از کجا بدانیم دچار کیست تخمدان شده ایم و روشهای درمانی آن

کیست های تخمدان کیسه پر از مایع است که در داخل و یا در سطح تخمدان بوجود می آید. اگر یک فولیکول در داخل تخمدان که بزرگتر از 2 سانتی متر باشد ، آن  کیست تخمدان نامیده می شود. بسیاری از این کیست ها  کاملا بی ضرر است و نیاز به هیچ درمانی  ندارد. آنها در عرض چند ماه بخودی خود از بین میروند

بسیاری از خانم ها دچار کیست تخمدان هستند بدون اینکه اطلاعی در این باره داشته باشند. شاید شما هم با خانمهای متعددی رو به رو شده باشید که از اختلالات دوره ماهانه شکایت دارند. نمی دانند چه کاری انجام دهند و البته در این میان حتی برخی از دختران به دلیل بی اطلاعی از اهمیت موضوع آن را با مادرشان نیز در میان نمی گذارند تا چه برسد به مراجعه به پزشک متخصص! در این چگونه مطالبی در مورد کیست تخمدان داریم.

کیست تخمدان چیست؟

کیست تخمدان عبارت است از توده های تخمدانی معمولاً خوش خیم که اغلب از نسج تخمدان تولید می شود و در بسیاری از موارد از فولیکول های سطح تخمدان سرچشمه می گیرد. در واقع کیست تخمدان از توده های کیسه مانندی که دارای یک جدار است و مقداری مایع ساده داخل آن جمع شده، تشکیل شده است.
به گفته متخصصان این کیست ها که یک بیماری بسیار شایع زنان هستند مربوط به سن خاصی نبوده اما با شروع سن باروری احتمال به وجود آمدن آنها بالا می رود و در سنین ۲۰ تا ۴۲ سالگی بیشتر دیده می شوند؛ پزشکان معتقدند دلیل اولیه پیدایش این کیست ها، اختلال در تخمک گذاری است که علت آن می تواند در خود تخمدان یا غیرتخمدانی باشد و در این موارد اغلب با درمان دارویی بیماری رفع می شود ولی با قطع شدن دارو مجددا عود می کند. دلیل دیگر، زیادی هورمون پرولاکتین (هورمون محرک تولید شیر در بدن) به علل مختلف است. کم کاری یا پرکاری تیروئید و سایر اختلالات هورمونی نیز می توانند باعث کیست در این ناحیه شوند.

علل بروز کیست تخمدان

علل و عوامل خطر بروز کیست تخمدان شامل موارد زیر است:

1. کیست ها می توانند به علت بروز مشکلاتی در هورمون های شما ایجاد شوند. آنها همچنین می توانند توسط داروهای مبتنی بر هورمون که به شما کمک می کند تا تخمک گذاری کنید، بوجود بیایند.
2. برای کیست تخمدان در دوران بارداری اولیه طبیعی است. این کمک می کند تا حاملگی را تا جایی که شکل می گیرد پشتیبانی کند.
3. زنان مبتلا به اندومتریوز می توانند یک نوع کیست تخمدان به نام آندومتریوم را ایجاد کنند. این زمانی رخ می دهد که اندومتریوز بافت را به تخمدان متصل می کند و رشد می کند.
4. عفونت لگن و عفونت های شدید واژن می توانند به تخمدان ها گسترش پیدا کنند و باعث ایجاد کیست شوند.
5. سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز آخرین علت بروز کیست می باشد که یک بیماری است که در تخمدانها ، تعداد زیادی کیست های کوچک تشکیل می شود. این بیماری می تواند مشکلاتی در عملکرد تخمدان ها و حاملگی ایجاد کند.

علل متفاوتی می تواند باعث بروز این کیست ها شود که اکثراً علت آن عدم تخمک گذاری است، چون فولیکولی که قرار است «تخمک» را ایجاد کند و معمولاً در روز چهاردهم بعد از شروع عادت ماهیانه، پارگی طبیعی پیدا کرده و تخمک را آزاد می کند، این اتفاق در این فرد رخ نمی دهد و با تجمع آب در داخل خود، تبدیل به کیست می شود. گاهی چند تخمک چند کیست تولید می کنند و این عمل تکرار شده، تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدانها ایجاد می شود که آنها را به نام تخمدانهای «پلی کیستیک» می شناسیم.

