هیستروسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی به بررسی داخل رحم با استفاده از آندوسکوپ برای بزرگنمایی  است. هیستروسکوپی عمل جراحی سرپایی است که نیاز به بی حسی موضعی دارد. پس از بیهوشی متخصص زنان با لوله انعطاف پذیر در رحم  با گاز دی اکسید کربن و یا محلول سالین  مایعی که  به دیواره رحم فشار می آورد را بررسی می کند

هيستروسكوپي‌ عبارتي است كه از دو كلمه هيسترو به معني رحم و سكوپي‌ به نام ديدن تشكيل شده است و نوعي عمل جراحي است كه در طي‌آن يك تسلكوپ را وارد رحم كرده و جدار داخلي رحم را به وسيله آن بررسي‌ مي‌كنند. بدين روش مي‌توان شرايط غيرطبيعي رحم را تشخيص داد كه شامل‌:

1ـ ميوم‌هاي زيرمخاطي (داخل رحم‌)

2ـ چسبندگي ديواره‌هاي رحم به هم‌

3ـ پوليپ‌، و

4ـ ديواره داخل رحمي و يا ديگر ناهنجاريهاي مادرزادي رحم‌.

پس مي‌توان نتيجه گرفت كه هيستروسكوپي يك وسيله مهم در بررسي ناباروري است‌.

اگر قبل از هيستروسكوپي‌، هيستروسالپنگوگرافي‌[1] انجام شود مي‌تواند اطلاعات مفيدي را در مورد حفره رحم در اختيار جراح قرار دهد كه در حين عمل جراحي به او كمك كند. هيستروسكوپي تشخيصي را مي‌توان در كلينيك‌هاي سرپايي روزانه تحت شرايط بيهوشي عمومي يا موضعي انجام داد كه حدود 30 دقيقه وقت براي انجام آن لازم خواهد بود.

اولين قدم در هيستروسكوپي باز كردن دهانه رحم به كمك يكسري از وسايل گشادكننده است‌. پس از باز شدن مجراي دهانه رحم‌ هيستروسكوپ را كه بصورت يك تلسكوپ نوراني است از دهانه رحم‌ عبور داده و در قسمت تحتاني رحم قرار مي‌دهند. سپس يك مايع شفاف‌ مثل هيسكون يا گليسين يا گاز دي‌اكسيد كربن را به كمك وسيله ‌مخصوص به داخل رحم تزريق مي‌كنند. اين مايع يا گاز حفره رحم را متسع كرده‌، خون و ذرات اضافي را دور كرده و اين امكان را براي پزشك‌ فراهم مي‌آورد تا مستقيماً ساختمان داخلي رحم را مشاهده نمايد.

شكل 1ـ10. هيستروسكوپي امكان بررسي قسمت داخلي رحم را برايجراح فراهم مي‌آورد.

پزشك بطور سيستماتيك پوشش داخل دهانه رحم‌، پوشش داخلي ‌رحم و سوراخ داخلي لوله‌هاي رحمي يعني جايي كه به رحم متّصل ‌مي‌شوند را بررسي مي‌كند.

برخي از جراحان پس از اتمام هيستروسكوپي يك نمونه كورتاژ (خراشيدن قسمت داخلي حفره رحم‌) بدست آورده و آن را جهت ‌بررسي پاتولوژيكي ارسال مي‌كند.

هيستروسكوپي جراحي‌

تكنيك هيستروسكوپي هم تا حد هيستروسكوپي جراحي گسترش ‌يافته است‌. به كمك هيستروسكوپي جراحي مي‌توانيم موارد غيرطبيعي را كه در ضمن هيستروسكوپي تشخيصي با آن مواجه مي‌شويم درمان كنيم‌.

اصول انجام هيستروسكوپي جراحي هم شباهت كامل به ‌هيستروسكوپي تشخيصي دارد با اين تفاوت كه وسايل مورد نياز جراحي‌ مثل قيچي‌ها، گيره‌هاي بيوپسي‌، وسايل الكتروكوتر و گيره‌هاي مختلف‌ را بايستي از طريق كانال هيستروسكوپ جراحي وارد رحم كرد. ميومهاي ‌داخل رحمي‌، چسبندگي‌ها و پوليپ‌ها را مي‌توان از داخل رحم درآورد. اختلالات مادرزادي از قبيل ديواره رحم را مي‌توان به كمك‌ هيستروسكوپ درمان نمود.

