اگر اهل خوردن جگر هستید باید یک سری اطلاعات تغذیه ای نیز در مورد خواص و فواید آن بدانید و همچنین مگانی که برای خوردن جگر،دل یا قلوه انتخاب می کنید نیز مکانی بهداشتی باشد و ان را به صورت بهداشتی و با رعایت نکات ایمنی تهیه کند!
یکی از تفریحات پرطرفدار ما ایرانی‌ها غذا خوردن است؛ حالا چه در منزل و محل کار و چه برای گذراندن یک روز پر خاطره با دوستان یا خانواده در تعطیلات. اما این لذت برای هرکس با ذائقه متفاوتی که دارد یک‌جور معنا می‌شود؛ برخی تفریح‌شان تست کردن غذای رستوران‌های لوکس شهر است و برخی دیگر دیزی و کباب‌خوری در دربند و کافه آذری را ترجیح می‌دهند. اما این جگر چیست که دل و هوش به سمت خودش می کشاند. بخوانید و بخورید نوش جان!
سر و کله جگر پیدا شد وقتی. . . .
اگر رد پیدا شدن سر و کله جگر و مخلفاتش را بگیرید به همان دوران پیدایش و کشف آتش می‌رسد؛ درست زمانی که بشر برای زنده ماندن شروع به شکار کرد و با پختن قسمت‌های مختلف احشام به لذیذتر و از همه مهم‌تر ماندگار شدن گوشت‌شان رسید.
جگر، دل و قلوه هم از همان خوردنی هایی بودند که هزاران سال پیش بعد از ظهور شهرها و امپراتوری‌هایش از سفره شاهان و حاکمان شهر سردرآورند و تا مدت‌ها غذای محبوب اشراف و خان‌ها درآورند تا جایی که خیلی از آنها برای پیروزی در جنگ‌های مهم خود و یاران‌شان، خوردن دل و جگر را برای افزایش زور و شجاعت توصیه می‌کردند یا بعد از شکار جگر حیوان را به معنی پیروزی سر نیزه بودند می‌زدند و بعد روی آتش کباب می‌کردند.
اما این خوراک با شکل گرفتن طبقه‌های مختلف جامعه به سفره عموم مردم به‌ویژه طبقه متوسط آمد تا آنها هم هرازگاهی دلی از عزا درآورند؛ البته در سال‌هایی که هنوز کرکره فست‌فودی‌های شهر بالا نرفته بود و خوراکی‌های جورواجور پشت ویترین مغازه‌ها جاخوش نکرده بود، تفریح مردم در عصر یک روز تعطیل، خوردن یک‌دست دل و جگر کبابی در منطقه‌ای خوش آب و هوا بود. اگرچه هنوز هم خیلی از این مغازه‌ها به شکل و شمایل گذشته سر جای خود باقی مانده‌اند.
این خوراک سیاه و سفید
جگر از نوع سیاه: یک‌دست جگری که از آن حرف می‌زنیم، قسمت‌های زیادی از جمله دل، قلوه، خوش گوشت، خوئک و… را در کنارش دارد اما این گوشت قرمز تیره به خودی خود در دو نوع اصلی سفید و سیاه عرضه می‌شود. جگر سیاه یا همان کبد که وظیفه سوخت و ساز و فعل و انفعالات دارویی، غذایی و شیمیایی دام را برعهده دارد منبع انباشته شده پروتئین، ویتامین و آهن و اسیدفولیک و منبعی غنی از ویتامین A و گروه‌های B است که از طرفی میزان اسیدفولیک و روی موجود در آن برای بدن مفید است.
جگر از نوع سفید: قسمت سفید جگر یا همان ریه نوع دیگری از این گوشت است که میزان آهن، پروتئین و ویتامین A موجود در آن به مراتب کمتر از جگر سیاه است اما از لحاظ میزان کلسترول از نوع سیاه آن چیزی کم ندارد. با این حال از این قسمت دام هم به عنوان منبع کافی پروتئین و آهن استفاده می‌شود.