انواع کیست های تخمدان

کیست ها انواع مختلف دارند ولی کیست های تخمدان شایع که بیشتر دیده می شود، اکثراً کیست های ساده و همان کیست هایی است که شرح داده شد. ولی در مواردی این کیست ها می تواند بدخیم و خطرناک باشد که برای تشریح آنها به بحث های پیچیده پزشکی نیاز می باشد. گاهی هم از محل فولیکول تخمدانی در مرحله دوم سیکل ماهانه که دوره «لوتیئنی» نامیده می شود کیست های لوتیئنی ساخته می شود که آنها نیز به نام کیست «فونکسیونل» شناخته شده و خطرناک نیستند. این کیست ها یا خود به خود و یا بوسیله درمانهای ساده رفع می شوند.

همانطور که اشاره شد، کیست هایی که جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آنها مایع صاف بدون هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می شود اینها کیست های «فونکسیونل» هستند و اکثراً خود به خود رفع می شوند، پس به درمان خاصی نیاز ندارد. ولی گاهی همین کیست ها، کمی بزرگتر شده و می توانند علایمی مثل درد در زیردل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید کنند. گاهی هم لکه بینی در این بیماران دیده می شود که با استفاده از قرص های ضدبارداری به راحتی درمان می شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می شوند.
در ضمن تخمدانهای با کیست های متعدد (پلی کیستیک) نسبتاً خوش خیم هستند ولی درمان آنها در بیماران مختلف بر حسب شرایط بیمار نظیر وزن و اینکه ازدواج کرده یا نه و یا بچه می خواهد یا نمی خواهد کاملاً متفاوت است و به بررسی ها و آزمایشهای دقیق تر و مراجعه های متعدد به پزشک نیاز دارد.

علائم کیست تخمدان

اغلب کیست های تخمدان منجر به علائمی نمی شوند، اما در صورت وجود علائم، آنها عبارتند از:

• احساس ناراحتی در شکم
• درد به هنگام مقاربت
• بی نظمی قاعدگی که گاهی همراه با خونریزی شدید می باشد.
• خونریزی بعد از یائسگی
• کیست های بزرگ می توانند موجب فشار روی مثانه گردیده و منجر به احتباس ادرار شوند و یا ممکن است منجر به تکرار ادرار گردند.

علایم حاد کیست تخمدان شامل:

• احساس درد ناگهانی شکم
• تهوع و استفراغ
• تغییرات نبض
• احساس ضعف

که ممکن است به علت خونریزی داخلی باشد.
بعضی وقتها با خونریزی مختصر پریتون علایم شدت پیدا نمی کند و با استراحت در بیمارستان علایم بهبود پیدا کرده و احتیاج به عمل ندارد.
در موارد نادر کیست هورمون استروژن قبل از بلوغ تولید می نماید که منجر به رشد جنسی زود رس می شود. بعضی کیستهای تخمدان هورمونهای جنسی مردانه تولید می نمایند که منجر به بروز صفات مردانه نظیر رشد مو در صورت می شود.

درمان کیست های تخمدان

سه راهکار اصلی که اغلب پزشکان در درمان کیست های تخمدان آنها را توصیه می کنند عبارتند از

• عدم مصرف یا محدودیت مصرف مواردی نظیر: انواع شیرینی جات و کیک و کلوچه، ماکارونی و پاستا، غذاهایی که شکر به آنها اضافه شده است، آبمیوه های شیرین صنعتی، نوشابه، نان های سفید و بدون سبوس.
• افزایش مصرف میوه، افزایش مصرف سبزیجاتی مثل هویج، فلفل، کاهو، کلم، اسفناج و…
• مصرف داروی ضد دیابت گلوکوفاژ(متفورمین) قبل از هر وعده غذایی

پیشگیری از کیست تخمدان

پیشگیری بدون استفاده از دارو برای کیست تخمدان وجود ندارد فقط تجربه نشان داده که افرادی که از قرصهای ضد بارداری استفاده می کنند، کمتر دچار کیست تخمدان می شوند و در حاملگی و شیردهی نیز به علت مهار فعالیت تخمدان کیست های تخمدان کمتر مشاهده می شود و اگر هم وجود داشته باشد در دوره بارداری و شیردهی خود به خود پس رفت پیدا می کند. معمولاً خانم هایی که دیر ازدواج می کنند و دیر حامله می شوند، بیشتر در معرض این کیست ها قرار می گیرند، ولی کاملاً نمی توانیم بگوییم که برای جلوگیری از این نوع کیست ها، قرص ضد بارداری بخورند چون همه خانمها این نوع کیست را پیدا نمی کنند بنابراین توصیه می کنیم با مراجعه مرتب سالانه به پزشک متخصص زنان مشاوره و معاینه شوند و هرگاه دردهای مبهم لگنی، لکه بینی و یا بی نظمی در عادت ماهانه پیدا کردند. باید با متخصص زنان مشورت کنند و به موقع سونوگرافی انجام دهند تا در صورت کیست، نوع آن مشخص شود و درمان به روش صحیح صورت گیرد. چون اکثر این کیست ها در صورت تشخیص به موقع با درمان دارویی (استفاده از هورمون ها) رفع خواهند شد و به ندرت کار به جراحی می کشد.

