در فصل زمستان یکی از رایج ترین بیماری ها سرماخوردگی است که اغلب با گلودرد آغاز می شود. بیشتر این گلودرد ها طی پنج روز تا یک هفته خاتمه می یابند ، اما بعضی اوقات این گلودرد ماه ها فرد را اذیت میکند و اثرات جبران ناپذیری را به جای می گذارد. افرادی که به بیماری دریچه قلبی و یا ذات و الریه مبتلا میشوند ، شاید هیچگاه به ذهنشان خطور نکند که علت بیماری آنها گلودردی ساده بوده که به آن توجه نکرده بودند.
در رابطه با انواع گلودردها و عوارض آنها با دکتر غلامرضا کفیلی پزشک متخصص داخلی به گفتگو نشستیم که ما حصل این گفتگو در زیر می آید.
▪ آقای دکتر، آیا گلودردها انواع مختلفی دارند و اگر انواع مختلف دارند چگونه به نوع و درمان آن پی ببریم؟
ـ گلو درد بیشتر به خاطر ورم ناحیه حلق است که باعث احساسی ناخوشایند می شود مخصوصا در هنگام بلع که شامل بلع بزاق یا غذا می شود که علل مختلفی دارد، می تواند علل عفونی داشته باشد که شامل ویروس ها است که نقش اصلی را در علتهای عفونی دارند.
علل عفونی دیگر می تواند باکتری ها باشد که می توانند منجر به گلودرد چرکی بشوند ولی انواعی هم هستند که بیمار را به صورت طولانی مدت آزار می دهد و اکثرا به صورت آلرژی و آلرژی های فصلی هستند که باعث می شود فولیکول های لنفاوی در مخاط حلق آنها به علت آلرژیهایی که فرد به آن حساسیت دارد در ناحیه حلق و حتی گاهی اوقات حنجره دچار تورم بشود.
شایع ترین علت گلودردها ویروسها هستند که هر از چند گاهی در طول سال فرد به واسطه سرماخوردگی دچار این ویرویس ها می شود، این ویروسها باعث می شوند که همان فولیکول های لنفاوی که در ناحیه حلق و لوزه ها فراوان وجود دارند متورم بشوند و باعث درد و قرمز شدن ناحیه گلو بشوند که اینها یک دوره کوتاه مدتی دارد و ممکن است دو تا سه روز طول بکشد، ممکن است همراه با آبریزش بینی و سوزش چشمها باشد و بعد برطرف بشود و گاهی اوقات اینها ادامه پیدا می کنند و به واسطه باکتری های مختلف و یا همزمان و یا بعد از التهاب حلق و گلو بواسطه ویروس ها و آنجا را دچار عفونت می کنند که می تواند خودش را به صورت عفونت یا چرک گلو نشان بدهد که اینها معمولا درمانش متفاوت است و آنتی بیوتیک هم دارد.
در مواردی که فرد فقط گلو درد مزمن دارد و بیمار اظهار می کند که یک ماه یا دو ماه است که دچار گلو درد هستم اینها معمولا حساسیت است و باید با استفاده از داروهای آنتی هیستامین و شستشوی حلق و بینی با استفاده از محلول نمکی فیزیولوژیک درمان شود.
▪ مشخصات گلو درد ویروسی و اینکه چگونه می توانیم آنرا از گلودرد باکتریائی تشخیص بدهیم چیست؟
ـ هر دو در آغاز همراه با درد و قرمزی مختصری در ناحیه حلق همراه است و همچنین احساس خارش، اگر بخواهیم بین این دو اختلاف قائل شویم و یا تشخیص قطعی بدهیم با کشت ترشحات حلق می توان تشخیص نوع میکروب را داد. هست ولی خود گلو دردهای چرکی اختصاصا بعد از ۲۴ ساعت که از شروع عفونت گذشت با التهاب شدید مخاط همراه است و معمولا یک لایه چرک سفید رنگ محل را می پوشاند، البته ویروسهائی هم هستند که گلو درد چرکین می دهند ولی چرکی که از اینها دیده می شود کدر رنگ است که عفونتشان طولانی مدت است و ممکن است دو تا سه هفته به طول بیانجامد.
در عفونت های ویروسی تب بالائی ممکن است نداشته باشند ولی در گلو درد چرکی معمولا با تب بالا و بدن درد و احساس خستگی و کوفتگی همراه است و گاهی اوقات با تهوع و استفراغ همراه است.
▪ برای درمان گلو درد ویروسی چه برای درمان و چه برای پیشگیری احتیاجی به آنتی بیوتیک هست؟
ـ معمولا چون ویروسهای سرماخوردگی درمان ندارد می توانیم با برخی درمانهای نگهدارنده مثل استراحت و شستشوی حلق و گلو با استفاده از محلول ها و استفاده از آنتی هیستامین ها، درمان کنیم ولی توصیه می شود که آنتی بیوتیک هم استفاده بشود برای اینکه بیمار ممکن است بعد از این گلودرد ویروسی دچار عوارضی همچون سینوزیت حاد و یا حتی ذات الریه بشود.
