توانبخشی قلبی – فعالیت های برنامه ریزی شده، یا برنامه ای برای بهبود سلامت قلب و عروق پس از حمله قلبی، عروق کرونر بای پس عروق، پیوند قلب، و سایر رویدادهای مهم قلبی عروقی است. بسیاری از مردم، پس از چنین رویدادهایی، نیاز به ایجاد تغییرات در شیوه زندگی دارند. برنامه های توانبخشی قلبی برای بیان نیازها و اهداف خود و ایجاد گام های واقع بینانه به سوی رفع آنها تلاش میکنند. اکثر مردم به برنامه ریزی غذا و تغذیه، ورزش، و ترک سیگار روی میاورند.
بسياري از افرادي كه به تازگي دچار حمله قلبي شده‌اند، ممكن است راه رفتن و حركت كردن روي تردميل آخرين فعاليتي بوده باشد كه انجام داده‌اند. اكثر آن ها احساس خستگي و افسردگي مي كنند و آن قدر نگران اين هستند كه حداكثر چه مدت ديگري مي توانند به زندگي ادامه بدهند حتي شايد به ذهن آن ها هم خطور نكند كه ممكن است روزي دوباره به شغل و زندگي عادي خود برگردند اما فعاليت فيزيكي كه طي يك برنامه صحيح توانبخشي قلبي و تحت نظر تيم ورزيده مخصوص بازتواني صورت مي گيرد، مي تواند افق جديدي در كيفيت زندگي اين افراد بگشايد. اگر شما اخيرا دچار سكته قلبي و يا ساير بيماري هاي قلبي شده‌ايد و كم‌كم در حال تطابق با زندگي جديد خودتان هستيد، بايد بدانيد كه توانبخشي قلبي مي تواند موجب شود سبك جديدي از زندگي داشته باشيد كه با آن چه قبلا راجع به آن تصور مي كرديد، بسيار متفاوت تر(و البته بهتر) است.
توانبخشي قلبي چيست؟
توانبخشي قلبي در واقع يك برنامه‌ريزي دقيق ورزشي و آموزشي است كه هدف آن كمك به بيماران قلبي است تا بتوانند قدرت جسمي و روحي خود را افزايش بدهند و از عوامل خطري كه موجب وخامت وضع سلامتي آن ها مي شود بكاهند و كم‌كم سبك جديدتر و سالم‌تري از زندگي را بياموزند تا بتوانند با روحيه بهتري به سوي خانواده خود و جامعه بازگردند. در واقع بازتواني قلبي از چهار جزء زير تشكيل شده است:
1) ارزيابي وضعيت سلامتي و پزشكي فرد: در اين قسمت پزشكان، وضعيت فردي را كه دچار بيماري قلبي شده است، بررسي مي كنند و ساير بيماري هاي زمينه‌اي مثلا ديابت، فشارخون، چربي خون بالا و …را تشخيص مي دهند. شناخت اين عوامل خطر، به تيم بازتواني كمك مي كند تا بتوانند برنامه توانبخشي مخصوص و متناسب هر فرد را منحصرا براي همان شخص طراحي كنند.
2) فعاليت فيزيكي: اگر مبتلا به بيماري هاي شديد قلبي هستيد، بايد بدانيد كه ديگر مثل گذشته توصيه نمي شود كه استراحت مطلق داشته باشيد و بدانيد كه استراحت مطلق، سبب بهبود وضعيت جسماني شما نمي شود. حالا مي توانيد تصور كنيد كه با توانبخشي قلبي از طريق طراحي فعاليت هاي فيزيكي كه متناسب با وضعيت هر فرد است و با فعاليت هايي نظير دوچرخه سواري، پياد‌ه‌روي سريع، قايق‌سواري و حتي وزنه‌برداري و ساير ورزش هاي استقامتي مي توانيد قدرت بدني و تناسب عضلاني خود را افزايش بدهيد. ضمنا اگر پيش از اين اهل ورزش و تحرك نبوده‌ايد، نگران نباشيد چون تيم بازتواني قلبي، بر شما نظارت دقيق دارند و برنامه ورزشي را به طوري كه دچار هيچ گونه اضطراب و ناراحتي نشويد، تنظيم كرده و به تدريج بر مدت زمان و شدت آن مي افزايند.