حدود قیمت: یک دست جگر کامل بین 30 تا 40 هزار تومان
پاتوق جگرخورها
این روزها در میدان‌های اصلی شهر تا دل‌تان بخواهد جگرکی دیده می‌شود اما اینکه چقدر از طعم جگر مرغوب و پختن حرفه‌ای آن اطمینان داشته باشید به خودتان بستگی دارد. جگرخورهای حرفه‌ای همان‌هایی هستند که حتی برای خوردن چند سیخ جگر هم به پاتوق‌های معروف آن می‌روند؛ مثلا همین میدان بهمن خودمان که از قدیم پر بوده از جگرکی‌های سنتی با میز و صندلی‌های تنگ و کوچک و مشتری در آنها موج می‌زد.
پس اگر جگر تازه و خوش‌طعم می‌خواهید در این میدان به جگرکی‌های خوبی از جمله لوکس طلایی سری بزنید. اما در مرکز شهر هم این جگرکی‌های خوب کم نیست؛ مثلا همین دل و جگر ایران که در خیابان سمیه واقع شده و سال‌هاست جزء بهترین‌های تهران است یا برای شمال شهرنشین‌ها دل و جگر بسیار معروف «سلطان» در منطقه قلهک که در فضایی کاملا رستورانی و شیک انواع کباب‌ها و دل و جگر را سرو می‌کند؛ البته در تجریش، درکه، دربند و فرحزاد تا دل‌تان بخواهد این بساط پهن و هر روز پر از مشتری است.
پخت و پز با جگر
همان‌طور که هشدار داده شده باید جگر را کاملا بپزید تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل شود چراکه تنها در این حالت تمام بیماری‌های آن از بین می‌رود. احتمالا شما هم با این مورد موافقید که خوشمزه‌ترین و در عین حال سریع‌ترین روش پخت جگر حالت کبابی آن روی منقل و بانمک است. اما باز از آن‌جایی که تنوع غذایی ما ایرانی‌ها بیداد می‌کند، جگر را به روش‌های دیگری از جمله جغوربغور یا به شکل خوراک هم میتوانید تهیه کنید.
در نوعی از این روش جگرها را با پیاز خرد شده تفت می‌دهند و با اضافه کردن گوجه‌های نگینی شده در حین تفت از آن خوراکی خوشمزه تهیه می‌کنند. در نوع دیگر هم میتوانید دوطرف جگرها را بعد از برش‌های بلند به شکل استیک در روغن سرخ و با اضافه کردن نمک و فلفل نوش جان کنید. اما بعد از نوع پخت کبابی آن جغوربغور محبوب‌ترین غذای قدیمی و سنتی ایرانی‌هاست که در این روش باید پیاز‌ها را خرد و با زردچوبه سرخ کنید و سپس جگرها را به پیاز اضافه کنید و تا عوض شدن رنگ آن خوب تفت دهید. درضمن مقداری سیب‌زمینی را نگینی خرد و در روغن جدا سرخ کرده و بعد به جگرهای پخته اضافه کنید و در آخر با اضافه کردن رب و مخلوط کردن آن غذای‌تان را نوش جان کنید.
خودتان قضاوت کنید
جگر؛ غذایی مفید یا مضر؟
جگر یکی از غذاهای مورد علاقه مردم ایران است. در کنار مزه بسیار مطلوب این غذا دغدغه‌های بسیار زیادی در مورد مضرات مصرف آن وجود دارد و سوالات زیادی در مورد خواص و تاثیرات آن بر سلامت مطرح می‌شود. با این وجود بهتر است در مورد جگر اطلاعات بیشتری داشته باشید و خودتان در مورد مصرف آن تصمیم بگیرید.
مناسب برای رفع کم‌خونی
از جمله موارد بسیار مهم در ارتباط با ارزش غذایی جگر غنی بودن آن از نظر بسیاری از ویتامین‌ها مانند ویتامین‌های گروه B و ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین A و D است. در کنار این ترکیبات، جگر حاوی مقادیر قابل توجهی آهن و روی هم هست و در بسیاری از موارد در صورت ابتلا به کم‌خونی مصرف آن را به صورت متعادل توصیه می‌کنند.
نامناسب برای زنان باردار
مقدار ویتامین A موجود در جگر بسیار بالا بوده و مصرف آن در دوران بارداری می‌تواند منجر به افزایش تجمع این ماده در بدن مادر و حتی جنین شده و ناهنجاری‌های مادرزادی به‌دنبال داشته باشد. بالا بودن آهن این ترکیب غذایی در کنار استفاده از آن در درمان کم‌خونی که اکثرا در خانم‌ها قبل از سن یائسگی و دختران نوجوان دیده می‌شود، احتمال خطر انباشت آهن در مردان را به وجود می‌آورد؛ بنابراین در زمان استفاده از این غذا رعایت حدود اعتدال در پیشگیری از عوارض آن می‌تواند بسیار موثر باشد.
