اگر برای ۱۰ دقیقه به چشمان کسی خیره شوید چه اتفاقی رخ خواهد‌داد؟ پاسخ این است که ممکن است اتفاقات خیلی عجیبی بیفتد.
مطالعه ای که به تازگی توسط محققان ایتالیایی انجام شده است، نشان می‌دهد افرادی که به مدت طولانی به چشمان یکدیگر نگاه می کنند، اغلب علایم اختلال روانی تجزیه‌ای (symptoms of dissociation)، مانند احساس جداشدگی از قالب فیزیکی و انفصال از واقعیت و در کنار این مسایل، مراتبی از توهمات ذهنی را تجربه می‌کنند.
جهت انجام تحقیق، ۲۰ داوطلب بالغ جوان و سالم به صورت دو به دو انتخاب شدند و به آن‌ها گفته شد در اتاقی کم نور (محققان نور کم را بدین دلیل انتخاب کردند که وجود نور باعث بهبود مشاهده ویژگی‌های سیمای فرد می‌شود)، بدون ابراز هیچ گونه احساسی، در چشمان یکدیگر خیره شوند.
۹۰ درصد از شرکت‌کنندگان گزارش دادند که در طول زمان خیره شدن به فرد دیگر، دچار توهمات شده‌اند. در بعضی موارد صورت فرد روبرو را همچون هیولا، حیوان و حتی به صورت و قیافه خودشان دیده بودند.
برای آزمایش شاهد (که جهت کنترل صحت روند آزمایش صورت می‌گیرد) نیز از ۲۰ شرکت‌کننده دیگر درخواست شد تا در اتاقی مشابه نشسته و به دیواری سیاه به مدت ۱۰ دقیقه خیره شوند. به هیچ یک از شرکت‌کنندگان گفته نشد که محققان در این آزمایش به دنبال یافتن پاسخ به چه سوالی هستند.
سپس شرکت‌کنندگان به پرسشنامه‌هایی در رابطه با آن‌چه در حین انجام آزمایش تجربه کرده بودند، پاسخ دادند. گزارشات افراد از تجربیاتشان نشان داد کسانی که به فرد دیگری خیره شده بودند، علایم اختلال تجزیه‌ای مانند قطع ارتباط با واقعیت، احساس کشیدگی زمان و تغییرات در ادراک صوت و رنگ را تجربه کرده بودند.
در بعضی موارد صورت فرد روبرو را همچون هیولا، حیوان و حتی به صورت و قیافه خودشان یا یکی از اقوام و بستگانشان دیده بودند. اغلب افراد در طول دوره ۱۰ دقیقه ای بین دو تا چهار مرتبه انواعی از توهمات را تجربه کرده بودند.
اشخاصی نیزکه به دیوار خیره شده بودند، بعضی علایم اختلالات تجزیه ای را تجربه کرده بودند اما هیچ‌یک از آن‌ها دچار توهمات نشده بودند.
دستاوردهای این تحقیق موید مطالعات گذشته است که نشان می‌دادند هنگامی که فرد بر روی شی ای ( به طور مثال نقطه‌های روی دیوار) به مدت طولانی خیره‌شود، امکان تجربه احساسات مرتبط با گسستگی از واقعیت را دارد.
دکتر جیووانی کاپوتو، نویسنده‌ی اصلی تحقیق، در مورد عوامل ایجادکننده‌ی توهمات توجیهی مشخص و دقیق ندارد اما با این وجود چند فرضیه ارایه می‌دهد:
احتمال زیادی وجود‌دارد که این وقایع مربوط به محرومیت حسی (sensory deprivation) باشند. توهمات ممکن است در نتیجه «بازگشت سریع مغز به واقعیت پس از تمرکز بیش ازحد و نمایش ذهنی تفکرات ناخودآگاه بر روی صورت فرد دیگر» به وجود آیند.
توضیحات بیشتر این مسائل در نسخه چاپ شده تحقیق در دسترس است.
دکتر دیوید اشپیگل استاد روانشناسی دانشگاه استنفورد در مطالعه اخیر مشارکت نداشته است؛ اما تحقیقاتی بر روی اختلالات تجزیه‌ای (dissociative disorders) داشته است؛ او به هیچ‌وجه از گزارش شرکت‌کنندگان در تحقیق، مبنی بر مشاهده توهمات و علایم اختلال تجزیه‌ای، متعجب نگردید. او بیان می‌دارد:
هنگامی که ما به چشمان فرد دیگری خیره می‌شویم، می‌توانیم از بقیه محیط گسست و جدایی پیداکنیم.
دکتر اشپیگل که این تحقیق را برای هافینگتون پست بررسی کرده است، توضیح می دهد:
بخشی از این پدیده‌های خیره شدن مستقیم به فرد دیگر، ممکن است کاملا مختص به خود فرد شرکت‌کننده باشد؛ چرا که پاره‌ای از ارتباطات ما با دیگران از طریق تصور خودمان در آن‌ها صورت می‌گیرد.
یافته‌های این تحقیق که هفته آینده در مجله تحقیقات روانپزشکی (Psychiatry Research) چاپ خواهدشد ممکن است کاربردهایی مهم برای بیماران امراضی مانند اسکیزوفرنی که توهمات را در نتیجه عوارض روانی تجربه می‌کنند، داشته باشند.
حال به چه دلیل این نتایج به‌کار می‌آیند؟ کاپوتو توضیح می دهد:
توهماتی که در نتیجه خیره‌شدن فردبه‌فرد ایجاد می‌شوند، می‌توانند بعضی باورهای ناخودآگاه یا قسمت‌های “غیر یکپارچه” از “خود” را، کاملا به خودآگاه بیاورند.
قسمت های منفصل و جدا افتاده ی «خود»، که عموما در هذیان‌ها و پریشانی‌ها نمایان می‌شوند، احتمال دارد با خودآگاه یکپارچه شوند.
این یکپارچه سازی ممکن است در مراحل اولیه اسکیزوفرنی مفید واقع شود. در چرخه آسیب زای بیماری، فرد در حالتی قرار می‌گیرد که «واقعیت» بیمار، از ناخودآگاه او نشات می‌گیرد؛ اما امکان دارد فرد به دلیل یکپارچه سازی، به حلقه‌ی آسیب‌زای اسکیزوفرنی وارد نشود.
