به روزهای آخر فصل تابستان نزدیک می شویم و باز هم با اضطراب جدایی در اطفالمان مواجه شده ایم چگونه می توان از بروز این عارضه در اطفال پیشگیری کرد؟
راه‌های مواجهه با اضطراب جدایی کودکان کلاس‌اولی از خانواده
به نیمه شهریور که می‌رسیم کم‌کم فضای شهر تغییر می‌کند. والدین به فکر تهیه لوازم‌التحریر و گرفتن سرویس مدرسه و خریدن لباس‌های فرم مدرسه می‌افتند و بچه‌ها هم تمام تلاششان را می‌کنند تا از این روزهای تعطیل باقیمانده نهایت استفاده را ببرند، اما در میان دانش‌آموزان کلاس اولی‌ها ذوق و شوق بیشتری دارند.
آنها که شش هفت سالی با حسرت، مدرسه رفتن بزرگ ترها را تماشا کرده اند، حالا قرار است وارد کلاس اول ابتدایی شوند.
شاید این پاییز اولین مرتبه ای باشد که فرزند شما مدرسه رفتن را آغاز می کند. اولین روز مدرسه پر از تلاطم های عاطفی است.
فرزند شما قرار است برای اولین بار از آغوش گرم شما دور شود و چند ساعتی از روزش را در جایی به نام مدرسه باشد.
از آنجایی که برخی از کودکان تجربه مهدکودک و پیش دبستانی ندارند یا اگر هم داشته باشند مکلف به انجام مشق و درس و حضور مستمر نبوده اند، محیط مدرسه و ورود به آن می تواند ایجاد دلهره و اضطراب کند.
در این بین برای بسیاری از کودکان جدا شدن از والدین، بخصوص مادر، سخت و دشوارتر است و با علائمی همراه می شود که شما والدین عزیز باید آنها را شناسایی کنید و برای حل آن راهی داشته باشید.
عطیه رضایی، کارشناس ارشد روان شناسی بالینی در این باره می گوید: بسیار مهم است که پیش از رفتن به مدرسه برای خود و فرزند دلبندتان شرایط مناسبی را فراهم کنید تا اضطراب و نگرانی خود و کودکتان کاهش یابد.
به این ترتیب اولین روز مدرسه به جای همراه شدن با گریه فرزندتان با خاطره ای هیجان انگیز همراه خواهد بود و او از رفتن به جایی که برایش آشنا نیست ترسی ندارد و آن را فرصتی برای رشد و پرورش خویش می بیند.
اختلال اضطراب جدایی
رضایی معتقد است دلهره و ترس از مدرسه رفتن در میان کودکانی که بتازگی وارد مدرسه می شوند، طبیعی است.
بسیار خوب است که این ترس و مهم تر از آن احساسات کودکان نسبت به این مساله را درک کنیم و از آنها بخواهیم که درباره ترس خود صحبت کنند.
سخن گفتن درباره این احساسات و درک شدن توسط والدین باعث می شود که آنها راحت تر با این مساله کنار بیایند، اما در موارد شدیدتر مشکلی به نام اختلال اضطراب جدایی در این دسته از کودکان وجود دارد که باید به آن پرداخته شود.
اختلال اضطراب جدایی در هر سنی در کودکان ممکن است ایجاد شود. ولی کودکان در سنین مدرسه بیشتر آن را تجربه می کنند.
همه کودکان نسبت به والدین خود وابستگی عاطفی دارند و این وابستگی در حد تعادل هیچ مشکلی برای والدین و کودک ایجاد نمی کند، اما مادرانی که بیش از اندازه کودک را به خود وابسته کرده مراقب رفتار و حرکات او هستند، از کودک خود شخصیتی می سازند که قادر نیست دوری از مادر را حتی برای مدت زمانی کوتاه تحمل کند.