يكي از روشهاي بسيار جديد و جالب درمان انسداد قسمت ابتدايي‌ لوله (انسداد گوشه رحم يعني جايي كه لوله رحم به رحم متصل مي‌شود) به طريقه كانولاسيون با هيستروسكوپي لوله است‌. مطالعات مختلف‌ نشان داده كه اين نوع از انسداد بعلت ذرات مخاطي و مواد زائدي است كه‌ باعث انسداد قسمت ابتدايي لوله كه مثل مو نازك است مي‌شود. در حال‌حاضر امكان فرستادن يك سيم بسيار نازك از طريق هيستروسكوپ به داخل لوله و جابجا نمودن لخته يا مواد زائد و باز كردن لوله‌ها و در نتيجه‌ برگرداندن لوله به حالت طبيعي خود با روشي كه كمترين آسيب را وارد مي‌كند وجود دارد.

يكي از ديگر پيشرفت‌هاي چشمگيري كه انجام گرفته است‌ فالوپوسكوپي‌ است‌. در فالوپوسكوپي يك تلسكوپ خيلي نازك قابل انعطاف را از طريق هيستروسكوپ وارد لوله رحمي كرده و سرتاسر قسمت داخلي لوله را نگاه مي‌كنند.

پس از اتمام هيستروسكوپي بيماران دچار يكسري دردهاي شكمي ‌مشابه دردهاي دوران قاعدگي مي‌شوند و همچنين تا چند روز دچار لكه‌بيني خواهند بود. بيمار مي‌تواند در عرض 1 يا 2 روز پس از عمل‌ فعاليتهاي عادي خود را از سر گيرد. از فعاليت جنسي بايستي براي چند روز (حداقل مدتي كه خونريزي ادامه دارد) پرهيز شود.

بندرت ممكن است عوارضي بدنبال هيستروسكوپي بوجود آيد. دربرخي موارد، ممكن است لوله فالوپ و رحم دچار عفونت شود. گاهي‌اوقات يك سوراخ كوچك در ديواره رحم بوجود مي‌آيد كه اهميت‌ زيادي ندارد چون بطور خودبخودي بسته مي‌شود. بهتر است در هنگام ‌اعمال بزرگتر هيستروسكوپي به منظور كاهش احتمال سوراخ شدن ‌رحم‌، لاپاراسكوپي هم همزمان انجام شود تا جراح قادر باشد علاوه بر ديدن داخل رحم بر محيط خارجي آن هم احاطه داشته باشد. از ديگر عوارض احتمالي مي‌توان به واكنشهاي آلرژي و يا خونريزي اشاره‌ نمود.

هيستروسكوپي‌، هسيتروسالپنگوگرافي و سونوگرافي واژينال سه‌عمل مكمل هم هستند كه بواسطه آنها مي‌توان از شرايط داخلي حفره ‌رحم اطلاع كسب كرد. پوليپ‌، ديواره رحم و چسبندگيها بصورت «نقص‌در پر شدگي‌» در HSG نمايان مي‌گردند. پس بايستي تكنيك راديولوژي ‌خيلي دقيق باشد. سونوگرافي واژينال يكي از روشهاي بسيار مفيد در تشخيص ميومهاي زيرمخاطي است زيرا اين ضايعه ممكن است در ضمن‌ هيستروسكوپي يا HSG از نظر مخفي بماند. البته هيستروسكوپي روش‌ بسيار خوبي است كه امكان درمان عارضه در همان زمان را به جراح مي‌دهد.

پولیپ

پولیپ اندومتریا رحم نرم بوده و همانند یک زائده انگشتی رشد می‌کند که در لایه داخلی رحم یا همان اندومتر رشد می‌کند. آنها بعلت رشد بیش از حد سلولهای اندومتر ایجاد شده و وابسته به هورمون هستند و هرچه استروژن بیسشتر باشد بزرگتر خواهد شد. می‌توان این پولیپ‌ها را در سونوگرافی پیدا کرد و بخصوص اگر در میانه سیکل که استروژن در حداکثر مقدار خود است  انجام شود، ولی اگر در زمان مناسب انجام نشود تشخیص داده نخواهد شد. پولیپ‌ها غیرشایع بوده ولی می‌تواند در ناباروری موثر باشد و براحتی با هیستروسکوپی خارج می‌گردد.