3) آموزش سبك جديد زندگي: يك قسمت مهم از برنامه توانبخشي قلبي، شامل آموزش دادن بيماران است تا رژيم غذايي مناسب تري داشته باشند، وزن اضافي خود را از دست بدهند و مصرف چربي و نمك را كاهش بدهند. هم چنين ياد بگيرند كه عادات غلط مثل سيگار كشيدن را به تدريج ترك كنند. هم چنين در اين قسمت از برنامه به بيماران آموزش داده مي شود كه چگونه با احساس درد و يا خستگي كه ناشي از بيماري قلبي زمينه‌اي شان است برخورد كنند.
4) حمايت رواني: تطابق با يك وضعيت خطير و تهديد كننده حيات، اغلب مدت زماني طول مي كشد و بيمار در اين موقع ممكن است دچار افسردگي و يا اضطراب بشود و به علت بيماري زمينه‌اي مدتي ارتباطش را با جامعه كمتر سازد و يا حتي مجبور بشود براي مدت چند هفته به كار نپردازد. در اين موارد مشاوران طب كار سعي در برقراري مجدد اين ارتباط اجتماعي مي كنند. هم چنين مشاوران روان شناسي در اين بخش، تكنيك هاي كنترل استرس و اضطراب را به افراد مي آموزند. در واقع توانبخشي قلبي به شما كمك مي كند تا زندگي جديد خودتان را هم از لحاظ فيزيكي و هم از لحاظ رواني بازسازي كنيد. در ابتدا ممكن است تصور كنيد كه اين كار كمي دشوار است اما وقتي اين فرآيند‌ها را تجربه مي كنيد، به تدريج قوي تر و سر حال تر مي شويد و ياد مي گيريد كه مديريت جديد و صحيحي را بر شرايط فعلي خودتان داشته باشيد و در نهايت، به احتمال زياد مي توانيد به زندگي نرمال خودتان برگرديد و از آن لذت بيشتري ببريد. هرگز اجازه ندهيد كه سن بالا مانعي براي شركت شما در برنامه هاي بازتواني قلبي بشود. حتي اگر شما سن بيش از 65 سال داريد، بايد بدانيد كه حتي شما هم مي توانيد دقيقا سودي برابر با افراد جوان تر از شما كه در برنامه هاي بازتواني شركت دارند، ببريد. در واقع به علت اين كه سالمندان مبتلا به بيماري قلبي، اغلب در زندگي قبلي شان هم توانايي كمتري در انجام فعاليت هاي فيزيكي داشته‌اند، حالا با شركت در اين برنامه ها و تقويت خودشان گروهي هستند كه نسبت به ساير گروه هاي سني، بيشترين سود را كسب مي كنند. در طي بازتواني قلبي شما چه كار مي كنيد؟ با چه تيمي سر و كار داريد؟ چه مراحلي را از نظر زماني طي مي كنيد؟ به ياد بسپاريد اگر چه برنامه بازتواني قلبي به صورت تيمي و گروهي انجام مي شود ولي در واقع به وسيله تيم ورزيده‌اي متشكل از متخصصان قلب، پرستاران مخصوص، متخصصان تغذيه، متخصصان طب توان بخشي و فيزيوتراپيست، متخصصان روانپزشك و روانشناس، متخصصان طب كار براي هر بيمار به طور جداگانه برنامه‌اي متناسب با وضعيت جسماني و فيزيكي وي طراحي مي كنند. در يك گروه از بيماران قلبي كه مشغول اجراي برنامه هاي بازتواني هستند، دوستان شما ممكن است روش تغذيه و ورزش متفاوت با شما داشته باشند زيرا برنامه هاي بازتواني براي همه افراد گروه مشابه هم نيست. بيشتر برنامه هاي توانبخشي قلبي حدود سه تا شش ماه طول مي كشند و شامل سه مرحله زماني اصلي هستند كه با آن ها آشنا مي شويم:
– مرحله بستري در بيمارستان: در واقع برنامه توانبخشي قلبي از زماني كه شما هنوز از بيمارستان مرخص نشده‌ايد، شروع مي شود. برخلاف گذشته ها كه توصيه مي شد بيماران در استراحت مطلق باشند، امروزه توصيه مي شود كه فعاليت هاي سبك تر مثلا نشستن در تختخواب، نرمش هاي سبك و حركات كششي ملايم اندام ها را از همان روزهاي اول شروع كنند و فقط در حالت خوابيده قرار نداشته باشند. سپس كم‌كم به بيماران آموزش داده مي شود كه راه بروند و حتي از تعداد معدودي پله بالا بروند. هم چنين برخي از كارهايي كه بعد از بازگشت به منزل با آن ها مواجه مي شوند، مثل استحمام و مراقبت هاي شخصي بهداشتي و … را هم تجربه مي كنند.