▪ اگر گلودرد چرکی درمان نشود چه عارضه ای دارد؟
قطعا باید آنتی بیوتیک تجویز کرد، مخصوصا در افراد پائین تر از سن ۱۶ سال برای اینکه اگر گلودردی که بیمار به علت باکتری استرتوپوک بتا همولیتیک A دارد، احتمال دارد بیمار تحت شرایط خاصی که ممکن است استعداد ژنتیکی هم درآن دخیل باشد بیمار دچار یک تب رماتیسمی بشود که تب رماتیسمی معمولا یک بیماری جداگانه ای هست و معمولا یکی دو هفته بعد از گلو درد چرکین بروز می کند و باعث تورم مفاصل می شود که در نهایت می تواند باعث آسیب به دریچه های قلبی هم بشود که بیمار آن موقع یک سیر پیش رونده بیماری را تا آخر عمر با خودش خواهد داشت.
▪ یک گلو درد چرکی چگونه می تواند باعث بیماری دریچه قلبی بشود؟
ـ اینگونه که تحقیقات نشان داده ولی قطعا هنوز به طور کامل فرآیندش مشخص نیست به این صورت است که آنتی ژنی که خود باکتری بر روی جداره خودش دارد باعث یک فعالیت در سیستم ایمنی بدن می شود و بدن این آنتی ژن را شناسائی می کند، مشابه این آنتی ژن هم در خود بدن هست مثلا در مفاصل و با روی دریچه قلب آنتی بادی یا پادتنی که بدن علیه این آنتی ژن می سازد به صورت مشابهی می آید و بر روی خود آن آنتی ژنی که بر روی مفصل هست و مشابهت دارد با آنتی ژن آن باکتری و یا بر روی دریچه هست می نشیند و یک فرآیند التهابی را ایجاد می کند که باعث می شود سلولهای سفید خون حمله ور بشوند به آن آنتی ژن که در واقع اشتباهی آن را شناسائی کردند و باعث تخریب مفصل و همینطور تخریب دریچه قلب می شود، تخریب مفصل یک فرآیندی است که خود ترمیمی دارد و بعد از مدتی خوب خواهد شد البته با درمان این حرکت سریعتر اتفاق می افتد ولی روی دریچه قلب فرآیند ترمیم به صورتی است که دریچه را از بین خواهد برد و باعث ضخیم شدن درچه و ایجاد زوائدی بر روی دریچه می شود که این حالت کم کم موجب تنگ شدن دریچه و ایجاد عوارض قلبی برای بیمار شود در طول سالها، کسانی که دچار این حالت می شوند غیر از درمان اصلی باید ماهانه با استفاده از پنی سیلین ها پیش گیری بکنند، برای مریضهائی که در معرض خطر هستند باید این رژیم پیشگیری را هر ماه برایشان بگذاریم که معمولا درمان با تزریق یک پنی سیلین بنزاتین یک میلیون و دویست هزار واحدی انجام می شود.
▪ در چه سنی یک میلیون و دویست هزار و در چه سنی کمتر از آن؟
ـ برای درمان گلودرد چرکی ما می توانیم از پنی سیلین خوراکی یا اریترومایسین استفاده کنیم که طول مدت درمان قطعا باید ۱۰روز باشد این بیمار ممکن است تحمل خوردن دارو برایش کم باشد و یا نتواند درست دارو را استفاده بکند و معمولا از تزریق استفاده می کنیم، برای افراد زیر ۲۷ کیلو گرم یک عدد پنی سیلین بنزا تین ۶۰۰هزار واحدی کافی هست و برای افراد بالاتر از ۲۷ کیلوگرم یک پنی سیلین بنزاتین یک میلیون و ۲۰۰هزار واحدی تجویز می شود که این دارو می تواند تا ۲۵ روز در خون باقی بماند و عمل محافظتی را هم انجام بدهد علاوه بر اینکه می تواند درمان گلودرد چرکی باشد در غیر اینصورت اگر بیمار به پنی سیلین حساسیت داشته باشد بهترین درمان برای بیمار اریترومایسین هست که به مدت ۱۰ روز باید برای بیمار تجویز بشود.
▪ اگر گلو درد ویرویسی را اشتباهی گلو درد باکتریال تشخیص بدهند و پنی سیلین اشتباها برای مریض تجویز شود و مریض از آن استفاده کند چه عارضه ای می تواند برای بیمار داشته باشد و عکس این تشخیص به چه صورت؟
ـ اگر بیمار گلو درد ویروسی داشته باشد و پنی سیلین مصرف بکند عارضه خاصی مشاهده نخواهد شد یعنی برای بیمار مشکلی هم ایجاد نمی کند و حتی بیمار را از فرآیندی که بعد از گلو درد چرکی ممکن است به آن دچار شود مصون نگه می دارد ولی اگر بیمار دچار گلودرد چرکی شده باشد در مراحل اولیه با تشخیص گلودرد ویروسی برای بیمار هم آنتی بیوتیک تجویز نشود احتمال دارد جزو افرادی قرار بگیرد که بعدا دچار تب رماتیسیمی خواهند شد برای همین حتما توصیه می شود که اگر بیماری خصوصا زیر سن ۱۶ سال به علت گلودرد به پزشک مراجعه کرد حتما در صورتی که حساسیت به پنی سیلین نداشته باشد تجویز شود.
