در این مطلب سعی می کنیم با برخی اختلالات شخصیت ها در افراد مختلف که در برخی فیلم های سینمایی معروف نیز به آنان اشاره ای شده است ؛ آشنایتان کنیم .
شخصیت واژه عامی است که برای الگوهای بارز رفتاری افراد در پاسخ به اتفاق ها و تجارب بیرونی و درون ذهنی که نشان می دهند، استفاده می شود. شخصیت انسان ها معمولا پایدار و مشخص است اما وقتی رفتارهای فرد در مقایسه با عموم مردم متفاوت تر جلوه کند و ناسازگاری و انعطاف ناپذیری در آن وجود داشته باشد، به طوری که در نهایت باعث اختلال عملکرد او در جامعه و خانواده شود، اختلال شخصیت مطرح می شود. در این مطلب به انواع اختلال های شخصیتی و مشخصات رفتاری هریک از آنها پرداخته ایم.
اختلال های شخصیتی در ۳ گروه عمده طبقه بندی می شوند؛ گروه A، گروه B و گروه C. گروه A به ۳ زیرگروه اختلال پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال تقسیم می شود که همگی آنها اختلال هایی نامتعارف و عجیب و غریب تلقی می شوند. گروه B نیز به ۴ زیرگروه اختلال شخصیت خودشیفته، نمایشی، ضداجتماعی و مرزی تقسیم می شود و آخرین گروه، C است که ۳ نوع اختلال شخصیت دوری گزین، وابسته و اختلال شخصیت وسواسی جبری در آن جای می گیرد.
«اسکوبار» و اختلال شخصیت پارانوئید
فیلم «اسکوبار: بهشت گمشده» که یک فیلم رمانتیک در ژانر وحشت است، در سال ۲۰۱۲ از جشنواره فیلم ۲۰۱۴ جایزه گرفت. این فیلم با نگاه به زندگی سرکرده قاچاقچیان مواد مخدر کلمبیا «پابلو اسکوبار» و ناهنجاری های رفتاری و شخصیتی او، ساخته شد؛ نه با تمرکز بر مواد مخدر و اسلحه.
«راننده تاکسی» و اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
فیلم «راننده تاکسی» با بازی رابرت دنیرو که در سال ۱۹۷۶ در آمریکا به نمایش درآمد، نمونه ای از این نوع شخصیت را نشان داد. شخصیت «تراویس بیکل» در این فیلم چگونگی چرخش این نوع شخصیت به خشونت را به خوبی آموزش می دهد.
۱) اختلال شخصیت پارانوئید: ویژگی افراد پارانوئید، بی اعتمادی و شک به دیگران است. بی اعتمادی باعث زودرنجی و حساس تر شدن بیمار می شود. بدقلقی، پرخاشگری و تحریک پذیری زیاد، حسادت و بی مسئولیتی از خصیصه های بارز این مبتلایان است. این افراد فکر می کنند دیگران توطئه چین، آسیب رسان و کلاهبردار هستند و از حضور در جمع نیز هراس دارند.
۲) اختلال اسکیزوئید: این اختلال در مردان بیشتر از زنان بروز می کند. محققان نقش عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال را پررنگ می دانند. ویژگی غالب این افراد منزوی بودنشان است. آنها علاقه ای به برخوردهای اجتماعی و اشتیاق در جمع ندارند و تماس چشمی ضعیفی با اطرافیانشان برقرار می کنند. ظاهرشان درون گرا و منزوی است و هیجان هایی که ابراز می کنند، بسیار محدود است. این افراد از برقراری روابط با دیگران لذت نمی برند و تنهایی را ترجیح می دهند و دوست صمیمی ندارند، حتی علاقه ای به جنس مخالف و برقراری رابطه زناشویی هم ندارند. آنها به نظرهای مثبت یا منفی دیگران درباره خودشان اهمیت نمی دهند. این اختلال ممکن است تا آخر عمر ادامه پیدا نکند و ممکن است با عوارض دیگری مانند افسردگی و… همراه شود. این افراد به موضوعات ماوراء الطبیعه مانند نجوم و فلسفه علاقه دارند و از نظر شناختی، سالم اند و حافظه خوبی دارند. درمان این افراد روان درمانی و اگر نیاز باشد، دارودرمانی است.