– وقتي از بيمارستان مرخص مي شويد: اين مرحله از زمان ترخيص شما از بيمارستان شروع مي شود و به‌طور متوسط حد ود دو تا 12 هفته هم طول مي كشد. در طول اين مرحله از بازتواني، شما با نظارت دقيق تيم توانبخشي، به تدريج سطح فعاليت هاي خودتان را بالاتر مي بريد و به شما آموزش داده مي شود كه چه ورزش هايي را مي توانيد با خيال راحت در منزل انجام دهيد(برحسب ارزيابي دقيق وضعيت جسماني و پزشكي هر بيمار) هم چنين در طول اين مرحله، شما شيوه ترك سيگار، انتخاب غذاهاي سالم‌تر در رژيم غذايي، تطابق با شرايط جديد و … را ياد مي گيريد. در صورتي كه در محل زندگي شما يك مركز توانبخشي قلبي وجود ندارد، ممكن است كه با يك تيم بازتواني قلبي مشورت كنيد و شايد طبق توصيه آن ها شما به يك سالن ورزشي برويد و فقط برخي ورزش هاي خاص را انجام بدهيد.
– مرحله ديررس پس از ترخيص: (حدود 12 هفته پس از آن كه از بيمارستان مرخص مي شويد: اين مرحله در واقع يك برنامه طولاني مدت و محافظت كننده از شما و در واقع برنامه‌اي تقريبا براي تمام عمر شما است. تا اين موقع ديگر شما ياد گرفته‌ايد كه خودتان به طور روزمره چه قدر مي توانيد در سالن ورزشي و يا در منزل فعاليت داشته باشيد و به خطر نيفتيد و اگر هم دوست داشته باشيد هنوز هم مي توانيد در مراكز توانبخشي قلبي به فعاليت خودتان ادامه بدهيد. اگر نياز به مراقبت هاي خاص پزشكي داشته باشيد ممكن است لازم باشد كه هر چند وقت يك بار به تيم توانبخشي مراجعه كنيد و هنوز هم آموزش سبك سالم زندگي، كاهش وزنه و… را ادامه دهيد. بيشترين موفقيت زماني كسب مي شود كه اين آموزش ها را به صورت يك عادت براي تمام عمرتان در بياوريد تا زندگي بسيار موفق تري در پيش رو داشته باشيد.