الیگومنوره با وجود تخمدان های پلی کیستیک چیست؟

در تخمدانهای پلی کیستیک با توجه به اینکه کاملاً وضع آندوکرینولوژی زن به هم می خورد و از تخمدانهای کیستیک و بدون تخمک گذاری هورمونهای مردانه ترشح می شود همچنین پرمویی (هیرسوتیسم) و اختلالات شدید دوره ماهانه دیده می شود (مثلاً هر شش ماه یا هر سه تا چهار ماه یکبار پریود می شوند) فرد دچار «الیگومنوره» شدید می شود، در نتیجه با شرایط حاملگی دشوار رو به رو است و به کمک پزشک نیاز دارند.
علاوه بر این افرادی که هنوز ازدواج نکردند، هم نباید رها شوند چون اختلالات و تغییرات هورمونی ایجاد عوارض می کند و حتی می تواند حالتی شبیه دیابت در بیماران ایجاد کند.

اثر قرصهای ضدبارداری در عقیم کردن خانمها علمی نیست، مگر اینکه به مدت خیلی طولانی قرص بخورند، به طوری که اندومتر خیلی لاغر شود، ولی هیچ منبعی ننوشته است که قرص ضد بارداری کسی را برای ابد عقیم می کند. ممکن است بارداری را مدتی به تأخیر بیندازد، ولی عقیم و نابارور نمی کند. حتی بعضی خانمها که قرص مصرف می کنند، وقتی آن را قطع می کنند، دچار آمنوره (قطع پریود) می شوند.
توصیه می شود کسانی که قرص مصرف می کنند، قبل از پنج سال دوباره بازنگری کنند و با نظر پزشک معالج قرص را ادامه دهند.

ورزش های نامناسب برای خانم های مبتلا به کیست تخمدان

خانمهایی که کیست تخمدان دارند و دارو مصرف می کنند، باید از حرکات ورزشی جهشی و کششی، دوومیدانی، شنا، یوگا و نظیر آن پرهیز کنند. در واقع هر کاری که فشار به لگن بیاورد ممنوع است. پس از دوره درمان هم که پزشک تعیین می کند، دوباره مراجعه کنند تا از درمان کامل خود مطلع شوند و در صورت جواب ندادن درمان و بهبود نیافتن، بررسی های آزمایشگاهی دقیق تر از آنها به عمل آید.

جراحی کیست تخمدان

2 روش اصلی برای عمل جراحی کیست تخمدان وجود دارد:

حذف کیست تخمدان با روش لاپاراسکوپی

این روش جراحی توسط یک ابزار نورانی به نام لاپاراسکوپ انجام می گیرد که همانند یک تلسکوپ، بلند و باریک می باشد. این وسیله، درون شکم و از طریق یک شکاف کوچک، دقیقا در بالا و یا زیر ناف شما، قرار  می گیرد. با روش لاپاراسکوپی، پزشک شما قادر به دیدن تخمدان شما می شود.خیلی اوقات، میتوان کیست را از طریق شکاف های کوچکی، از خط رویش مو در ناحیه شرمگاهی خارج کرد. اگر کیست خیلی کوچک باشد ( اندازه آلو یا کوچکتر از آن) و اگر در سونوگرافی خوش خیم، تشخیص داده شده باشد، پزشک ممکن است تصمیم به انجام لاپاراسکوپی بگیرد.

حذف کیست تخمدان با روش لاپاراتومی

اگر کیست بیش از حد بزرگ باشد که نتوان آن را با عمل لاپاراسکوپی خارج کرد و یا مشکوک به نظر برسد، پزشک، احتمالا از روش لاپاراتومی استفاده خواهد کرد. در این روش جراحی، از شکاف بزرگتری برای خارج کردن کیست استفاده می شود. سپس، کیست برای تشخیص سرطان مورد آزمایش قرار می گیرد. اگر کیست سرطانی باشد، ممکن است لازم باشد تا تخمدان و سایر بافت ها نیز خارج شوند که می تواند شامل لوله های فالوپ، تخمدان یا رحم باشد. خیلی مهم است که درباره تمام این موارد و قبل از جراحی، با پزشک خود صحبت کنید.

پزشک شما درباره خطرات هر نوع جراحی با شما صحبت خواهد کرد. او به شما درباره مدت زمان بستری شدن در بیمارستان و اینکه چه مدت طول می کشد تا به فعالیت های عادی خود برگردید، صحبت می کند.

