امروزه يكي از شايعترين دردهاي موجود در بين اغلب مردم، درد زانو ميباشد. اين درد نه تنها در افراد ميانسال و كهنسال؛ بلكه در بين جوانان هم بسيار شايع شده است كه يكي از دلايل اصلي آن، ضعف عضلات زانو و پا است. البته عوامل زيادي در شروع درد زانو تاثير دارند. استفاده از كفشهاي نامناسب با پاشنه هاي خيلي بلند، رانندگي زياد، انجام ورزشهاي تمريني غير اصولي و… در اينجا، مختصري درباره آناتومي مفصل زانو و آسيبهاي آن، مطالبي آورده شده است.
زانو بزرگترین مفصل بدن بوده و هم حرکات لولایی بصورت خم و باز شدن دارد و هم تا حدودی میتواند حرکات چرخشی حول محور طولی را انجام بدهد. مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن مستعد آسیب دیدن است و این به خاطر نیروهای زیادی است که این مفصل باید تحمل بکند. در حین راه رفتن نیرویی معادل ١/٥برابر وزن بدن به زانو وارد میشود. در حین بالا رفتن از پله ٣ تا ٤ برابر و در حین چمباتمه زددن یا دو زانو نشستن این مقدار به ٨ برابر وزن بدن افزایش میابد. زانو مفصلی‌است که سه استخوان ران، درشت نی و کشکک در ساختمان آن شرکت دارند.مفصل زانو به وسیله یک کپسول مفصلی، غشاء سینوویال(حاوی مایع سینوویال) و رباط ها احاطه می شود. مایع سینوویال باعث کاهش اصطکاک می گردد و همچنین در تغذیه غضروف های مفصل نقش دارد. در مفصل زانو، انتهای استخوان ران با سر استخوان درشت نی (استخوان بزرگ تر ساق پا) کنار هم قرار می گیرند. استخوان کوچک تر ساق پا (نازک نی)، وارد مفصل زانو نمی‌شود. این استخوان، مفصل کوچکی را تشکیل می دهد که آن را به یک طرف درشت نی وصل می کند. این مفصل چندان حرکتی ندارد. غضروف مفصلی، ماده‌ای است که انتهای استخوانها در هر مفصل را می پوشانند. این ماده در اغلب مفاصل بزرگ تر حدود ۲/۵سانتی متر ضخامت دارد. این ماده، سفید و درخشان است و قوامی لاستیکی دارد. غضروف مفصلی یک ماده لغزنده است که اجازه می دهد سطوح استخوانی بدون آسیب دیدن، روی هم بلغزند. کارکرد غضروف مفصلی این است که ضربات وارده را جذب و یک سطح کاملاً صاف ایجاد کند تا حرکت استخوانها آسان شود. تقریباً در هر نقطه ای از بدن که دو سطح استخوانی در مقابل هم حرکت می کنند، این غضروف مفصلی وجود دارد. در زانو غضروف مفصلی، انتهای استخوان ران، سر استخوان درشت نی و پشت استخوان کشکک را می پوشاند.
رباطهاي زانو
رباطها (لیگمان‌ها) نوارهای محکم بافتی هستند که انتهاي استخوانها را به یکدیگر متصل می کنند.
دو رباط مهم(جانبی یا کولترال) در هر طرف زانو قرار دارد:
– رباط جانبی داخلی (MCL)
– رباط جانبی خارجی (LCL)
رباطهای کولترال داخلی و خارجی، مانع از حرکت بیش از حد زانو به طرفین می شوند.
داخل مفصل زانو، دو رباط مهم دیگر قرار دارد که بین استخوان ران و درشت نی قرار دارند:
– رباط متقاطع جلویی که رباط صلیبی قدامی (ACL)نیز نامیده می شود.
– رباط متقاطع پشتی که همان رباط صلیبی خلفی (PCL)است.
رباطهای صلیبی قدامی و خلفی، حرکت جلو به عقب زانو را مهار می کنند. رباط صلیبی قدامی مانع از لغزیدن بیش از حد درشت نی، روی استخوان ران به سمت جلو می شود. رباط صلیبی خلفی مانع از حرکت بیش از حد درشت نی، روی استخوان ران به سمت عقب می شود. این دو رباط همراه با هم مهمترین رباط هایی هستند که پایداری زانو را حفظ می کنند.
