بیش فعالی می تواند عوامل مهمی داشته باشد و راههای درمانی زیادی دارد برخی علائم و نشانه های مخصوص به خود دارد که والدین باید بتوانند آن را به موقع تشخیص دهند و برای درمان آن اقدام کنند که در این مطلب به این موضوع بیشتر می پردازیم.
مدام در حال شیطنت است و یک‌جا بند نمی‌شود، رفتارهای او و لجبازی‌هایش دیوانه‌تان می‌کند، در مهمانی هم از دست لجبازی‌ها و خرابکاری‌هایش آرام و قرار ندارید و مدام حرص می‌خورید، یکی میگوید باید بیشتر تنبیهش کنید و دیگری میگوید بزرگ می‌شود، خوب می‌شود و بعضی‌ها هم مهر بیش‌فعالی به او می‌زنند. اما واقعیت این است که همیشه مشکلات رفتاری بچه‌ها با گذر زمان از بین نمی‌رود و تنبیه هم نمی‌تواند باری از دوش شما بردارد.
گرچه بچه‌هایی که مثل زلزله ویرانی به بار می‌آورند، همیشه بیش‌فعال نیستند اما اگر متخصصان با بررسی فرزندتان چنین تشخیصی را مطرح کنند باید بدون تلف کردن وقت برای درمانش اقدام کنید تا اختلالات روانشناختی دیگر در آینده گریبان فرزندتان را نگیرد. اگر شما هم با این مشکلات روبه‌رو هستید با ما همراه شوید تا همه آنچه باید در مورد بیش‌فعالی بدانید از زبان دکتر شهره شکرزاده، دکترای تخصصی روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بخوانید.
زلزله خانه شما بیش‌فعال است؟
اصطلاح «بیش‌فعالی» که امروزه توسط بسیاری از والدین به کودکان برچسب می‌خورد و هر مادر با کمی شیطنت کودکش شاید برای رهایی خود از بار مسوولیت تربیت فرزند، عبارت «بیش‌فعال» را به زبان می‌آورد، اختلالی است که تشخیص آن بسیار دقیق و حساس است. تنها با مشاهده شیطنت و حرف گوش نکردن کودکان نمی‌توان به تشخیص اختلال بیش‌فعالی مبادرت ورزید. واقعیت این است که اختلال بیش‌فعالی به‌سادگی قابل تشخیص نیست و برای اطمینان از ابتلا به آن نیاز به تشخیص روانشناس و انجام آزمون‌های روانشناختی است.
هر بچه لجباز و پرخاشگری به اختلال بیش‌فعالی مبتلا نیست؛ اختلال بیش‌فعالی یا ADHD مخفف عبارت Attention Deficit Hyperactivity Disorder به معنی «بیش‌فعالی توجه توام با نقص توجه» است و باید پس از تشخیص دقیق اختلال و تعیین نوع آن توسط روانشناسان متخصص در حیطه کودکان استثنایی و تحت نظارت به درمان این اختلال پرداخت.
مردم‌آزاری می‌کند؟
نه، فرزند بیش‌فعال شما مردم‌آزار نیست و قصد آزار و اذیت شما را هم ندارد. کارهای او دست خودش نیست؛ بد ذاتی هم ندارد، چه بسا او نیز از ناراحت کردن شما در عذاب و ناراحتی است. این اختلال به علت شباهت‌های زیاد با بعضی از نشانه‌های اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای با این بیماری، اشتباه گرفته می‌شود اما فرق عمده این کودکان با کودکان بیش‌فعال در قصد و غرض‌شان است. کودکان مبتلا به اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای، نمی‌خواهند توجه کنند، لجباز و یک‌دنده هستند و به اصطلاح، باجگیرند، فحش می‌دهند و دست بزن دارند.
متاسفانه آمار تشخیص نادرست کودکان ADHD بسیار بالاست. از سویی دیگر از هر 10 کودک ارجاعی برای بیش‌فعالی، هشت مورد مبتلا به اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای هستند که این اختلال نیز چنانچه درمان نشود در نوجوانی به اختلال سلوک و در بزرگسالی به اختلال شخصیت ناسازگاری اجتماعی تبدیل خواهد شد و جامعه را با مشکل روبه رو می‌کند.
