تشخیص این بیماری فقط با آزمایش میکروسکوپیک مایع منی می باشد که باید حداقل در دو آزمایش به فاصله 4 هفته از همدیگر تائید شود. در ضمن برای تشخیص آزواسپرمی باید از روش استاندارد آزمایش مایع منی که سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است استفاده نمود. در بعضی از مردان که آزمایشگاه گزارش آزواسپرمی کرده است، اگر مایع منی سانتریفوژ شود و رسوب حاصل از سانتریفوژ آزمایش گردد، اسپرم یافت خواهد شد که به آن اسپرم مخفی یا کریپتواسرمی گفته می شود.آزواسپرمی با فقدان مایع منی متفاوت است. در یک عده از مردان بنا به عللی پس از انزال مایع منی وجود ندارد، این بیماری انواع مختلف دارد و جای بحث آن اینجا نیست.
آزواسپرمی دارای دو علت کلی است:
یا انسدادی در مسیری که اسپرم را منتقل می کند وجود دارد که به آن آزواسپرمی انسدادی می گویند و یا اینکه بیضه ها اسپرم تولید نمی کنند که به آن آزواسپرمی غیر انسدادی می گویند. اندازه بیضه و اندازه گیری میزان هورمون FSH خون به ما کمک می کند که به سرعت تشخیص احتمالی را بدهیم. اگر اندازه بیضه ها کوچک و میزان هورمون FSH بالا باشد، به احتمال زیاد فرد دچار آزواسپرمی غیر انسدادی است و شانس بچه دار شدن تقریبا صفر است. گاهی بعضی از مردان بطور مادرزادی دارای فقدان لوله های منی بر هستند. در این مردان حجم منی فوق العاده کم و حدود نیم میلی لیتر می باشد.
در مردانی که مبتلا به آزواسپرمی انسدادی هستند برای درمان از روشهای زیر، بسته به شرایط بیمار می توان استفاده کرد:
1. پیوند لوله منی بر (واز) به اپیدیدیم با میکروسکوپ که در اصطلاح پزشکی به آن Vasoepididymostomy می گویند. آن یک عمل جراحی فوق العاده مشکل است که با میکروسکوپ انجام می شود و حدود سه ساعت طول می کشد. چون قطر لوله منی بر و اپیدیدیم فوق العاده اندک است، میزان موفقیت این عمل نیز کم است. در دست بهترین جراحان در حدود 25 درصد موارد اسپرم در مایع منی ظاهر می شود ولی چون کیفیت اسپرم پائین است، میزان حاملگی فقط 10 درصد است.
2. اسپرم برای رسیدن به مایع منی به ترتیب از راههای زیر عبور می کند: اپیدیدیم، لوله منی بر و مجرای انزالی. گاهی انسداد در مجرای انزالی است. درمان این بیماران نسبتا راحت است می توان از طریق مجرای ادرار با یک برش ساده مجرای انزالی را باز کرد.
3. در مردانیکه مبتلا به فقدان مادرزادی دو طرفه لوله منی بر هستند، از یک روشی بنام PESA استفاده می شود. این کلمه مخفف Percutaneous Epididymal Sperm Aspiration می باشد که در آن از طریق پوست بیضه، اسپرم از اپیدیدیم با سرنگ بدست آمده و لقاح در آزمایشگاه انجام می شود.
4. روش دیگر استفاده از MESA است. این کلمه مخفف Microepididymal Sperm Aspiration است. در آن کیسه بیضه با جراحی باز می شود و قسمتی از اپیدیدیم که مسدود شده است با میکروسکوپ مشخص می شود (چون پشت انسداد اتساع وجود دارد) و از محل متسع شده با سرنگ اسپرم کشیده و زیر میکروسکوپ وجود اسپرم تائید می شود و از آن جهت لقاح در آزمایشگاه استفاده می شود.
5. گاها در بیمارانی که دارای آزواسپرمی انسدادی هستند نمی توان از اپیدیدیم اسپرم بدست آورد، در این بیماران از روش TESA استفاده می شود. این کلمه مخفف Testicular Sperm Aspiration می باشد که در آن از راه پوست با سوزنهای بخصوص از بیضه اسپرم کشیده می شود.
درمان مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی
در این مردان بیوپسی بیضه نشان می دهد که بیضه ها اسپرم تولید نمی کنند. اینگونه مردان قائدتا نابارور مطلق هستند، ولی در سالهای اخیر پیشرفتهائی در این زمینه ایجاد شده است. خود آزواسپرمی غیر انسدادی یا بد عملکرد بیضه دارای علل بسیار زیادی است، در بعضی از موارد می توان تولید اسپرم توسط اینگونه بیضه ها را با دارو تحریک کرد.
1. در مردانی که اندازه بیضه ها طبیعی و میزان هورمون FSH خون بالا نیست ممکن است بتوان با دارو تولید اسپرم را تحریک نمود.
2. یکی از موارد از بین رفتن عملکرد بیضه عدم عمل جراحی به موقع بیضه نزول نکرده است. اگر این بیماری دو طرفه باشد، مرد دچار ناباروری خواهد شد. بعض از این نوع بیضه ها را نیز می توان با تجویز دارو وادار به تولید اسپرم کرد.