▪ در همه سنین گلو درد داریم؟ مثلا بچه یک و نیم ساله هم ممکن است مبتلا به گلو درد شود؟
ـ بچه یک و نیم ساله می تواند دچار التهاب حلق و گلو شود منتها بستگی به این دارد که بیمار بتواند بیانش کند یا نه ولی ما معمولا اگر بیمارمان زیر دو سال دچار یک فارنژیت استرتوپوکی که می تواند در گلو چرک ایجاد بکند بشود ما چرکی در حلق و گلوی بیمار هم بیینیم که به خاطر مصون بودن کودکان است هم به خاطر آنتی بادی هایی که در دوران جنین از مادر می گیرند و هم به خاطر شیر مادر این مصونت را تا حد زیادی دارند در آن دوره زیر دو سال باکتری های دیگری هستند که می توانند باعث گلودردهای چرکی بشوند و همینطور ویروسهای دیگر که برای آن بچه در حد آن سن خطر آفرین نیست.
در بچه های کوچکتر زیر دو سال که حتی تا پنج سال هم دیده می شود ما بیماری ای داریم که اکثرا اینها گلودرد نیست و به صورت التهاب زائده ای است در ناحیه حلق به اسم اپیگلوت که دچار تورم این ناحیه می شود و مجرای تنفسی فوقانی اینها را در واقع تنگ می کند به خاطر التهابی که ایجاد می کند که در زبان عامیانه به آن خروسک می گویند که علتش هم می تواند ویروسی باشد و هم نوعی باکتری به نام هموفیلوس آنفولانزا که آن هم درمان خودش را دارد و بیمار را باید سریع درمان کرد چرا که می تواند برای بچه خطرناک شود.
▪ خوردن غذاهای خاص به ایجاد یا تشدید گلودرد کمک می کند؟ مثل خوردن ترشی یا خربزه یا سرخ کردنی؟
ـ فرآیندهای التهابی که بعد از خوردن این مواد غذائی ایجاد می شود بیشتر جنبه آلرژیک دارد یعنی بیمار به خاطر وجود فولبکول های زیادی که در ناحیه حلق مخصوصا در لوزه ها هست و مواد محرکی که بیمار استفاده می کند باعث التهاب اینها می شود و می تواند باعث گلو درد و خارش و حتی قرمزی مخاط بشود که البته به صورت محدود است مگر اینکه بیمار خودش واقعا حسایت داشته باشد که این فرآیند ممکن است چند روز طول بکشد ولی از نظر اینکه در هنگام بیماری از این مواد پرهیز بشود صحیح است و بهتر است که بیمار موادی را که محرک این نواحی هست را کمتر استفاده کند.
▪ دمای مواد غذائی در ایجاد یا بهبود گلو درد تاثیری دارد؟ مثل خوردن آب سرد یا آب گرم؟
ـ توصیه می شود که در اینگونه موارد از موادی استفاده بشود که نه زیاد گرم باشد و نه زیاد سرد و معمولا درجه حرارات نرمال داشته باشد البته مایعات گرم و غذاهای گرم بیشتر به خاطر فرآیند رشد ویروسها در دمای سرد بهتر است که استفاده شود تا از رشد ویروس ها جلوگیری کند.
در مورد گلودردهای ویروسی که نوع چرکینش هم به صورت موارد تک گیر بیمار با همان علائم گلودرد چرکی و درد و تب و چرک روی مخاط این حلق مراجعه می کند که این نوع گلودرد به هیچ نوع درمان آنتی بیوتیکی جواب نمی دهد که برای این بیماران کشت حلق و گلو ضروری هست و اگر نتوانستند میکروبی را شناسائی بکنند باید از آنتی بادی های سرم بیمار استفاده کرد که ببینیم آن ویروس آنتی بادیش در بدن هست یا نه معمولا ما ویروس های داریم به نام اپشتاین بار ویروس و منو نو کلئوزبار ویروس که اینها می توانند باعث ایجاد گلو درد چرکی در فرد بشوند این گلو درد چرکی می تواند دو تا سه هفته ادامه پیدا کند باعث تب بالا، بدن درد بیمار و علائم یک بیماری تمام عیار را می تواند در بیمار ایجاد کند و حتی گاهی اوقات به دلیل تورم طحال در این افراد و احتمال پارگی طحال به افراد توصیه می شود که حتما بستری شوند که داروی تجویزی برای موارد کورتن، استراحت، تجویز مایعات تا این روند هر چه زودتر به پایاین برسد .
