اسکار محل جوش است که تشکیل بافت لیفی در محل زخم است. اگر چه جای زخم با بافت اطراف مطابقت ندارد بعضی از زخم ها بیش از حد رشد میکنند. اسکار هیپرتروفیک بزرگ میشود و از زخم اصلی فراتر می رود. با گذشت زمان، اسکار هیپرتروفیک بهتر نمیشود پس چگونه آن را درمان کنیم
اسکار یا جوشگاه در واقع واکنش طبیعی پوست در قبال آسیب های وارد شده برآن است که به شکل بافتی برآمده و قرمز رنگ که با گذشت زمان رو به سفیدی می گذارد و یا فرورفتگی همرنگ یا تیره تر یا روشنتر از سطح پوست همجوار بروز می کند. نوع اول اسکار را اسکارهیپرتروفیک و نوع دوم را اسکار آتروفیک می نامند. در پوست طبیعی الیافی به شکل تاروپود بافت پوست را تشکیل می دهند که به این الیاف “کلاژن” اطلاق می شود.
با وارد شدن آسیب به پوست- چه در اثر سوختگی یا در اثر بریدگی یا پارگی- این الیاف ازهم گسیخته می شوند و شکل موازی و منظم خود را از دست می دهند و سلول های موسوم به فیبروبلاست به منطقه ی آسیب دیده فرا خوانده می شوند. این سلول ها باعث به هم رسیدن لبه های زخم یا ناحیه ی آسیب دیده می شوند، ولی گاهی عدم تنظیم کافی فعالیت آنها منجر به ایجاد بافتی غیرطبیعی می گردد که همان اسکار است. برخی مناطق بدن بیشتر مستعد بروز اسکار هستند، بخصوص سر و صورت، شانه ها، کتف ها و پشت یا سینه. برخی افراد نیز ذاتاً استعداد ابتلا به این عارضه را دارند، بخصوص افراد با پوست های تیره یا سیاه پوستان. آکنه، آبله مرغان، آبله، برخی عفونت های ویروسی یا باکتریائی یا قارچی پوست، بیماری های پوستی از قبیل پورفیری یا بیماری های تاولی در کنار انواع بریدگی ها و پارگی های نواحی مختلف پوست و سوختگی ها از عوامل مهم ایجاد اسکار محسوب می شوند.
نکته ی دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که معمولاً اسکار برآمده یا هیپرتروفیک در محدوده ی همان زخم یا بریدگی باقی می ماند، ولی گاهی نیز این برآمدگی از محدوده ی زخم تجاوز می کند و ضخامت، وسعت یا برآمدگی بیشتری پیدا می کند که در این حالت به آن کلوئید گفته می شود.
مهم ترین موضوع برای پیشگیری از ایجاد اسکارها، کوشش در سالم نگاه داشتن پوست و عدم ایجاد هر آسیبی بر سطح آن است. در مورد بیماری آکنه، چون گاهی ضایعات شدید و عمیق آکنه می توانند اسکارهای گوناگونی از خود به جا بگذارند، بهتر است این بیماری شایع را در سنین پائین و با دقت کافی و تحت نظر پزشک متخصص درمان کرد تا قبل از رسیدن به مرحله ی ایجاد اسکار بیماری کنترل شود. بریدگی ها و زخم هائی که به سرعت و تحت نظر پزشک با بخیه زدن یا سایر روش های بستن زخم درمان شوند، شانس کمتری برای تبدیل به اسکار را دارند. سوختگی ها-ولو به ظاهر محدود و سطحی- را نیز باید مهم تلقی کرد و از همان مراحل اول با شستشوی منظم و برداشتن بافت های آسیب دیده و استفاده از داروهای موضعی یا خوراکی از آنها مراقبت کرد تا به سوی تشکیل اسکار پیشروی نکنند. این موضوع در مورد بیماری های پوستی شدید که بالقوه استعداد ایجاد اسکار را دارند نیز صدق می کند و تداخل درمانی مناسب و سریع مهم ترین عامل جلوگیری از ایجاد اسکار در آینده است.
