این یک واقعیت است که رسیدن دختران به سن بلوغ بسیار سریع تر از پسران است. اوضاع اجتماعی نیز باعث می شود بلوغ دختران سریع تر از پسران باشد. دربلوغ بچه ها اسباب بازی ها ی دوران کودکی نیز موثر است .هنگامی که دختران با عروسک بازی می کنند و آنها از سنین پایین با استعداد هستند و، آنها تمایل به مادر شدن و بالغ ترشدن دارند در حالیکه اسباب بازی پسران کامیون و ماشین بازی است
نوجواني يک دوره بحراني است که در آن بلوغ اتفاق مي افتد . از نظر لغوي بلوغ در فرهنگ فارسي به معني « رسيدن » ، « رسيدن به سن رشد » ، « مرد شدن » ، « زن شدن » ، « رسيدگي و پختگي و به حد کمال رسيدن » آمده است . سازمان جهاني بهداشت ، نوجواني را به سنين ۱۰ تا ۱۹ اطلاق مي کند . اين دوره منشأ تغييرات زيادي در وجود شخص است و موجب مي شود که شخص به گونه اي متفاوت ، رفتار و احساس کند . نگاه نوجوان نسبت به جهان تغيير مي کند و گاه دچار تشويش و نگراني مي شود . تصميم گيري برايش مشکل مي شود که اين عوامل موجب بروز مشکلاتي در برخورد وي با خانواده و جامعه مي شود .
بلوغ دوره بحراني انتقال از مرحله کودکي به بزرگسالي و زمان اکتساب قدرت باروري است . دوره اي که تغييرات تکاملي در مغز و غدد بدن باعث تغييرات جسماني ، رواني ، روحي و رفتاري مي شود .
اهميت شناخت بلوغ و مسائل آنان
بلوغ يکي از حياتي ترين مراحل زندگي انسان است . اين مرحله زمان تغيير سريع رشد و نمو و تغييرات سريع اجتماعي است . هر چند در سنين بلوغ تمايل نوجوانان از خانواده به افراد همسن و سال خود تغيير پيدا مي کند . ولي مطالعات گسترده انجام شده در ايران نشان مي دهد که پسران در سنين پايين تر و دختران در سنين مختلف مايلند که منبع اطلاعات آنها والدينشان باشد . بنابراين آگاهي والدين از بلوغ ، نحوه آموزش و حل مشکلات نوجوانان قبل از بلوغ ، در هنگام بلوغ و بعد از آن بسيار مهم است .
تغييرات جسمي بلوغ در دختران
بلوغ عبارت از يکسري تغييرات جسمي و رواني که سلسله وار به دنبال هم اتفاق مي افتد و نهايتاً در پايان اين دوره ، نوجوان زمينه و آگاهي کافي جسمي و رواني را براي زن شدن پيدا مي کند .
علامتهاي جسمي بلوغ به دنبال يکسري تغييرات هورموني بدن که از طريق مغز ( سيستم هيپوفيز و هيپوتالاموس ) کنترل مي شود و ارتباط مستقيمي با تخمدان ( در دختران ) دارد ، ظاهر مي شود .
سن بروز تغييرات بدني در دوره بلوغ بسيار متغير است .
اکثر دختران در سنين ۹ تا ۱۳ سالگي نخستين تحولات دوره بلوغ را از خود نشان مي دهند .
يک تا دو درصد جمعيت شروع تغييرات بلوغ را در خارج از اين محدوده سني تجربه مي کنند . اين افراد را از نظر بلوغ زودرس و يا ديررس مي بايست ارزيابي کرد .
تغييرات دوران بلوغ در دختران عبارتند از :
رشد جسمي و قدي
جوانه زدن نوک پستانها و رشد آنها
پيدايش موهاي ناحيه تناسلي و زيربغل
قاعدگي
طول مدت رشد در پسرها طولاني تر از دخترهاست به طوري که معمولاً مردها قدبلندتر از زنها مي شوند .