۳) اختلال اسکیزوتایپال: مبتلایان افکار جادویی، سحرآمیز و خرافاتی دارند. حتی ممکن است به صورت گذرا دچار توهم شوند. بیماران مبتلا به اسکیزوتایپال از دیدگاه دیگران نمود عجیبی دارند و به آنها به چشم افرادی خرافاتی نگاه می کنند. این افراد نیز از برقراری ارتباط های اجتماعی رنج می برند و در حضور جمع دچار اضطراب می شوند. اضطراب آنها به دلیل بدگمانی به دیگران است. وقتی هم دچار اضطراب و استرس می شوند، ممکن است رفتارهای هذیانی پیدا کنند. تکلم آنها نیز اغلب مبهم با حاشیه پردازی و استفاده از استعاره است. این اشخاص حالت های عاطفی سخت و محدود، شکاک بودن و وضعیت ظاهری نامناسبی دارند. درمان، روان درمانی طولانی مدت است و ممکن است به درمان دارویی نیز نیاز باشد.
«گان گرل» و اختلال شخصیت ضداجتماعی
این نوع شخصیت دارای ویژگی هایی است که برای ساخت فیلم هایی از ژانرهای متفاوت استفاده می شود. فهرست فیلم هایی که از صفات مثبت و منفی این نوع شخصیت استفاده کرده اند، بسیار بلند است. از جدیدترین و معروف ترین فیلم هایی که به شکلی این اختلال شخصیتی را نشان داده اند می توان به فیلم های گان گرل، میس مدوز و اسکوبار بهشت گمشده اشاره کرد.
«شرک» و اختلال شخصیت اسکیزوئید
در انیمیشن «شرک»، این غول سبز مهربان توانست در سال ۲۰۰۱ قدرت فیلم های انیمیشن را برای بیان مسائل مهم اثبات کند. نقش و نمایش لرد فارکوآد که در آینه با خود صحبت می کرد، نمونه ای از این اختلال شخصیتی را نشان می داد.
«دوریان گری» و اختلال شخصیت خودشیفته
شاید فیلم «دوریان گری» که بر پایه درام اسکار وایلد در سال ۲۰۰۹ ساخته شد، بتواند نمونه مناسبی برای نمایش پیچیدگی های شخصیت های خودشیفته باشد.
۱) اختلال شخصیت ضداجتماعی: مبتلایان به این اختلال به حقوق دیگران کاملا بی اعتنا هستند. آنها نمی توانند خود را با هنجارها و قوانین جامعه هماهنگ کنند. به دلیل قانون شکنی، معمولا سابقه دستگیری و بازداشت های متعددی دارند. آنها فریبکارند و زیاد دروغ می گویند و معمولا اسم های مستعار دارند و برای نفع مادی و لذت مدام با ظاهر گوناگون در جمع حاضر می شوند. این افراد تکانه ای عمل می کنند، تحریک پذیرند و زود عصبانی می شوند و با بی پروایی تمام، سلامت خود و اطرافیانشان را به خطر می اندازند. مبتلایان به اختلال ضداجتماعی بد رانندگی می کنند، فعالیت های پرخطر زیادی دارند زندگی خانوادگی و شغلی شان نابسامان است. آنها هیچ وقت از کارهایی که انجام داده اند، احساس پشیمانی نمی کنند، خودخواه اند و ناکامی را نمی پذیرند. این اختلال ها با بزهکاری ارتباط دارد اما لزوما مترادف با همدیگر نیستند. شخصیت ضد اجتماعی در مردان و در سطوح پایین اجتماعی اقتصادی بیشتر دیده می شود. افرادی که در کودکی بیش فعالی درمان نشده دارند، بیشتر دچار شخصیت ضد اجتماعی می شوند بنابراین نقش خانواده و اقدام های به موقع آنها برای جلوگیری از ابتلا به این نوع اختلال بسیار مشهود است. با این بیماران باید در حین مشاوره به طور خاص مصاحبه شود چون گفته های این افراد در حین مشاوره خیلی متناقض است و روان پزشک باید با چنین تناقض هایی مقابله کند. درمان نیز روان درمانی است و از آنجا که اختلال های جانبی مانند خشم و اضطراب و… دارند، دارو درمانی هم نیاز است.