کیست های تخمدان و سرطان

در موارد زیر کیست های تخمدانی می تواند سرطانی و بدخیم شوند:

1- بروز کیست تخمدان در دوران یائسگی

احتمال تشکیل کیست تخمدان پس از یائسگی، بسیار کم است. یائسگی مرحله ای از زندگی می باشد که پریود قطع می شود با این وجود، اگر کیست ها پس از دوران یائسگی تشکیل شوند، احتمال ابتلا به سرطان بیشتر است.

2- کیست های تخمدان پاتولوژیک

گاهی اوقات، ایجاد این نوع کیست ها نتیجه رشد غیر طبیعی و بیش از حد یک سلول می باشد که به عنوان کیست تخمدان پاتولوژیک شناخته می شوند. گاهی اوقات کیست های تخمدان پاتولوژیک، بدخیم می شوند، به این معنی که توانایی ایجاد سرطان تخمدان را دارند. افرادی که یائسه هستند، شانس بیشتری برای ابتلا به کیست های تخمدان پاتولوژیک را دارند.

برخی شرایط مانند اندومتریوز، باعث ایجاد کیست های تخمدان پاتولوژیک می شوند. اندومتریوز نوعی بیماری است که در آن، سلول های تشکیل دهنده رحم، شروع به خارج شدن از رحم می کنند مانند تخمدان ها و لوله های فالوپ.

3- سرطان تخمدان

سرطان تخمدان زمانی اتفاق می افتد که سلول های تخمدان به صورت کنترل نشده ای، شروع به رشد و تکثیر می کنند و یک تومور را تشکیل می دهند و درصورتی که درمان نشوند، سلول های تومور به بافت های مجاور و سایر نقاط بدن  منتقل می شوند.

4- تومور تخمدان اپیتلیال

انواع مختلفی از سرطان تخمدان وجود دارد و بستگی به بخشی از تخمدان دارد که سرطان از آن نقطه شروع می شود. تومور تخمدان اپیتلیالی شایع ترین نوع سرطان تخمدان است و در سلول های خارج  از تخمدان شروع به رشد می کنند.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

تمام خانمها باید سالی یکبار به متخصص زنان مراجعه کنند و تحت معاینه قرار گیرند. بخصوص پس از سن 50 سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطانها) شایعتر است و از این سن باید هر شش ماه یکبار حتماً مورد معاینه دقیق قرار گیرند. کلاً برای رفع کیست ها ساده ترین و کم خرج ترین درمان همان قرص های ضد بارداری است ولی بیمار نباید خودسرانه عمل کند، بلکه باید تحت نظر متخصص زنان باشد و فرمهای مقاوم به درمان را جدی بگیرد. ساده اندیشی هرگز در هیچ مسأله پزشکی مجاز نیست، بخصوص در مورد مسأله تخمدان که عضوی کلیدی است و سلامتی و شادابی و زایندگی زن مستقیماً با آن در ارتباط است. خانمها باید حساس باشند و مثل یک نگین الماس آن را گرانقیمت بدانند. مشکلات تخمدانی از جنین داخل شکم مادر تا صد سالگی می تواند ظهور کند پس در هر مرحله ای از زندگی حتی در کودکی باید مواظب این عضو حساس (که جانشین ندارد) باشیم.

نکات و هشدارها

• بهترین تخمک مربوط به سن زیر 24 سال یعنی بین 20 تا 24 سالگی است.
• به نظر می رسد احتمال حاملگی در کسانی که کیست خوش خیم تخمدان دارند نسبت به افراد عادی کمتر است به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند افراد زودتر باردار شوند و بچه دار شدن را به سنین آخر باروری موکول نکنند.
• تمام مادران عزیز اگر دختر خانمی دارند که چاق است، اختلال عادت ماهانه دارد و بخصوص موی اضافی غیرعادی در بدن دارد (هیرسوتیسم) این سه علامت را جدی بگیرند وحتماً با پزشک متخصص زنان مشورت کنند. نکته مهم دیگر اینکه به دختران خود تفهیم کنند که به خاطر سلامتی ازدواج کنند، نه به خاطر اتومبیل و آپارتمان و ویلا چون دیر ازدواج کردن باعث بروز این کیست ها، فیبروم رحم، زایمانهای با سزارین، شیردهی ناموفق، آندومتریوز و… می شود.
• مشکلات تخمدانی از دوران جنینی تا پایان زندگی می توانند بروز کنند بنابراین پزشکان توصیه می کنند: تمام خانم ها بایستی سالی یک بار و دختران هر چند سال یک بار به متخصص زنان مراجعه کرده و تحت معاینه قرار گیرند. به خصوص پس از ۵۰ سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطان ها) شایع تر است فرد باید هر ۶ ماه یک بار حتما مورد معاینه دقیق قرار گیرد.