علائم جسمي بلوغ در دختران
* رشد قد
جهش رشد معمولاً در دختران حداقل ۲ سال زودتر از پسران اتفاق مي افتد و بسيار چشمگير است . به طوري که در مدت يک سال ميزان رشد ۲ برابر مي شود و قد حدود ۱۱-۶ سانتي متر بيشتر مي شود . جهش چشمگير رشد و حداکثر افزايش آن ، معمولاً دو سال بعد از جوانه زدن پستانها و يک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مي افتد .
سرعت رشد در دختران به ميزان هورمون رشد و هورمون جنسي ( استروژن ) مربوط مي شود . هورمون رشد باعث افزايش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف مي شود . ولي هورمون جنسي ( استروژن ) سبب بسته شدن مرکز رشد استخواني و کاهش و کند شدن رشد استخوان مي شود . به همين دليل است که بعد از شروع قاعدگي ، سرعت رشد قد کندتر مي شود و معمولاً بيش از ۶ سانتي متر افزايش نمي يابد .
* رشد پستانها
مرحله بعدي ، رشد پستانهاست که معمولاً در سنين بين ۱۳-۹ روي مي دهد . به طور متوسط در ۹/۵ سالگي پستانهاي رشد مي کنند . جوانه زدن پستانها از نوک پستان شروع مي شود و به طور معمول دردناک ، حساس و در دو طرف همزمان است . در پايان دوره بلوغ ، رشد پستان کامل مي شود و به صورت پستان بالغ درمي آيد .
* قاعدگي
آخرين مرحله بلوغ ، قاعدگي است که در سنين ۱۶-۱۰ و به طور متوسط در ۱۳ سالگي اتفاق مي افتد .
عامل وراثت ،عوامل محيطي از قبيل محل جغرافيايي و تماس با نور ، وضعيت سلامت و وزن و تغذيه و شرايط رواني در شروع سن بلوغ دخالت دارند . کودکاني که در مناطق گرم و کم ارتفاع و يا نقاط شهري زندگي مي کنند و يا چاق هستند زودتر بالغ مي شوند .
در پايان دوره بلوغ ، تغيير فرم بدن و پيدايش هيکل زنانه رخ مي دهد . به طوري که چربي به شکل زنانه در بدن توزيع مي شود . يعني لگن پهن و رانها کلفت مي شود . پستانها کاملاً رشد مي کند . همچنين علاوه بر قاعدگي ، رحم ، مهبل و اعضاي تناسلي زن نيز به اندازه کافي رشد مي کنند . اين مراحل معمولاً در ۱۸ سالگي کامل مي شوند . بر اثر ترشحات هورموني ، فعاليت غدد چربي و عرق نيز در دختران افزايش پيدا مي کند و ممکن است باعث پيدايش جوش در صورت و يا ساير اعضا بدن شود . اين جوشها نبايد دستکاري شوند زيرا در اين صورت عفوني مي شوند و پس از بهبودي اثرات آنها روي پوست باقي مي ماند . در صورتي که ميزان عرق کردن زياد باشد ممکن است لازم باشد دختران ( علاوه بر استحمام ) از اسپري زير بغل و يا لوسيونهاي ضد عرق استفاده کنند .
بهداشت جسمي بلوغ در دختران
توجه به نظافت پوست موجب زيبايي ، شادابي ، تبخير ، تعريق و تنفس پوستي و از بين رفتن بوي بدن مي شود . شستشو با آب ولرم و صابون سبب پاکيزگي پوست مي شود . در اين دوره غدد عرق ، ماده چربي با بوي بد ترشح مي کنند که سبب بد بو شدن بدن مي شود . شستشوي بدن و استحمام علاوه بر تميزي و نشاط و شادابي نوجوان ، سبب از بين رفتن بوي بد بدن نيز مي شود .
بنابراين بهترين و مهمترين وسيله نظافت پوست حمام کردن و شستن تمام بدن بوسيله آب گرم و صابون است .
استحمام مرتب براي سلامتي نوجوان لازم است . استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه لازم است . البته توصيه مي شود از حمام کردن در وان خودداري شود . دردهاي دوران عادت ماهانه اغلب به دليل انقباضات عضلاني رحم بوجود مي آيند که مي توان آن را از طريق استحمام با آب گرم و يا استفاده از کيسه آب گرم به مدت ۱۵-۱۰ دقيقه تسکين داد .