منیسکها (menisci)
دو نوع بافت اختصاصی به نام “منیسک” میان استخوان ران و درشت نی قرار دارند. این ساختارها را گاهی “غضروف زانو” هم می گویند، ولی در واقع منیسکها با غضروف مفصلی که سطح مفصل را می پوشاند، متفاوت هستند.
منیسکهای زانو به دو دلیل اهمیت دارند:
– مانند یک ضربه گیر عمل می کنند و نیروی وارده از طرف وزن بدن را در سطح بزرگ تری پخش می کنند.
– به رباطهای اطراف زانو کمک می کنند تا زانو را پایدار نگه دارند.
یک توپ را تصور کنید که روی یک سطح صاف قرار گرفته است. این توپ انتهای استخوان ران است و آن سطح صاف سر استخوان درشت نی. منیسکها در واقع به دور انتهای گرد استخوان ران می پیچند و فضای میان آن و کف استخوان درشت نی را پُر می کنند. منیسکها با این ساختار، به توزیع وزن استخوان ران روی استخوان درشت نی هم کمک می کنند. اگر منیسکها وجود نداشتند، هر وزنی که روی استخوان ران وارد می شد، روی یک نقطه از استخوان درشت نی منتقل می شد. اما با وجود این منیسک ها، وزن روی تمام سطح کفه بالایی استخوان درشت نی توزیع می شود. این توزیع وزن به وسیله منیسکها اهمیت زیادی دارد، زیرا از وارد آمدن فشار بیش از حد بر غضروف مفصلی در انتهاي استخوانها جلوگیری می کند. فشار بیش از حد بر غضروف مفصلی می تواند به سطح آن آسیب برساند و باعث تحلیل آن در طی زمان شود. منیسكها علاوه بر محافظت از غضروف مفصلی، به رباطها کمک کنند تا زانو را پایدار نگه دارند. منیسکها مانند یک دیلم که زیر یک چرخ ماشین پارک شده قرار می گیرد، مفصل زانو را پایدارتر می کنند. منیسکها در لبه بیرونی شان ضخیم تر هستند و این ضخامت کمک می‌کند تا مانع از تکان خوردن انتهای استخوان ران روی کفه استخوان درشت نی شود. در مجموع همه رباطهای زانو از جمله مهمترین ساختارهایی هستند که به پایداری زانو کمک می کنند. رباطها استخوانها را به استخوانها متصل می کنند. بدون رباطهای محکم و قوی، برای اتصال ران به درشت نی، مفصل زانو بیش از حد، شل و درنتیجه بی ثبات(unstable) می شد.
تاندون ها و عضلات زانو
تاندونها (زردپی ها) مانند رباطها هستند، با این تفاوت که عضلات را به استخوانها متصل می کنند. بزرگترین تاندون بدن، “تاندون کشککی” است که در اطراف زانو قرار دارد. حرکت زانو و راه رفتن ما به یک ساختار حرکتی وابسته است، که “ساختار راست کننده زانو” نامیده می شود. این ساختار که در جلوی زانو قرار دارد، شامل استخوان کشکک، تاندون کشککی، تاندون چهارسر و عضلات چهارسر است. عضلات چهارسر که در جلوی ران قرار دارند، عضلاتی هستند که به تاندون چهارسر متصل می شوند. هنگامی که این عضلات منقبض می شوند، زانو را راست می کنند، مثل زمانی که ما از وضعیت نشسته بلند می شویم. کشکک مانند یک تکیه گاه عمل می‌کند و نیروی ایجاد شده به وسیله عضلات چهارسر را هنگام راست شدن زانو تشدید می کند. هنگامی که عضلات چهارسر منقبض می شوند، زانو راست می شود. عضلات همسترینگ در پشت ساق پا و ران قرار می گیرند. هنگامی که این عضلات منقبض می شوند، زانو خم می شود.
آرتروز
وقتی که التهاب در مفصل زانو رخ می دهد، به آن آرتروز زانو می گویند. آرتروز زانو می تواند هم در مردان و هم در زنان ایجاد شود. با این حال، زنان بیشتر در معرض ابتلا به آرتریت هستند. آرتروز اغلب در افراد بالای 50 سال دیده می شود. شما به ویژه اگر اضافه وزن دارید مستعد ابتلا به آرتروز زانو هستید. همچنین اگر زانوی شما قبلا دچار ضربه و صدمه شده باشد، استعداد بیشتری برای ابتلا به آرتروز زانو دارید. همینطور اگر آرتریت در خانواده شما شایع باشد، این احتمال وجود دارد که شما هم تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرید. استفاده بیش از حد از مفاصلی خاص می تواند خطر ابتلا به آرتریت را افزایش دهد. افرادی که در مشاغلی هستند که نیاز به خم شدن مکرر زانو دارد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آرتریت زانو هستند.