معمولا مادران کودکان مبتلا به اضطراب جدایی خودشان دارای ویژگی هایی از قبیل اضطراب، حمایتگری بیش از حد، تردید، غیرمنطقی بودن و حساسیت بالا هستند و تعجب آور نیست که این اضطراب خود را با بیان افکار منفی و استرس زا به فرزندشان منتقل کنند و این دلیل عمده، ترس بچه ها از مدرسه رفتن می شود.
اما والدین از کدام علائم و نشانه ها می توانند به وجود اضطراب جدایی در فرزند پی ببرند؟ این روان شناس کودک در پاسخ به این پرسش می گوید: اضطراب جدایی به صورت های گوناگون مانند بی اشتهایی، دردهای شکمی، حالت تهوع، مشکلات خواب، سردرد و کابوس های شبانه خود را نشان می دهد.
این کودکان هنگام جدا شدن از والدین ناراحت می شوند و هنگام جدا شدن از مادر اضطراب بسیار شدیدی پیدا می کنند.
کودک در خانه مانند سایه مادرش را دنبال می کند تا به این وسیله بر اضطراب خود غلبه کند. چنین کودکانی به جدا شدن از مادر و خانه، تمایلی نشان نمی دهند را که بشدت به مادر وابسته اند.
باید دقت داشته باشیم که منطبق شدن با شرایط جدید از جمله مدرسه رفتن به خلق و خوی هر یک از ما بستگی دارد.
نمی توانیم انتظار داشته باشیم که کودکان دیدگاهی مشابه بزرگسالان داشته باشند و به سرعت با شرایط مدرسه کنار بیایند مخصوصا که این امر در مورد کودکان با اختلال اضطراب جدایی سخت تر است.
برخی از مواقع ناراحتی کودکان از مدرسه رفتن به شکل پرخاشگری یا لجبازی یا گستاخی در روزهای پیش از آغاز مدرسه بروز می کند.
این هیجانات خشم و ناراحتی بخشی از زندگی فرزند شما هستند و صحبت کردن درباره آنها برایشان دشوار است و به همین دلیل به این نحو بروز می کند. بهتر است زمانی قبل از بازگشایی مدارس به حل این موضوع بپردازیم.
دلایل هراس از مدرسه
اما چه چیزی باعث می شود که کودکی با شوق به مدرسه برود و یک کودک دیگر با ترس و اضطراب این دوران را آغاز کند؟
رضایی معتقد است ترس از مدرسه رفتن ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ وابستگی شدید به مادر، اعتماد به نفس پائین کودک، ترس از تنهایی و دوری از خانواده، ترس از درس و مدرسه و تنبیه، شنیدن خاطرات بد و نامطلوب از پدر و مادر از جمله علت های این ترس است.
مادر یا پدری که تجربه های منفی توأم با وحشت و ترس و اضطراب، خود را از دوران تحصیل و مدرسه، تنبیه و توبیخ ها به بچه ها انتقال می دهند و از آنها می خواهند مواظب رفتارهایشان باشند، خواه ناخواه، بذر امتناع و ترس از مدرسه را در افکار آنان می کارند.
همچنین والدینی که یکی از کودکان خود را در نتیجه بیماری یا عوامل دیگر از دست می دهند، حساسیت خود را در مراقبت و نگهداری از کودکان دیگر بیشتر می کنند و همین باعث می شود که کودکان ناخودآگاه اضطراب ناشی از جدایی از پدر و مادر را تجربه کنند.
اما یک نکته قابل ذکر وجود دارد که گاهی کودکان درگیر یک مشکل شایع دیگر هستند که در واقع ترس از ترک منزل است.
وقوع حوادثی ناگوار مثل دعوای والدین در خانواده موجب می شود کودک تصور کند اگر به مدرسه برود و دور از محیط خانواده باشد اتفاق ناگواری پیش خواهد آمد.
درمان هراس از مدرسه
رضایی برای حل این مشکل در قدم اول والدین را مسئول می داند و آنها را از انتقال تجارب و بازخوردهای منفی منع می کند.
او ادامه می دهد: همچنین در کودکان زیر شش سال والدین باید اقداماتی در جهت تقویت روحیه مستقل در کودک انجام و میزان وابستگی او را کاهش دهند.