در دوران عادت ماهانه ، شستشو و گرفتن طهارت ضروري است و سبب هيچ نوع بيماري نمي شود . با شستشوي خون ، بوي بد از بين مي رود و از مساعد شدن محيط براي رشد انواع ميکروبها جلوگيري مي شود .
در شروع بلوغ به علت فعاليتهاي هورمونهاي بدن ،فعاليت غدد پوست زياد شده ، باعث ايجاد جوش مي شود . جوشهاي صورت نبايد دستکاري شوند زيرا موجب عفونت و برجاي ماندن محل جوشها به شکل جاي زخم بر روي صورت مي شود . در موارد خفيف بايستي از طريق شستشوي مرتب با آب ولرم و صابون آنها را تميز نگهداشت و از دستکاري يا فشاردادن و کندن آنها خودداري کرد .
استفاده از حوله و وسايل بهداشتي شخصي و همچنين زدودن موهاي زائد بدن به روش صحيح ، از نکات ضروري است که بايد رعايت شود .
محافظت و پاکيزگي دست و صورت که بيشتر در معرض آلودگي هستند ، اهميت زيادي دارد . شستشوي مرتب پاها و مسواک زدن منظم و مرتب و صحيح دندان ها از نکات بهداشتي ضروري در همه دوره هاي زندگي و بخصوص در دوران بلوغ هستند . با رعايت بهداشت دهان و دندان ، پوست و ساير موارد بهداشت فردي ، نوجوانان مي توانند از ابتلا به بسياري از بيماريها پيشگيري کنند .
با اجتناب از مصرف سيگار و مواد زيان آور ديگر ، مي توان سبب حفظ و افزايش سطح تندرستي خود و جامعه شد . بسياري از انحرافات و مشکلاتي که دامنگير جوانان مي شود ( مثل اعتياد به مواد مخدر ) با کشيدن سيگار آغاز مي شود . براي مبارزه و پيشگيري از بروز اين مشکلات ، روي آوردن به مطالعه ، ورزش و تفريحات سالم مثل کوهنوردي ، معاشرت با دوستان شايسته و شرکت در فعاليت هاي هنري ،علمي و ورزشي به صورت فردي و گروهي ، روشهاي بسيار ضروري و مؤثري هستند .
ورزش مناسب ترين وسيله براي تأمين سلامت نوجوانان است . ورزش علاوه بر تفريح و تخليه انرژي نوجوان ،فوايد جسمي و رواني بسياري دارد . ورزش سبب بهبود کار سيستمهاي بدن شامل عضلات ، استخوانها و … مي شود و قلب ، ريه و سيستم گردش خون را تقويت مي کند ؛ فشارهاي عصبي ، افسردگي و نگراني را کاهش مي دهد ؛ موجب گسترده شدن روابط اجتماعي و افزايش ظرفيت شخصيتي نوجوان و تقويت خودباروري ، احساس لياقت و توانايي او مي شود . انتخاب ورزش مناسب با توجه به ساختار بدني فرد و سلامت و بيماري وي و همچنين گزينش محيط مناسب براي ورزش از نکات اساسي است .
ناهنجاريهاي بلوغ
بلوغ زودرس :
گاهي اوقات علامتهاي بلوغ و حتي قاعدگي زودتر از ۸ سالگي شروع مي شود که به آن بلوغ زودرس مي گويند . بلوغ زودرس در دختران ۵ برابر شايعتر از پسرها است . در اغلب موارد ، علت آن ناشناخته است ، بعضي بيماريهاي تخمدان يا بعضي بيماريهاي ديگر و مصرف بعضي از داروها ممکن است موجب بلوغ زودرس شوند که در صورت بروز آن بايد به پزشک مراجعه کرد .
بلوغ ديررس:
تغييرات زيادي در محدوده سني بلوغ ديررس وجود دارد ، ولي معمولاً اغلب دختران در ۱۳ سالگي وارد مرحله بلوغ شده اند . بلوغ ديررس بسيار نادر است . در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پايان ۱۶ سالگي بايد به پزشک مراجعه کرد . علل مختلفي از قبيل مشکل ژنتيکي و ناهنجاريهاي مختلف دستگاه تناسلي ممکن است موجب بروز بلوغ ديررس شوند .