۲) اختلال شخصیت مرزی: ویژگی این اختلال بی ثباتی در روابط بین فردی است. بدین شکل که یا یک نفر را بیش از حد بالا می برند یا بیش از حد او را بی ارزش جلوه می دهند. مبتلایان به این اختلال در بخش خودانگاری و حالت های عاطفی شان هم خیلی بی ثباتند و آشکارا رفتارهای تکانشی نشان می دهند. آنها از طرد شدن به شدت هراس دارند و سرآسیمه تلاش می کنند کسی ترکشان نکند. در کارهایی مانند پول خرج کردن، روابط زناشویی، سوء مصرف مواد، شکم بارگی و… هم تکانشی عمل می کنند و اعمالی مانند خودزنی و ژست خودکشی در آنها زیاد دیده می شود. حتی روی دست و بدنشان آثار زخم و جراحات تعمدی وجود دارد. این افراد احساس پوچی دارند، نمی توانند بر خشم خود غلبه کنند و وقتی دچار استرس می شوند، افکار توهمی پیدا می کنند. این اختلال در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود و شیوع آن در بستگان بیمار ۵ برابر شایع تر است. معمولا پس زمینه ژنتیکی را در آن دخیل می دانند و درمان به دو شکل روان درمانی و دارودرمانی است.
۳) اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیسم): مشخصه بارز آن در مبتلایان احساساتی بودن و توجه طلبی مفرط است و اگر در موقعیتی قرار بگیرند که کانون توجه نباشند، احساس ناراحتی می کنند. مشخصه تعامل و ارتباطشان با دیگران، اغواگری است. اغواگری بیشتر از نوع جنسی است و از ظاهر فیزیکی خود برای جلب توجه استفاده می کنند. ابراز احساساتشان با اینکه به نظر شدید است ولی سطحی و متغیر است. معمولا شیوه تکلمشان مبتنی بر حدس و گمان است. آنها خیلی راحت تحت تاثیر اطرافیان قرار می گیرند و روابط را خیلی خودمانی تر از معمول نشان می دهند. همه این رفتارها صرفا به این دلیل است که مورد توجه قرار گیرند. درمان این اختلال روان درمانی و استفاده از داروهای ضداضطراب و در صورت وجود علائم افسردگی، مصرف داروهای ضد افسردگی است.
۴) اختلال شخصیت خودشیفته (نارسیسیسم): الگوی بارز این افراد خود بزرگ بینی است و درباره موفقیت های بی انتهایشان خیالبافی می کنند. خودشیفته ها اصلا تحمل انتقاد و روابط بین فردی خوبی ندارند و نیاز به تحسین دیگران دارند. جمله ای که مدام تکرار می کنند این است که کسی قادر به درک من نیست. آنها گرچه بسیار مغرورند و خود را استثنائی و بزرگ می بینند ولی خیلی هم شکننده هستند و استرس های زیادی را در محیط تحمل می کنند. این افراد دیگران باید تسلیم خواسته هایشان شوند در غیر این صورت آنها را با پرخاشگری تسلیم خواسته هایشان می کنند. این افراد از امتیازهای دیگران استفاده می کنند تا به مقاصد خود برسند. خودشیفته ها رفتارهای تکبرآمیز دارند که در آقایان شایع تر است. روان درمانی و داروهای تثبیت کننده خلق و ضد افسردگی برای درمان مبتلایان به این اختلال استفاده می شود.
«هوانورد» و اختلال شخصیت وسواسی اجباری
فیلم «هوانورد» با بازی «لئوناردو دی کاپریو» نمایشی کامل از فردی با شخصیت وسواسی اجباری بود.
«گاتسبی بزرگ» و اختلال شخصیت مرزی
فیلم «گاتسبی بزرگ» که در سال ۲۰۱۳ به نمایش درآمد، یکی از فیلم هایی است که برای خلق شخصیت های مورد نیاز در فیلم خود از ویژگی های این نوع شخصیت استفاده کرده است. یکی دیگر از معروف ترین نقش هایی که ویژگی های این نوع شخصیت را به نمایش گذاشته، نقش و شخصیت آناکین اسکای واکر در «جنگ ستارگان؛ قسمت دوم» است.
«اسکارلت اوهارا» و اختلال شخصیت نمایشی
شخصیت «اسکارلت اوهارا» در فیلم «بر باد رفته» بهترین نمونه برای نمایش شخصیت هیستریونیک یا نمایشی است. می توان با دقت در ویژگی های شخصیت اسکارلت به شناخت ویژگی های این اختلال نزدیک تر شد.