در سنین قبل از مدرسه از ترساندن بچه ها، ایجاد رعب ووحشت از معلم، تشبیهاتی مثل «اگر بچه خوبی نباشی به معلمت می گویم که تو را در کلاس نگه دارد» خودداری کنید.
خاطرات، تجارب مثبت، شاد و جالب خود را با کودکان در میان بگذارید، از معلم ها با القاب خوب یاد کنید و پیش از آغاز مدرسه آنها را با مسئولان، معلمان و جو مدرسه آشنا کنید تا حس امنیت در آنها پدید آید.
برای کاهش ترس از مدرسه در کودکان باید سعی شود پدر خانواده در هر مقطع تحصیلی با مدرسه و مسائل مرتبط با درس فرزند درگیر باشد و با ایجاد روابط عاطفی پایدار کودکان را جهت ورود به مدرسه آماده کند و شیوه برخورد با مسائل و مشکلات عاطفی و آموزشی را به آنها بیاموزد.
اگر فرزندتان همچنان از مدرسه رفتن هراس دارد از تحقیر او بپرهیزید و دوست داشتن او را مشروط به مدرسه رفتن نکنید یعنی به او نگویید «اگر به مدرسه بروی دوستت دارم، اما اگر درس نخوانی و غیبت کنی دیگر مادرت نیستم»
ازجمله رفتارهای مخرب دیگر این است که با او در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن، صحبت کنید.
در روزهای ابتدایی سال تحصیلی حتما یکی از والدین هنگام برگشت به خانه در منزل حضور داشته باشد تا کودک شما از احساس خود و اتفاقاتی که در مدرسه برای او رخ داده است برای یکی از والدین حرف بزند.
چند راهکار
ـ ساعت خواب کودک را تنظیم کنید: کودک را وارد یک برنامه خواب منظم کنید طوری که ساعت 9 شب حتما به تختخواب برود و صبح ساعت مشخصی از خواب بیدار شود.
ـ با خرید لوازم مدرسه ذهن کودک خود را آماده رفتن به مدرسه کنید: در هفته های پایانی خرید وسایل مدرسه را آغاز کرده و سعی کنید با فرزندتان وظایف دانش آموزی را تمرین کنید.
ـ عادت غذایی سالم را از همین حالا در او ایجاد کنید: مضرات بعضی از خوراکی ها را به او بیاموزید تا یاد بگیرد در مدرسه چه خوراکی هایی برای او مناسب است.
ـ به فرزندتان مسئولیت هایی بدهید: اگر فرزندتان کوچک است می توانید کارهایی به او یاد دهید که اعتماد به نفسش را بالا ببرد به طور مثال گره زدن بند کفش ها.
اگر کودک شما بتواند نیازهای اساسی را بدون تکیه به بزرگسالان برآورده کند راحت تر به مدرسه می رود نیازهایی مثل این که چگونه می تواند در مدرسه به تنهایی به دستشویی برود.
ـ روزهای اول همراه او باشید: روزهای اول بهتر است خودتان فرزندتان را در رفتن و برگشتن از مدرسه همراهی کنید. شاید مجبور باشید برای این کار ساعت کاری تان را طوری تنظیم کنید که خودتان یا همسرتان او را تا مدرسه همراهی کنید.
ـ یک خداحافظی به یاد ماندنی ترتیب دهید: فرزندتان را در هنگام رفتن به مدرسه آغوش بگیرید و برنامه بعد از مدرسه را به او بگویید این که قرار است منتظرش باشید یا خودتان به دنبالش بروید و اگر چنین قولی دادید حواستان باشد که سر ساعت آنجا باشید.
ـ برای گریه بی امان فرزندتان راه حل پیدا کنید: هر بچه گریانی بعد از چند دقیقه آرام می شود. صبوری و دلسوزی ممکن است کار دست تان دهد.با کودک خود صحبت کنید و آنچه موجب ترس او شده را با هم کشف کنید.