دلایل زیادی برای التهاب مفصل ( آرتریت ) زانو وجود دارد. انواع شایع آرتریت زانو در زیر توضیح داده شده است :
آرتروز : آرتروز یا استئو آرتریت، رایج ترین نوع آرتریت زانو است. آرتروز با افزایش سن رخ می دهد و علت اصلی ناتوانی و از کار افتادگی در میان مردان و زنان مسن است. استئو آرتریت به دلیل ساییدگی و پارگی غضروف مفصل زانو ایجاد میشود.غضروف، که یک بالشتک طبیعی در مفاصل است، سفت می شود و به تدریج در طول زمان خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهد. اگر وضعیت بدتر شود، استخوان های مقابل هم می توانند به یکدیگر ساییده شوند . تکه های غضروف ممکن است به داخل مفصل افتاده و شناور شوند، این باعث ایجاد درد مضاعفی خواهد شد.
آرتریت روماتوئید یا التهاب رماتیسمی مفصل : علت این نوع از آرتریت بیش فعالی سیستم دفاعی بدن ( سیستم ایمنی ) ماست. سلول های دفاعی بدن باعث التهاب غشای پوشاننده مفصل می شود و در نهایت می تواند غضروف مفصل را از بین ببرد. استخوان مجاور نیز ممکن است نرمی پیدا کند. کودکان هم ممکن است به آرتریت روماتوئید دچار شوند و معمولا شامل هر دو مفصل زانو است.
آرتریت بعد از ضربه : این نوع از تورم مفصل شبیه به استئوآرتریت است و پس از صدمه به مفصل زانو ( مثل شکستگی ) پدید می آید.
نقرس : در این حالت، اسید اوریک در درون مفصل رسوب می کند و می تواند باعث التهاب و ورم شود.
نشانه ها و علامتهاي آرتروز
شایعترین علامت آرتروز زانو درد است و هنگامی رخ می دهد که شما فعالیت های روزانه خود را انجام می دهید. درد مرتبط با التهاب مفصل زانو اغلب به تدریج شروع و تشدید می گردد، با این حال گهگاه می تواند یک شروع ناگهانی داشته باشد. به دلیل صدمه به غضروف، مفصل زانو سفت و متورم می شود. مفصل ممکن است در لمس گرم باشد، قرمز شود، و ممکن است به سادگی با اندک فشار بر روی زانو درد ایجاد شود. درد، تورم و خشکی مفصل، خم و راست کردن زانو را دشوارمی کند. در نتیجه، دامنه حرکات زانو محدود می شود. درد و تورم ممکن است در صبح ها، و یا پس از فعالیت های خاصی مانند بالا رفتن از پله ها، پیاده روی ، دو زانو نشستن و یا چمباتمه زدن بدتر شود . شما ممکن است یک احساس پری زانو داشته باشید. همچنین ممکن است یک صدای سایش را هنگام خم و راست کردن زانو بشنوید. در طول مراحل اولیه آرتریت، شما ممکن است در زمان هایی شعله ور شدن بیماری را داشته باشید و در زمان های دیگر زانوی شما کاملا طبیعی باشد. با این حال، با پیشرفت بیماری، ممکن است شما حتی در زمان استراحت هم درد داشته باشید. اگر از شروع آرتروز زانوی شما سالهای زیادی گذشته باشد، مفصل تغییر شکل داده، شکل ظاهری پاهای شما را تغییر می دهد و آن را کج و معوج می کند.