میوم رحمی

در حالیکه شایعترین مشکل رحم وجود یک میوم در رحم است، بندرت موجب نازائی می‌شود و معمولاً یک یافته تصادفی با اهمیت کم است. میوم‌ها  از تومورهای عضلانی ساده هستند که از دیواره رحم منشا گرفته و می‌توانند منفرد یا متعدد باشند. تقریباً 25% زنان بالای 35 سال میوم رحمی دارند. اغلب میوم‌ها در داخل دیواره رحم(اینترامورال) رشد کرده یا بسمت خارجی دیواره رحم برجسته می‌گردند(ساب سروزال) و تاثیری در باروری و حاملگی ندارند. در واقع برداشتن این میوم‌ها ضرورت نداشته و مشکلات بیشتری از جمله چسبندگی یا بسته شدن لوله‌ها خواهد شد. میومهای خیلی بزرگ نیاز به جراحی و برداشتن دارند که این عمل در حین عمل میومکتومی انجام می‌شود. میومکتومی می‌تواند از طریق لاپاراسکوپی یا جراحی باز انجام شود. میوم‌هایی که بداخل رحم و اندومتر برجسته می‌شوند(ساب موکوزال) می‌نامند و معمولاً این نوع با تداخل در محل لانه‌گزینی جفت منجر به نازائی و سقط می‌گردد که در این صورت می‌توان میوم را از طریق هیستروسکوپی خارج کرد. در مواقعی که میوم خیلی بزرگ است و درآوردن آن ممکن است با خونریزی فراوان یا حتی گاهی منجر به خروج رحم گردد قبل از اقدام به جراحی از تزریق داروی آگونیست GnRH   به نام دکاپپتیل یا دیفرلین استفاده می‌شود. معمولاً با توجه به احتمال رشد میوم به بیماران توصیه می‌شود که هر چه سریعتر پس از عمل جراحی باردار شوند.

هرچند میوم در طی بارداری بزرگ می‌شود ولی ممکن است حاملگی بدون هیچ عارضه‌ای به پایان برسد. در موارد نادر، پس از عمل میومکتومی احتمال پارگی رحم در طی بارداری یا زایمان وجود دارد و این عارضه منجر به از دست‌رفتن زیاد خون،  ازدست رفتن جنین، و حتی مرگ مادر شود. به دلایل فوق توصیه می‌شود که در شرایط زیر سزارین انجام شود:1) زمانی که میومکتومی باعث باز شدن تمام لایه‌های رحمی شده و یا میوم‌های متعدد عمقی وجود داشته است. 2) هنگامی که ترمیم محل میوم بخوبی انجام نشده است.

رحم معمولاً در طی بررسی ناباروری فراموش می‌شود. هیستروسکوپی، هیستروسالپنگوگرافی و سونوگرافی واژینال برای ارزیابی حفره رحم زنان نابارور بکار می‌رود. هیستروسالپنگوگرافی وسیله خوبی برای پولیپها، چسبندگی‌ها و دیواره رحمی می‌شود که نمای “نقص پر شدگی” را در کلیشه رادیولوژی نمایان می‌سازد. سونوگرافی واژینال یک روش بسیار خوب در تشخیص میوم‌های ساب موکوزال یا پولیپ است که می‌تواند در هیستروسکوپی و هیستروسالپنگوگرافی شده است. البته، مزیت مهم هیستروسکوپی رفع مشکل است.

روشهای جدیدتری نیز برای بررسی اندومتر وجود دارد زیرا اندومتر نقش بسیار مهمی را در لانه گزینی جنین دارد و این فرایند بسیار پیچیده می‌باشد. جنین به اندومتر چسبیده و بداخل آن نفوذ می‌کند. اندومتر طبیعی شامل پروتئین سلولهای چسبنده بنام اینتگرین است که امبریو را به رحم می‌چسباند. مطالعات نشان داده است که در برخی از زنان اندومتر نمی‌تواند بخوبی اینتگرین ترشح کند و مانع رشد جنین می‌شود و پذیرش اندومتر را کم می‌کند. نمونه‌برداری اندومتر در یک روز خاص از سیکل فاعدگی در زنان نابارور بخصوص در افرادی که چند بار IVF ناموفق داشته‌اند، توصیه می‌شود.

منبع-http://taheripanah.com