فوايد طولاني مدت نو تواني قلبي
اگر چه شروع توانبخشي قلبي براي كساني كه تازه مبتلا به بيماري قلبي شده‌اند و هنوز احساس خوبي راجع به وضعيت جسماني و فيزيكي خود ندارند، ممكن است دشوار به نظر برسد ولي در طولاني مدت فوايد زيادي از اين برنامه ها حاصل مي شود. توانبخشي قلبي روحيه شما را طوري تقويت مي كند كه بتوانيد كاملا بر ترس و اضطراب غلبه كنيد و زندگي كاملا فعال و شادابي را شروع كنيد، طوري كه در انجام فعاليت هاي شغلي، اجتماعي و خانوادگي سرشار از انرژي و شادابي باشيد و از زندگي لذت ببريد. در طولاني مدت شما قدرت جسماني كافي را به‌دست مي آوريد. رفتارهايي كه براي حفظ سلامت قلب مفيد هستند، رعايت مي كنيد. رژيم غذايي خودتان را اصلاح مي كنيد و عادات نادرست(مثلا سيگاركشيدن) را ترك مي كنيد پس شايد حتي افق هاي جديد‌تري در زندگي شما باز شود، به خصوص كه در فعاليت ها به طور گروهي شركت مي كنيد و مي بينيد كه بقيه بيماران شبيه به خودتان هم تجربه هاي موفقيت آميزي را طي نوتواني قلبي به دست آورده‌اند. اگر مبتلا به يك بيماري قلبي شديد هستيد و يا به تازگي سكته قلبي كرده‌ايد، از پزشك معالج خود راجع به پيوستن به تيم بازتواني قلبي، حتما سوال كنيد. اگر چه مطالعات نشان مي دهد كه توانبخشي قلبي مي تواند سبب پيشرفت و بهبود بسيار واضح وضعيت جسمي و باليني بيماران قلبي بشود و بر طول عمر اين افراد به طور واضح(در مقايسه با كساني كه در اين برنامه ها شركت نمي كنند) مي افزايد، هنوز متاسفانه خيلي از افراد حتي از وجود مراكز توانبخشي قلبي و برنامه هاي مفيد موجود در اين مراكز كوچك ترين اطلاعي هم ندارند. در ضمن معمولا بيمه ها هم، هزينه هاي نوتواني و توان بخشي را پرداخت مي كنند كه مي تواند كمك كننده باشد. اميدواريم با آگاهي از مراكز توانبخشي قلبي و بهبود كيفيت زندگي تان از طريق انجام اين تمرينات مفيد، زندگي سالم تر و پربارتري داشته باشيد.
چه كساني از توانبخشي قلب سود مي برند
در سال هاي گذشته، بسياري از افراد مبتلا به بيماري قلبي، مجبور بودند دور از اجتماع و به طور منزوي به ادامه زندگي بپردازند(به علت ناتواني در برگشت به شغل و فعاليت هاي فيزيكي فردي – اجتماعي) بعد كم‌كم توانبخشي قلبي فقط براي آن دسته از افرادي كه دچار سكته قلبي مي شدند و يا تحت جراحي قلب قرار مي گرفتند و تمايل داشتند كه مجددا به زندگي و شغل خود برگردند، توصيه مي شد. تصور پزشكان بر اين بود انجام بازتواني قلبي مي تواند براي بقيه بيماران همراه با ريسك و مخاطرات زياد باشد و يا اصلا شايد ساير بيماران سود زيادي از اين برنامه ها نبرند. اما امروزه با پيشرفت برنامه ها و پايش و كنترل دقيق شرايط بيماران، توانبخشي قلبي به اكثر بيماران قلبي(با انواع مختلف بيماري هاي قلبي و نه فقط سكته قلبي) و براي تمام سنين به عنوان يك روش جديد و اميدبخش، توصيه مي شود. در واقع تقريبا تمام افرادي كه مبتلا به بيماري هاي زير مي توانند از توان بخشي قلبي بگيرند: سكته هاي قلبي – بيماري هاي عروق كرونري – نارسايي هاي احتقاني قلبي – بيماري هاي عروق محيطي- آسيب بافت عضلاني قلبي (كارديو ميوپاتي) – بيماري هاي مادرزادي قلبي – بيماراني كه براي آن ها پيوند عروق كرونر و يا ترميم عروق كرونر انجام شده است – بيماراني كه تحت تعويض دريچه هاي قلبي قرار گرفته‌اند.