کلسترول بالا
مقدار کلسترول جگر سیاه تقریبا دوبرابر گوشت قرمز کم‌چرب است و 100گرم آن تقریبا یک‌و نیم برابر بیشتر از حد مجاز، کلسترول وارد بدن می‌کند. درواقع هر 100 گرم جگر، حدود 400 میلی‌گرم کلسترول دارد و هر فرد سالم و بالغ، مجاز به مصرف حدود 300 -250 میلی‌گرم کلسترول در طول روز است.
یک سیخ جگر کبابی حدود 80 کیلوکالری انرژی داشته و در 100 گرم جگر سرخ شده 330 کیلو کالری انرژی همراه مقدار بیشتری کلسترول نهفته است.
منبع تجمع سموم و مواد زائد
از جمله دغدغه‌های دیگر مصرف جگر این نکته است که این ماده غذایی علاوه بر آنکه محل ذخیره انواع ریزمغذی‌هاست، محل تجمع و دفع مواد زائد، سموم شیمیایی، هورمونی و دارویی و همچنین منبع انواع میکروب‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌های بدن دام است؛ به همین دلیل احتمال دارد برخی از این ترکیبات در بافت چرب جگر سیاه و قلوه دام اندوخته شده و برای مصرف‌کننده مضر باشد؛ البته لازم به ذکر است که احتمال تجمع سموم در احشای دام‌های جوان‌تر کمتر است.
پروتئین جگر سیاه مانند گوشت قرمز ولی آهن آن دو تا سه‌برابر بیشتر از آهن گوشت گاوست. درواقع آهن آن به‌قدری زیاد است که مازاد آن می‌تواند در بافت کبد و کلیه تجمع و موجب اختلالات جدی در این دو عضو شود و به‌خصوص در بدن آقایان زمینه افزایش فرآیندهای مضر مانند واکنش های مخرب را فراهم کرده و به بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی منجر شود اما مصرف «متعادل» آن به خانم‌هایی که از کم‌خونی ناشی از فقر آهن رنج می‌برند به‌ویژه طی دوران عادت ماهانه توصیه می‌شود.
لازم است بدانیم سموم، داروهای هورمونی و زواید موجود در جگر طی پخت از بین نمی‌رود اما انواع میکروب‌های بیماری‌زا و انگل‌ها در اثر حرارت نابود می‌شود. به همین دلیل جگر باید به خوبی پخته، سفت و بدون آب شود.
جگر را سرطانزا نکنید
در مجموع باید گفت جگر به عنوان یکی از غذاهای سنتی ما بهتر است به میزان «بسیار محدود» در طول سال مصرف شود، به نوع پخت آن توجه شده و از کبابی کردن آن به‌ویژه روی زغال به‌شدت پرهیز شود؛ چراکه چربی بالا و آهن زیاد در صورت تماس با زغال منجر به تولید مواد سرطانزا می‌شود که تهدیدی جدی برای سلامت است.
روش انتخاب جگر سالم
هنگام خرید جگر سیاه، رنگ و دانه‌های سفید روی آن را بررسی کنید. اگر آبسه یا کیست انگلی روی آن دیدید از اطراف آن را ببرید و دور بیندازید و از پاره شدن آن جلوگیری کنید و اگر تعداد این کیست‌ها زیاد بود، جگر غیرقابل مصرف است. نکته بسیار کلیدی برای جلوگیری از بیماری‌های ناشی از مصرف جگر تهیه آن از کشتارگاه‌های مورد تایید وزارت بهداشت و عدم مصرف موارد مشکوک است. در عین حال بهتر است وسط جگر را با چاقو برش داده و با دو دست دو طرف جگر را به آرامی فشار دهید.
اگر جگر آلوده به انگل باشد به این طریق از جگر خارج می‌شود. انگل یا کرم زبانی‌شکل موجود در برخی جگرهایی که حرارت لازم را ندیده‌اید می‌تواند در ناحیه حلق انسان مستقر شده یا به چشم رفته و موجب اختلالات بینایی شود که این عوارض در بسیاری از موارد غیر قابل برگشت خواهد بود.
مجله زندگی ایده آل – شقایق جعفری