تشخیص
اگر شما هر نشانه ای در ارتباط با آرتروز زانو در خود می بینید و یا هر گونه درد و ناراحتی در زانوی خود احساس می کنید، باید با دکتر خود مشورت کنید. پزشکتان، شما را به طور کامل معاینه خواهد کرد و به چگونگی راه رفتن شما، دامنه حرکت در اندام هایتان و هر گونه تورم یا حساسیت در لمس مفصل زانویتان توجه خواهد نمود. اگر او به آرتریت مفصل شک کند، شما را برای برخی بررسی های تأییدی خواهد فرستاد. یکی از مهمترین این بررسی ها اشعه ایکس X است. اشعه ایکس، به طور معمول اگر آرتروز وجود داشته باشد، کاهش فضای مفصلی را در زانوی آسیب دیده نشان خواهد داد. اگر پزشک شما مشکوک به آرتریت روماتوئید و یا نقرس باشد، ممکن است شما را برای برخی از آزمایشات خونی، ادراری یا مطالعات تصویربرداری مانند ام آر آی ( MRI ) بفرستد.
درمان
طیف گسترده ای از درمان ها برای آرتروز زانو در دسترس هستند.هدف اصلی در درمان آرتروز زانو، کاهش درد و افزایش قدرت و عملکرد مفصل است. در مراحل اولیه، التهاب مفصل را می توان با روش های غیر جراحی درمان کرد، اما در مراحل پایانی ممکن است جراحی مورد نیاز باشد. شما با کمک پزشکتان می توانید درمان مناسب را برای خودتان پیدا کنید.
درمان های غیر جراحی عبارتند از:
تغییر در شیوه زندگی، ورزش، دستگاه های حمایتی، و داروها. برنامه درمانی شما ممکن است بیش ازیک گزینه را شامل شود.
تغییرات در شیوه زندگی :
– کاهش وزن : این یکی از رایج ترین درمان های التهاب مفصل زانوست چرا که وزن ما را زانوهایمان تحمل می کند. کاهش وزن نه تنها درد را کاهش می دهد، بلکه عملکرد زانو را نیز بهبود می بخشد.
– محدودیت فعالیت : اگر شما دچار آرتروز زانو هستید، محدود کردن فعالیت های خاصی مانند دویدن ، پریدن و بالا رفتن از پله بسیار مهم است .
ورزش :
ورزش به افزایش انعطاف پذیری مفصل و تقویت عضلات زانو و ساق پا کمک می کند. تمرینات ورزشی در کاهش درد و افزایش دامنه حرکات مفصلی موثر هستند. در میان تمرینات ورزشی مختلف، پیاده روی یکی از مفید ترین ها می باشد. استفاده از عصا یا چوب زیر بغل در طرف مقابل به هنگام راه رفتن، به کاهش فشار بر روی مفصل دچار آرتروز کمک خواهد کرد. ورزش های آبی ( مانند شنا ) و فیزیوتراپی نیز مفید است. درد در مفصل زانو می تواند منجر به ضعف عضلات ران شود. شما می توانید یک برنامه ورزشی فردی که مناسب با نیازها و شیوه زندگیتان باشد را با کمک پزشک یا فیزیوتراپیست خود تدوین کنید. شركت در كلاسهاي بدنسازي، و دريافت برنامه تمريني مناسب هم به شما بسيار كمك خواهد كرد.
دستگاه های حمایتی
استفاده از وسایل کمکی از قبیل عصا، کفش های حفظ کننده انرژی، و یا بریس هایی که فشار وزن را بر روی زانوی مبتلا تعدیل می کند، کمک کننده هستند. استفاده از این وسایل می تواند درد در زانو را کاهش دهد و به شما در راه رفتن و حرکت کمک کند.
درمان دارویی
داروهای متعددی برای درمان آرتروز زانو استفاده می شود. پزشک داروهای مناسب برای شما را انتخاب خواهد کرد.
همانطور که آرتروز زانو در میان افراد همه نژادها بسیار شایع است، درمان های جایگزین زیاد با نتایج متغیر نیز در دسترس هستند. این درمان ها عبارتند از : طب سوزنی و درمان پالس مغناطیسی.
درمان جراحی
اگر ورم مفصل شما به درمانهای غیر جراحی پاسخ ندهد، یا اگر شما دچار درد شدید، فقدان حرکات مفصل و یا بد شکلی های شدید اندام شوید ممکن است پزشکتان جراحی را به شما پیشنهاد دهد. درصد موفقیت این عمل ها بیش از 90 درصد است. گزینه های مختلف جراحی برای آرتروز زانو که در دسترس هستند عبارتند از : جراحی آرتروسکوپی، استئوتومی، و جایگزینی مفصل است.
منبع-آنلاین سلامت