۱) اختلال شخصیت وسواسی اجباری: این نوع اختلال در مردان بیشتر از زنان است. ویژگی بارز مبتلایان اشتغال ذهنی در نظم و کمال طلبی است؛ این دو آنقدر در زندگی این افراد مهم است و چنان درگیر جزییات و برنامه ریزی هستند که رشته امور را کاملا از دست می دهند و کارایی شان فوق العاده کاهش می یابد. آنها هیچ وقت نمی توانند کاری را به کسی بسپارند و آنقدر افراط می کنند که از انجام کارهای دیگر باز می مانند. مبتلایان به این اختلال ازدواج دشواری دارند و معیارهایشان بیش از حد ایده آل است و به ندرت می توانند همسری شبیه به آنچه در ذهن دارند، پیدا کنند. آنها انعطاف پذیر نیستند و اشیاء کهنه را که کاربردی ندارد بیرون نمی اندازند. این افراد خسیس اند، نمی توانند پول خرج کنند و مدام در حال انباشتن پول برای روز مبادا هستند. روان درمانی این بیماران طولانی و پیچیده است و داروهایی که برایشان تجویز می شود، برای کاهش اضطراب و وسواس است.
۲) اختلال شخصیتی دوری گزین یا اجتنابی: مبتلایان به این اختلال، انسان هایی کمرو و خجالتی اند که از طرد شدن هراس دارند. این افراد غیر معاشرتی نیستند و دوست دارند در اجتماع باشند ولی همیشه درصددند از دیگران تضمین بگیرند که بدون انتقاد آنها را بپذیرند. آنها به ارزیابی های منفی اطرافیان خیلی حساس هستند و حتی فکر مخالفت دیگران هم باعث دوری گزینی شان می شود. آنها دوستان کمی دارند و فقط به افراد شناخته شده ای که مطمئن اند از آنها انتقاد نمی کنند، اجازه نزدیک شدن می دهند. این افراد از موقعیت هایی که در آن به عنوان یک فرد بی کفایت جلوه می کنند، به سرعت دوری می کنند. تصور خودشان نیز چنین است که جذابیتی ندارند، اجتماعی نیستند و انسان حقیری هستند. آنها اگر در محیطی امن قرار گیرند، عملکرد خوبی دارند و درمانشان روان درمانی و استفاده از داروهای ضد اضطراب است.
۳) اختلال شخصیت وابسته: افراد دچار اختلال شخصیت وابسته؛ وابستگی زیادی به دیگران دارند و سلطه پذیرند. این اختلال در زنان شایع تر است. افراد وابسته، مسئولیت های مهم زندگی شان را به دیگران محول می کنند و نیاز زیادی به مراقبت آنها دارند. این افراد قدرت تصمیم گیری ندارند و حتی در مسائل ساده و شخصی نیز از دیگران کمک می گیرند. آنها مخالفتی با اطرافیان ندارند چون همیشه در هراس از دست دادن آنها هستند. مبتلایان برای شروع کار به خودشان اکتفا نمی کنند و وقتی تنها می شوند، مضطربانه به دنبال شخص جدید می گردند و به محض اتمام رابطه، رابطه تازه ای را شروع می کنند. در این مورد نیز روان درمانی و استفاده از داروهای ضداضطراب کمک زیادی به کاهش علائم اختلال می کند.
«فردو کورلئونه» و اختلال شخصیت اجتنابی
فیلم های «بازگشت به آینده» و «فارگو» از فیلم هایی هستند که این اختلال را نمایش داده اند ولی شاید بتوان نقش فردو کورلئونه در «پدرخوانده ۲» را یکی از بهترین نمونه های ارائه شده برای این نوع شخصیت دانست.
«یک زن سفید مجرد» و اختلال شخصیت وابسته
«یک زن سفید مجرد» عنوان فیلمی است که در سال ۱۹۹۲ با بازی بریجیت فوندا و جنیفر جیسون لی ساخته شد. در این فیلم الی جونز (بریجت فوندا) با دیدن یک آگهی برای یافتن یک هم اتاقی زن سفید پوست و مجرد به محل زندگی هدرا کارلسون (جنیفر جیسون لی) نقل مکان می کند. در طول فیلم هدرا با تقلید تمام کارهای الی جونز ویژگی های اختلال شخصیت وابسته را به تصویر می کشد.
دکتر رئوفه قیومی
متخصص بیماری‌های اعصاب و روان، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