شایان ذکر است که برخی از اسکارها ممکن است به تدریج و بدون مداخلات درمانی طی زمانی چندماهه تا چندساله کوچکتر و محوتر بشوند و اگر پس از مدتی این حالت ظاهر گشت، سیاست صبر و تأمل ممکن است بهترین روش برخورد با این ضایعات باشد. ماساژ دادن زخم یا بریدگی اثر ی در پیشگیری از ایجاد اسکار ندارد و حتی گاهی باعث بدتر شدن اسکار در آینده نیز می گردد. در برخی حالات که به دلیل وسعت برش جراحی یا لزوم انجام جراحی بر مناطق مستعد اسکار همچون سینه و شانه و کتف ها، احتمال ایجاد اسکار بالا می باشد، می توان با تزریق داروهای کورتون دار یا روش هائی از قبیل استفاده از ژل سیلیکون- بلافاصله یا در زمان کوتاهی بعد ازجراحی- با این احتمال مقابله کرد. در صورت وجود اسکارهای آتروفیک می توان از ژل ها یا مواد پرکننده ی گوناگون برای بهبود ظاهر ضایعات سود جست. لیزرهای هموارساز از قبیل لیزرهای Co2 یا فراکشنال یا اربیوم:یاگ به همراه روش درمان با اشعه ی رادیوفرکانسی و روش میکرودرم ابریژن از سایر تدابیر درمانی هستند که در بهبود اسکارها نقش دارند. در مورد لیزرها باید به این نکته اشاره کرد که این دستگاه ها غالباً باعث بازسازی پوست منطقه ی آسیب دیده می شوند که این بهبود در صورت تکمیل دوره ی درمان که گاهی به چندین جلسه درمان نیاز دارد، می تواند تا 50 الی 70% نیز برسد ولی توقع داشتن پوستی کاملاً طبیعی و صاف و همانند مناطق سالم مجاور ممکن است توقعی نادرست باشد. لیزرهای Co2 و همچنین لیزر اربیوم:یاگ که به ترتیب طول موجهای 10600نانومتر و 2940 نانومتر از خود ساطع می کنند، از چند دهه قبل جای خود را در درمان اسکارها باز کرده بودند و هم در درمان اسکارهای برآمده و هم فرورفته به کار می رفتند. مکانیسم اصلی عملکرد این سیستم ها تراش هوشمندانه و حساب شده ی پوست آسیب دیده و کمک به کلاژن سازی در ناحیه ی موردنظر بود، ولی به تدریج و با بر روی کارآمدن لیزرهای پیشرفته تر و همچنین مشاهده ی برخی عوارض جانبی این سیستم ها از قبیل طولانی بودن زمان موردنیاز برای ترمیم سوختگی پس از لیزر، غالب پزشکان را به استفاده از نسل های بعدی لیزر راغب ساخت. تکنیک لیزر فراکشنال بر تابش ستون هائی مجزا و ظریف از اشعه برناحیه ی موردنظر استوار است که برخلاف روش قبلی لایه برداری سطحی و ظریفی را از پوست انجام می دهد و در کنار آن حرارت ملایم ناشی از این تابش می تواند به بازسازی رشته های کلاژن آسیب دیده نیز کمک کند، ولی به دلیل کم توان بودن انرژی ساطع شده در این روش، علیرغم اینکه عوارضی چون زمان بهبود طولانی و تغییرات رنگدانه ای دیگر وجود ندارند، باید درمان تا چند یا چندین جلسه ادامه یابد تا نتایج رضایت بخش حاصل شود. از هردونوع لیزر فراکشنال Co2 و اربیوم:یاگ می توان در درمان اسکارها کمک گرفت. در برخی موارد که رنگ اسکارها سرخ بوده و هنوز زمینه ی التهابی در آنها وجود دارد، می توان از لیزر دیگری موسوم به لیزر PDL استفاده کرد که از طول موج 585 نانومتر برخوردار است و می تواند در کم رنگ کردن ته رنگ سرخ این ضایعات و مسطح کردن انواع برآمده ی اسکارها نیز مؤثر باشد. نوعی منبع نوری به نام IPL نیز وجود دارد که مجموعه ای از طول موج های متفاوت را از خود ساطع می کند و این روش نیز می تواند در کاهش اندازه و بهبود شکل ظاهری اسکارها نقش ایفا کند. نکته ای که در درمان لیزری بیماران مبتلا به اسکارهای ناشی از آکنه می بایست مودنظر قرار گیرد این است که در صورت مصرف داروی ایزوترتینوئین ( روآکوتان یا دکوتان) درمان لیزری را باید حداقل تا 6 ماه الی یک سال پس از قطع مصرف این داروها به تعویق انداخت، چون در این افراد ترمیم زخم ها به دلیل اثر داروی ایزوترتینوئین به کندی رخ می هد و باید فرصت کافی برای بازگشت توانائی بازسازی پوست داده شود.
نکته ای که در انتها باید به آن اشاره کرد این است که گاهی مداخله ی افراد غیرمتخصص و بی تجربه در تلاش برای از بین بردن اسکارها منجر به نتایج ناگوار و گاهی فاجعه آمیز می شود. استفاده از مواد سوزاننده ای از قبیل اسیدهای گوناگون که گاهی برای از بین بردن اسکارها توسط افراد بی تجربه به کار می رود می تواند خود سبب سوختگی و تشدید ضایعه ی اولیه گردد. برداشتن اسکارها با جراحی در صورتی که توسط افراد غیرمتخصص و بدون رعایت شرایط لازمه انجام شود، باز می تواند در بدتر شدن وضعیت مؤثر باشد. بسیاری از کرم ها و محصولاتی که به عنوان فرآورده هائی معجزه آسا برای از بین بردن اسکارها معرفی شده یا در رسانه های گوناگون برای آنها تبلیغ می شود اثرچندانی در کاستن یا بهبود این ضایعات ندارند و نمی توان به آنها امیدی بست.
