همه مي‌دانيم كه استفاده از دارو فقط با دستور پزشك مجاز است و درصورتي‌كه مصرف دارويي براي ما ضروري تشخيص داده شود، از طريق پزشك از عوارض احتمالي و مشكلات مرتبط با آن مطلع مي‌شويم. اما آگاهي از عوارض داروهاي پرمصرف، حتي اگر در جعبة داروهاي شما نباشند، خالي از فايده نيست. اين عوارض تا چه اندازه جدي هستند و چه زماني بايد براي رفع آنها به پزشك مراجعه كرد؟
ترجمة مريم شربت‌ملكي*
در ادامه به نكات مهمي مي‌پردازم كه هر فرد بايد در مورد داروهاي پرمصرف اعضاي خانواده بداند.
داروهاي ضددرد
مسكّن‌ها مانند ايبوپروفن و آسپيرين ممكن است عوارض جانبي متعددي مانند نازك شدن مخاط داخلي معده و بالا رفتن احتمال وقوع زخم و تورم معده، و حساسيت غذايي داشته باشند. علاوه بر اين، مصرف روزانة آسپيرين ممكن است باعث وزوز گوش شود.
چنانچه در اثر مصرف اين داروها دچار هريك از مشكلات فوق شديد حتماً به پزشك مراجعه كنيد.
توجه داشته باشيد از آنجا كه اكثر داروهاي ضددرد حاوي كافئين‌اند، باعث افزايش فشار خون در زنان مي‌شوند.
داروهاي ضدبارداري
داروهاي ضدبارداري حاوي استروژن و پروژستين معمولاً باعث سردرد و عفونت‌هاي متداول قارچي در زنان مي‌شوند. از ديگر عواقب مصرف اين داروها افسردگي خفيف و كاهش ميل جنسي است.
در بعضي مواقع عوض كردن نوع قرص‌هاي ضدبارداري از شدت اين عوارض جانبي مي‌كاهد.
گاهي اوقات آنتي‌بيوتيك‌ها، داروهاي گياهي ضدافسردگي، و استفراغ شديد باعث كاهش ميزان هورمون‌هاي بدن و خنثي شدن اثر قرص‌هاي ضدبارداري مي‌شود. بنابراين، حين مصرف آنتي‌بيوتيك، به علت افزايش احتمال بارداري، بايد، علاوه بر خوردن قرص‌هاي ضدبارداري، از روش ديگري نيز استفاده كرد.
در افراد سيگاري بالاي 35 سال، با مصرف قرص‌هاي ضدبارداري احتمال وقوع سكته وجود دارد.
افراد زير 30 سال كه داراي استعداد ژنتيكي هستند بايد از مصرف قرص‌هاي ضدبارداري جداً خودداري كنند. اين ژن نشان‌دهندة احتمال وقوع سرطان پستان است.
در طول دوران مصرف قرص‌هاي ضدبارداري، احتمال پيدايش لكه‌هاي قهوه‌اي روي پوست افزايش مي‌يابد، از اين رو اگر پوستتان در معرض اشعة آفتاب است حتماً از كرم ضدآفتاب استفاده كنيد. مصرف قرص‌هاي ضدبارداري همچنين باعث دفع ويتامين‌هاي B از بدن مي‌شود. با افزايش مصرف اين ويتامين‌ها، كمبود حاصل را جبران كنيد.
آنتي‌بيوتيك‌ها
آنتي‌بيوتيك‌ها (پني‌سيلين، تتراسايكلين، اريترومايسين و…) معمولاً باعث ايجاد حالت تهوع و ناراحتي معده مي‌شوند. از ديگر عواقب مصرف اين گروه داروها ايجاد حالت سرگيجه يا تغييرات خلقي است.
اگر بعد از مصرف آنتي‌بيوتيك‌ها دچار خارش و قرمز شدن پوست يا تنگي نفس شديد حتماً به پزشك مراجعه كنيد.
آنتي‌بيوتيك‌ها را در مواقعي مصرف كنيد كه اطمينان داريد علت بيماري عفونت باكتريايي است. آنها در بيماري‌هاي ويروسي مانند اكثر سرماخوردگي‌ها و آنفولانزا بي‌اثرند.
در صورت تجويز آنتي‌بيوتيك، مصرف كامل دارو تا آخرين كپسول ضروري است. قطع مصرف دارو با مشاهدة علائم بهبود نسبي ممكن است به بازگشت بيماري بينجامد.
هورمون‌درماني جانشين
اين داروها حاوي استروژن يا پروژسترون هستند و ممكن است باعث سردردهاي ميگرني، نفخ، حساس شدن سينه، و لك‌بيني بين عادات ماهيانه شوند.
