در کودکان به‌خصوص کودکانی که زیر ۶ سال باشند احتمال فشار خون سرشتی بسیار پایین است و باید علل ثانویه فشار خون بررسی شود. بنابراین نمی‌توان گفت فشار خون بالا در کودکان، همان فشار خون بالای بزرگسالان است. در کودکان فشار خون بالا می‌تواند در اثر بیماریهای دیگری ایجاد شود که معمولا بیماریهای قلبی یا کلیوی هستند؛ این نوع فشار خون را «فشار خون ثانویه» می‌نامند. اگر بیماریهای فوق با موفقیت درمان شوند، معمولا فشار خون به حالت عادی برمی‌گردد.
علل این فشار بالا کدامند؟
۴ علت عمده را باید در فشار خون بالای کودکان جست‌و‌جو کرد. نخستین و مهم‌ترین عامل را می‌توان کلیه دانست. ۸۰ درصد علل فشار خون علل کلیوی است و در علل کلیوی نیز ۲۵ تا ۵۰ درصد می‌توانند به‌علت عفونت‌های ادراری مکرر ایجاد شده باشند.
علت دوم بر اثر افزایش هورمون رنین در خون است که ۱۰تا ۱۵ درصد علل فشار خون را تشکیل می‌‌دهد و به ۲ دسته زیر تقسیم می‌شود؛ یکی علل قلبی و دیگری علت کلیوی. به این ترتیب شاید بتوان گفت ۹۰ درصد علت فشار خون بالا، کلیوی است. در علل قلبی معمولا تنگی دریچه آئورت عامل فشار خون بالا محسوب شده که موجب افزایش رنین و آلدسترون می‌شود.
وقتی رگ‌های کلیه تنگ باشد هم می‌توان فشارخون بالا را انتظار داشت که باعث افزایش هورمون‌های یاد شده می‌شود. مشخصه این گروه داشتن فشار خون‌های بسیار بدخیم است که می‌توانند عوارض شدیدی را ایجاد کنند. بچه‌ها با ابتلا شدن به چنین فشارخونی، دچار اختلال کارکرد مغز می‌شوند. کودکان اول تاری دید پیدا می‌کنند، بعد تهوع و سردرد شدید پیدا می‌کنند و در نهایت تشنج می‌کنند. در واقع فشارخون‌های بدخیم ایجاد تشنج می‌کند. علت سوم را باید در هورمون آلدسترون جست‌و‌جو کرد. در این حالت بچه‌ها، آلدوسترون، هورمون غده فوق‌کلیه، بالایی دارند. دلیل چهارم فشار خون‌هایی است که به‌علت آدرنالین و کاتکول‌آمین‌ها ایجاد می‌شود که در این حالت مشکلات عصبی مطرح است.
علائم را چگونه پیدا کنیم؟
معمولا فشارخون‌های خفیف تا متوسط علائمی ندارند. ممکن است کودک کمی سردرد داشته باشد، از تاری دید شکایت کند، خوابش بد باشد، بی‌قراری کند و زود خسته شود اما وقتی فشار خون شدید می‌شود؛ سردرد شدید، تاری دید شدید، تپش قلب و خون دماغ شدن وجود دارد. بنابراین اگر کودکی خون دماغ شد باید حتما فشار خونش گرفته شود. اگر کودک سردرد داشت نباید مدام والدین فکر کنند، چشم‌های کودک‌شان ضعیف شده است چون امکان دارد دچار فشار خون بالا شده باشد. اگر فشارخون شدید باشد، ممکن است کودک دچار تشنج شود و حتی خونریزی انتهای چشم پیدا کند و موقتا بینایی‌اش را از دست بدهد. در فشار خون شدید ارگان‌های هدف مغز، چشم و قلب هستند. ممکن است در نوزادان نیز تنها علامت فشار خون نارسایی قلبی باشد.
بچه‌ها چگونه درمان می‌شوند؟
درمان به ۲ دسته دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شود. در درمان‌های غیردارویی کودکان چاق باید به ورزش بپردازند و وزن‌شان را کاهش دهند. در ایران بچه‌های چاق زیاد هستند و این به‌دلیل کم‌تحرکی آن‌هاست که مدام در حال تماشای تلویزیون یا بازی‌های کامپیوتری هستند. درحالی‌که کودک باید بازی و فعالیت داشته باشد. استاندارد ورزش، هفته‌ای ۵ بار به‌مدت ۵۰دقیقه است. اگر ۶ ماه کودک دچار فشار خون، پیاده‌روی سریع انجام دهد می‌تواند ۱۲ میلی‌متر جیوه فشار خونش را کاهش دهد. رژیم کم نمک هم در درمان غیردارویی اهمیت دارد.
به مادران توصیه می‌شود غذا را کم نمک تهیه کنند چون عوارض زیادی به‌دنبال دارد. فست‌فودها یکی از غذاهای پرنمک و چرب هستند که باید از رژیم غذایی حذف شوند. رژیم غذایی کودکان باید سرشار از پتاسیم و کلسیم باشد. آن‌ها باید از آبمیوه‌هایی مانند آب پرتقال و لبنیات کم‌چرب زیاد استفاده کنند. وقتی فشار خون خفیف است از درمان‌های غیردارویی استفاده می‌شود؛ اگر فشار خون بالا باشد و ورزش هم تاثیر نداشته باشد باید درمان دارویی را آغاز کرد که بسته به علائم و وضعیت کودک داروهای مورد استفاده متفاوت است. مانند هر بیماری دیگری درمان براساس علت است. برای درمان‌های دارویی بهتر است والدین با پزشک مشورت کنند.
بررسی‌ها چطور انجام می‌شود؟
اگر یک بار فشار خون کودک بالا بود نباید به این نتیجه رسید که او دچار فشار خون بالاست. اگر این افزایش زیاد نباشد باید به والدین گوشزد شود که هفته‌ای یک بار فشار خون فرزندشان را چک کنند تا اطمینان حاصل شود کودک فشار خون بالا دارد یا نه. ممکن است فشار خون در همان معاینه اول بسیار زیاد باشد، در این صورت با کمی تامل دوباره باید فشار خون چک شود چون درصورت توجه نکردن احتمال خونریزی مغزی وجود خواهد داشت.
وقتی بیمار مراجعه می‌کند باید شرح حال از او گرفته شود تا اگر در خانواده فردی فشار خون بالا دارد مشخص شود و معاینه انجام گیرد. والدین باید کودک را آماده کنند تا پزشک هنگام معاینه بتواند به نتیجه برسد و تشخیص دقیق انجام شود. تشخیص دقیق تنها با آزمایش انجام می‌شود. وجود عفونت یا پروتئین در ادرار به پزشک کمک می‌کند به تشخیص نهایی برسد. ممکن است در مراحل پیشرفته‌تر سونوگرافی یا آنژیوگرافی نیاز باشد. اگر کودک دچار فشار خون بالا باشد باید از نظر قلبی نیز بررسی شود تا مشخص شود بطن چپ ضخیم شده یا نه. اگر ضخیم شده باشد، نشان‌دهنده این است که این فرد مدت‌هاست فشار خون دارد.
