا خال‌خالی، لوبیا چشم بلبلی سفید و انواع نخودها یافت میشود. اسید فولیک ویتامینی قابل حل در آب، در برابر اکسیژن، گرما و نور بسیار حساس است. به این دلیل در بیشتر موارد تا حد پنجاه درصد آن ضمن آماده کردن غذا (شستن / طبخ) از بین می‌رود. آشپزی اصیل ایرانی (پخت چندین ساعته غذاها) تا ۹۰٪ اسید فولیک را نابود می‌کند. به همین خاطر بهتر است مواد یاد شده در بالا خام یا تفت داده شده مصرف شوند.
تشخیص اسپینابیفیدا یا مهره شکاف دار
– اندازه گیری ماده ای بنام آلفا فتو پروتئین alpha-fetoprotein)) AFP در خون مادر در هفته های 18-16 بارداری می تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. اگر مقدار این ماده در خون مادر بالا باشد ممکن است نشانه وجود اسپینابیفیدا در جنین او باشد.
با این حال با یک بار آزمایش نمی توان به این امر اطمینان پیدا کرد. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش، چند هفته بعد هم مجدداً آزمایش انجام می شود.
– اندازه گیری آلفا فتو پروتثین در مایع کیسه آب اطراف جنین هم می تواند به تشخیص این بیماری کمک کند.
– گاهی اوقات با سونوگرافی هم می توان تغییرات بوجود آمده در کمر بچه را مشاهده کرد.
راه های تشخیص در دوران بارداری
در جنینی که مبتلا به اسپینا بیفیدا است ، برخی مواد پروتئینی از مایع نخاعی در اطراف کیسه آمنیوتیک ترشح می کنند . افزایش این پروتئینها باعث تشخیص این بیماری می شود . آزمایش آمینوسنتز اغلب 16 تا 18 هفته بعد از قطع آخرین عادت ماهانه زن انجام می شود.
از سونوگرافی نیز برای تشخیص اسپینا بیفیدا استفاده می شود.
علائم اسپینابیفیدا یا مهره شکاف دار
- غیرطبیعی بودن سطح پشتی نوزاد
- مشکلات ادراری و مثانه
- فقدان حس در زیر سطح صدمه دیده
- عدم توانایی برای حرکت اندام تحتانی
همچنین ممکن است مشکلاتی همانند هیدروسفالوس (تجمع آب در مغز)، مشکلات قلبی، مشکلات استخوانی، سطح هوشی پایین با اسپینابیفیدا مشاهده گردد.
اسپینا بیفیدای مخفی شایع ترین نوع اسپاینا بیفیدا
اسپینا بیفیدا مخفی خفیف ترین نوع اسپاینا بیفیدا است که به علت کوچک بودن شکاف و عدم فتق مننژ و طناب نخاعی، فاقد علایم نورولوژیکی است. این ناهنجاری معمولا به هنگام انجام رادیولوژی که با اهداف دیگری برای بیمار درخواست شده به طور تصادفی کشف می گردد. اسپینا بیفیدا مخفی شایع ترین نوع اسپاینا بیفیدااست که در حدود 15 درصد از افراد دیده می شود. شکاف کوچک ممکن است در یک یا چند مهره از ستون فقرات رخ دهد.
عوارض نوزادان مبتلا به اسپینا بیفیدا
مشکلات فیزیکی و عصبی: این عوارض ممکن است شامل عدم کنترل عادی روده و مثانه و فلج جزئی یا کامل پاها باشد. کودکان و بزرگسالان با این نوع اسپینا بیفیدا ممکن است نیاز به عصا یا صندلی های چرخ دار برای حرکت داشته باشند.
تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی): نوزادان متولد شده با میلومونوگوسکل معمولا تجمع مایع در مغز را تجربه می کنند. این وضعیت وضعیتی که به عنوان هیدروسفالی شناخته می شود.
عفونت در بافت اطراف مغز (مننژیت): برخی از نوزادان مبتلا به میلومونوگوسکل مننژیت، عفونت در بافت اطراف مغز را تجربه می کنند که ممکن است به آسیب مغزی منتهی شده و کشنده باشد.
عوارض دیگر مشکلات احتمالی است که ممکن است با بزرگ شدن نوزاد ایجاد شود. کودکان مبتلا به میلومونوگوسکل ممکن است ناتوانایی های یادگیری از جمله مشکلات تمرکزی، مشکلات زبان، درک مطلب و مشکل در یادگیری ریاضی را داشته باشند.
درمان اسپینا بیفیدا
بر حسب اینکه اسپینا بیفیدا از چه نوعی باشد درمان آن متفاوت است:
1- اسپینا بیفیدا مخفی Spina bifida occulta
اسپینا بیفیدا مخفی نیاز به درمان ندارد. این وضعیت در بسیاری اوقات بطور تصادفی در کسانی که به عللی از ستون فقرات خود عکس میگیرند دیده میشود. قبلا این وضعیت را یکی از علل کمر درد میدانستند ولی امروزه اعتقادی به این امر وجود ندارد و در صورتیکه در رادیوگرافی فردی که کمردرد دارد این وضعیت دیده شود باید بدنبال علت دیگری برای کمر درد بود.
2- مننگوسل Meningoceles
در مننگوسل پزشک جراح مغز و اعصاب پرده مننژ را که از پشت کمر بچه به بیرون زده است به درون کانال نخاعی برمیگرداند و روی شکاف را میبندد. این بیماران معمولا بعدا مشکل خاصی پیدا نخواهند کرد.
3- میلومننگوسل Myelomeningocele
میلومننگوسل باید در یکی دو روز اول بعد از تولد جراحی شود. جراح مغز و اعصاب نخاع و پرده مننژ را به درون کانال عصبی برمیگرداند و روی شکاف را میبندد.
اگر اختلال حسی در این بچه ها وجود داشته باشد ممکن است در آینده موجب بروز زخم فشاری یا زخم بستر شود. پس والدین بچه باید بسیار مراقب این وضعیت باشند. مشکلات کنترل ادرار در این بچه ها میتواند موجب بروز عفونت های ادراری در آنها شود. پس این بچه ها باید تحت نظر متخصص ارولوژی باشند.
در میلومننگوسل به علت اختلالات اعصاب نخاعی عضلات اندام تحتانی دچار ضعف و فلجی میشوند. شدت و وسعت این فلج عضلانی همانطور که گفته شد بسته به محل میلومننگوسل در ستون مهره دارد. این بچه ها نیاز به انجام نرمش های خاصی دارند که باید توسط والدین بطور مرتب در منزل انجام شود. انجام و آموزش انجام این نرمش ها باید تحت نظر متخصص ارتوپدی و فیزیوتراپ باشد.
فلجی در عضلات اندام تحتانی می تواند موجب بروز اختلالاتی مانند پا چنبری یا کلاب فوت و یا دررفتگی مفصل ران شود که نیاز به درمان دارد. تغییر شکل های دیگری هم ممکن است در اندام های تحتانی به علت عدم کارکرد مناسب عضلات ایجاد شود که آنها هم ممکن است نیاز به استفاده از بریس یا عمل جراحی داشته باشند. بنابراین این بیماران باید تحت نظر یک متخصص ارتوپدی هم قرار داشته باشند.
در طی یافته های بدست امده از تحقیقات جدید، آن دسته از مادرانی که سابقه ی سقط جنین داشته اند، خطر ابتلا به اسپینا بیفیدا در جنین این افراد بیشتر است.
هرگونه کپی برداری با نام دکتر سلام و لینک دهی مستقیم مجاز است