استفادة طولاني‌مدت از اين داروها احتمال بروز سرطان را افزايش مي‌دهد. چنانچه بيشتر از 4 سال از اين داروها استفاده كرده‌ايد، در مورد قطع تدريجي مصرف دارو با پزشكتان مشورت كنيد.
داروهاي ضدافسردگي
داروهاي ضدافسردگي مهاركنندة بازجذب سروتونين (SSRIS) مانند پروزاك، پاكسيل، و زولافت ممكن است حالت تهوع و خواب‌آلودگي ايجاد كنند و، در صورت مصرف طولاني‌مدت، باعث افت عملكرد جنسي شوند. لازم به ذكر است كه قطع ناگهاني مصرف دارو بايد حتماً با مشورت پزشك صورت گيرد.
پيش از شروع مصرف داروهاي ضدافسردگي، نسبت به وجود افسردگي اطمينان حاصل كنيد چرا كه احساس افسردگي ممكن است در اثر كم‌كاري غدة تيروئيد يا ابتلا به بيماري اختلال خلقي دوقطبي ايجاد شود.
داروهاي كاهندة فشار خون
در بعضي از افراد، با مصرف اين داروها سرفة خشك و در موارد بسيار نادر ورم مري و اختلال تنفسي ايجاد مي‌شود.
در مواقعي داروهاي ضددرد و حتي داروهاي ضدبارداري باعث كاهش اثر داروهاي كنترل‌كنندة فشار خون و در نتيجه افزايش فشار خون مي‌شوند.
داروهاي مُدر در حد داروهاي ضدفشار خون مؤثرند، از نظر هزينه هم مقرون‌به‌صرفه‌ترند، ولي حتماً پيش از تعويض دارو با پزشك مشورت كنيد.
كاهش مصرف نمك در رژيم غذايي ضروري است. مصرف سديم بايد كمتر از يك قاشق چايخوري در روز باشد.
داروهاي قلبي‌ـ‌عروقي
داروهاي قلبي معمولاً عوارض جانبي زيادي دارند كه شايع‌ترين آنها سرگيجه، ورم به‌ويژه در پاها، سردرد، اسهال، تغيير در بينايي، مشكلات تنفسي، مسموميت كبد و انعقاد خون است.
نكتة مهم در مورد مصرف اين داروها اين است كه به‌هيچ‌وجه نبايد چند نوع داروي قلبي را همزمان مصرف كرد.
بعضي از داروهاي قلبي باعث مشكلات انعقادي خون مي‌شوند. به همين علت، در صورت مراجعه به دندانپزشك يا انجام دادن هر نوع جراحي، حتماً پزشك را از دارويي كه مصرف مي‌كنيد مطلع كنيد.
جانشين‌هاي هورمون تيروئيد
تپش قلب، لرزش دست‌ها، اسهال، و عادت‌ماهيانه‌هاي نامنظم از عوارض جانبي اين داروهاست.
در صورت مصرف همزمان اين داروها و داروهاي ضدديابت، حتماً با پزشك مشورت كنيد.
تشخيص ميزان صحيح مصرف روزانة هورمون‌هاي تيروئيد براي هر فرد بسيار سخت است و گاهي ماه‌ها طول مي‌كشد. به‌علاوه اين داروها ممكن است به بيماري قلبي يا افزايش فشار خون منجر شوند.
داروهاي ضدآسم
داروهاي ضدآسم ممكن است باعث اختلال صوتي يا عفونت قارچي داخل دهان شوند. براي پيشگيري، حتماً بعد از استفاده از اين داروها دهان خود را بشوييد و دندان‌هايتان را مسواك بزنيد.
استفادة طولاني‌مدت از داروهاي ضدآسم ممكن است به پوكي استخوان منجر شود. در اين صورت، آزمايش پوكي استخوان مخصوصاً براي زنان يائسه لازم است.
زياد مصرف كردن داروي گشادكنندة مجاري تنفسي در حملة آسم باعث بروز اختلالات قلبي مي‌شود. اگر از اسپري آسمتان بيشتر از 3 بار در هفته استفاده مي‌كنيد ممكن است بدنتان نسبت به دارو مقاوم شده و دارو اثربخشي چنداني نداشته باشد. براي پيشگيري از آن، با پزشك مشورت كنيد.
* كارشناس روان‌شناسي، از دانشگاه ويكتوريا، كانادا سلامت نیوز به نقل از مجله زنان منبع Good Health, 2007. دکتر سلام