به کی مراجعه کنم؟
اگر فرزندتان با مشکلاتی روبه‌رو است به متخصص مربوطه مراجعه کنید؛ نه هر کارشناسی. اغلب افراد بدون اینکه نزد روانشناس بروند، یک‌راست سراغ روانپزشک می‌روند. روانپزشک هم با تصور اینکه بیمار دوره‌های درمانی توسط روانشناس را بدون موفقیت گذرانده است، دارو تجویز می‌کند. پس اگر فرزندتان مشکوک به ADHD است باید سراغ روانشناس بروید؛ آن هم روانشناسی با گرایش کودکان استثنایی نه هر روانشناس دیگری. در حوزه روانشناسی، گرایش‌های مختلفی مانند روانشناسی عمومی، بالینی، تربیتی و کودکان استثنایی وجود دارد که مناسب‌ترین گروه برای درمان اختلالات ADHD روانشناسان با گرایش کودکان استثنایی هستند.
روانشناسان با گرفتن آزمون‌های تشخیصی، مصاحبه تشخیصی با والدین و. . . به تشخیص و سپس شناسایی اختلال مذکور می‌پردازند که ممکن است فرآیند تشخیص چند روز، یک هفته یا حتی چند هفته به طول بیانجامد. از این‌رو تنها با ویزیت چند دقیقه‌ای نمی‌توان به تشخیص اختلال ADHD و تجویز دارو پرداخت. چون در این‌صورت شاهد افزایش کودکان وابسته و معتاد به دارو خواهیم بود؛ همان‌گونه که امروزه این کودکان بسیار به چشم می‌خورند.
باید مشت‌مشت قرص بخورد؟
ریتالین، رسپریدون و. . . از جمله داروهایی است که امروزه برای کودکان مبتلا به اختلال ADHD تجویز می‌شود. اگر این داروها به صورت خودسرانه، با تجویز معلمان، دوستان و آشنایان و بدون تجویز روانپزشک مصرف شود، عوارض شدیدی بر حافظه کودکان برجای می‌گذارد.
در این صورت درمان نیز کوتاه‌مدت خواهد بود و چه بسا در کوتاه‌مدت کارساز باشد اما بعد از چهار یا پنج سال استفاده، وابستگی به مصرف آنها مقاومت ایجاد کرده و مشکلات تازه‌ای را برای کودک به وجود می‌آورد. گرچه در برخی موارد چاره‌ای جز مصرف این داروها وجود ندارد اما این تشخیص مصرف دارو باید پس از گذراندن فرآیند خدمات روانشناسی و ارجاع کودک به روانپزشک، توسط روانشناس انجام گیرد.
بزرگ شود، چه به سرش می‌آید؟
همیشه مراجعان خوش‌شانس نیستند و به‌موقع به روانشناس مراجعه نمی‌کنند تا درمان در آنها صورت بگیرد. گاهی این اختلال با کودک بزرگ می‌شود و در او باقی می‌ماند. اگر همسر یا همکار شما هم یک‌جا بند نمی‌شود و مدام کارش را عوض می‌کند، مرتب تغییر رشته می‌دهد و. . . چه بسا که بیش‌فعال باشد. افراد بیش‌فعال بزرگسال، مدام رشته تحصیلی و زندگی‌شان را تغییر می‌دهند و ثبات ندارند؛ البته این بیماران هم درمان می‌شوند اما سخت‌تر. به این افراد توصیه می‌شود تا می‌توانند شطرنج‌بازی کنند تا میزان توجه‌شان بالا رود.
رفتارهایش را زیر ذره‌بین بگذارید
کودکان مبتلا به ADHD بیش‌فعالی را همراه با کمبود یا نقص در توجه توامان دارد که نقص توجه نیز در چند حیطه متعدد قابل مشاهده است. یک نوع از نقص توجه در عدم توانایی توجه مداوم و مستمر به یک موضوع است. آنان تنها چند دقیقه می‌توانند در یک‌جا نشسته و تکالیف‌شان را انجام دهند و پس از چند دقیقه، باز بی‌توجه به فریاد و تهدید‌های شما شروع به بازیگوشی می‌کنند و تلاش شما برای نشاندن آنها برای انجام تکالیف به جایی ختم نمی‌شود و باز بعد از چند دقیقه، بی‌توجهی قابل مشاهده است.
نوع دیگری از نقص توجه را می‌توان تحت عنوان عدم توانایی تغییر توجه مطرح کرد. کودکان مبتلا به نقص در تغییر توجه، توانایی انتقال توجه از موضوعی به موضوع دیگر یا به اصطلاح شیفت کردن توجه را ندارند. این کودکان نمی‌توانند همزمان به چند موضوع توجه کنند. کودک معمولی می‌تواند همزمان هم بازی کند، هم حواسش به تلویزیون باشد تا با شروع شدن کارتون باب‌اسفنجی بپرد پای تلویزیون و هم اینکه گوشه‌چشمی مراقب باشد تا پدرش بدون او از خانه خارج نشود و کسی هم دست به خوراکی‌هایش نزند؛ درحالی‌که کودکان دارای نقص در توجه انشعاب‌یافته نمی‌توانند به بیش از یک موضوع توجه کنند. در انتها اینکه برخی از کودکان نمی‌توانند از مرحله توجه به تمرکز برسند و نسبت به یک موضوع معطوف یا به اصطلاح فوکوس کنند.
لازم به ذکر است کودکان دارای اختلال نقص توجه توام با بیش‌فعالی، علاوه بر نقص در توجه، بازداری رفتار هم ندارند؛ برای مثال اگر با دوست‌شان توپ‌بازی می‌کنند، نمی‌توانند صبر کنند تا نوبت به بازی آنان برسد.این بچه‌ها تکانشی رفتار می‌کنند و عصبانیت‌ها و واکنش‌های هیجانی ناگهانی را بروز می‌دهند.
شایعاتی درباره بیش‌فعالی
حرف‌هایی که از گوشه و کنار ، درباره فرزندتان می‌شنوید، آنقدرها هم درست نیست.
فرزندم کم‌هوش است؟
برخی والدین تصور می‌کنند کودکان مبتلا به ADHD ضریب هوشی پایینی دارند در صورتی‌که این اختلال ربطی به ضریب هوشی فرزندتان ندارد و کودکان بیش‌فعال نیز مانند همه کودکان معمولی، ممکن است باهوش‌تر یا کم‌هوش‌تر از بقیه باشند اما باهوشی یا کم‌هوشی‌شان ربطی به بیش‌فعال بودن‌شان ندارد و از آن تاثیری نمی‌گیرد.
برخی اوقات ممکن است این اختلال با دیگر اختلالات همچون ناتوانی یادگیری همراه باشد که در این‌صورت، تصور بر این است که کودک کم‌توان ذهنی است یا دارای هوش پایینی است در حالی‌که نقص در هر یک از فرآیندهای روانشناختی پایه همچون استدلال، درک، فهم و. . . می‌تواند کودک را دچار ناتوانی دریادگیری کند. حال ممکن است کودک بیش‌فعال دارای ناتوانی یادگیری نیز باشد
باید لاک‌پشتی راه برود؟
وقتی که متوجه می‌شوید فرزندتان ADHD است، اطرافیان‌تان که در نقش کارشناس قرار می‌گیرند به شما توصیه‌هایی را ارائه می‌دهند و معتقدند با انجام بازی‌های ساده کودک‌تان صبور و مشکلاتش حل می‌شود. اگر شما هم کودک مبتلا به ADHD دارید، حتما شنیده‌اید که اطرافیان به شما توصیه می‌کنند به کودک‌تان بگویید مثل لاک‌پشت راه برود یا آب به دست آرام، آرام دور خانه را گز کند. اینها درمانی برای بیماری ADHD نیست و این بازی‌ها با بازی‌درمانی کارشناسان زمین تا آسمان فرق دارد و فرآیند شناختی کودک‌تان را تقویت نمی‌کند. پس بهتر است در مسائل روانشناسی هم دست به خوددرمانی نزنید و با انتخاب درمانگر مناسب، به درمان او دل بسپارید.
فرزندم بیمار می‌ماند؟
درمان بیش‌فعالی هم نیاز به صرف زمان دارد و با اولین مراجعه نمی‌توانید توقع درمان داشته باشید. اما این بیماری معمولا درمان‌پذیر است و بعد از یک ماه نشانه‌های بهبود مشاهده می‌شود. فرد مبتلا نیاز دارد تا بعد از درمان هر ماه یا هر دو یا سه ماه یک‌بار به پزشک مراجعه کند. البته این درمان‌ها تنها شامل افرادی است که سیستم عصبی و مغزی‌شان آسیب ندیده است، زیرا در صورت آسیب‌دیدگی مغزی و… . دیگر نمی‌توان از بیش‌فعالی صحبت به میان آورد و مشکلات مغزی که در اثر ضربه باشد، نیاز به درمان پزشکی دارند. تنها در صورت نقص در فرآیندهای روانشناختی می‌توان به درمان‌های شناختی و رفتاری مبادرت ورزید.
مجله سیب سبز – نیلوفر جامه‌بزرگی
