چگونه می توان مشکلات چشم را برطرف کرد و رایج ترین بیماری های چشمی که معمولا در افراد رخ میدهند کدامند با چه روش هایی می توانیم از سلامت چشم خود بیشتر مراقبت کنیم
بیماری های سطوح بیرونی چشم معمولا در اثر عوامل محیطی خارج چشمی ایجاد می شوند. بعضی از آنها با درمان خانگی برطرف می شوند ولی بعضی دیگر جزو اورژانس های چشم پزشکی هستند، بنابراین شناخت علایم این بیماری ها و درمان به موقع آنها مهم است. در این مطلب به چند بیماری سطحی و شایع کره چشم (ابتدا در سطح ملتحمه و سپس در سطح پلک) اشاره خواهم خواهم کرد.
ناخنک
یکی از بیماری های ملتحمه چشم که تقریبا بیماری بی خطری هم هست، ناخنک چشم است. این بیماری را در افرادی که همیشه در معرض نور آفتاب هستند و در فضای باز مثل دشت، دریا، کوه و… رفت و آمد می کنند یا در شیشه گری در معرض اجاق های دودی یا در گرما و سرمای شدید کار می کنند، زیاد مشاهده می کنیم. ولی مهم ترین علت بروز آن اشعه ماورای بنفش است. در بیماری ناخنک بافت اضافی روی ملتحمه چشم ایجاد می شود. توده سفید رنگ و برجسته است و چون اشک به خوبی روی آن قرار نمی گیرد به مرور دچار خراش، التهاب و قرمزی می شود.
در همین مرحله، درمان باید آغاز تا از سفت شدن بافت و پیشروی آن به سوی قرنیه جلوگیری شود. قرنیه بخش شفاف چشم است و اگر ضایعه گوشتی قرمز رنگ روی قرنیه را بپوشاند، شکل نازیبایی ایجاد می کند. ابتدا مشکل آستیگمات برای بیمار بوجود می آید ولی بعدها و با رشد ناخنک روی قرنیه جلوی بینایی گرفته می شود.
درمان ناخنک هایی که بزرگ هستند و سطح قرنیه را می پوشانند جراحی است ولی مشکلی بعد جراحی وجود دارد، خود ناخنک است. به دلیل احتمالا بالای عمود معمولا سعی می کنند تا وقتی ناخنک مشکلی ایجاد نکرده به آن دست نزنند ولی در مواقعی که رشد ناخنک پیشرونده است با عمل جراحی ناخنک را از چشم خارج می کنند و در این عمل مقداری از بافت ملتحمه حدود 4-3 میلی متر از جایی دیگر برداشته می شود. ماده شیمیایی به نام میتومایسین وجود دارد که بعد از جراحی به محل ناخنک زده می شود تا از عود جلوگیری کند ولی احتمال عود همیشه وجود دارد.
خشکی چشم
اشک انسان از 3 لایه موسین، چربی و آب تشکیل شده است. وجود اشک در چشم انسان ضروری است. وقتی کسی سرما می خورد، بخش آبکی اشک کاهش می یابد، در آلرژی ها، ترشح موسین کمتر می شود، در بیماری های ضعف سیستم ایمنی چربی اشک کاهش می یابد. کاهش هر کدام از اجزای اشک باعث خشکی چشم می شود. علامت خشکی چشم سوزش است. سوزش باعث می شود به مغز پیامی برسد که داخل چشم کمبود اشک وجود دارد و ترشح اشک زیاد می شود.
به همین دلیل بیماران با شکایت ترشح زیاد اشک مراجعه می کنند. ولی اشک تحریکی که در اثر تحریک یک عامل خارجی ترشح می شود مربوط به ماده آبکی و حاوی آنزیم و مواد اسیدی و شوینده است و مقدار زیاد آن باعث سوزش و ناراحتی و حتی می تواند باعث زخم پوست اطراف چشم شود. بدن انسان نیاز به اشک با لطافت مناسب و با ترکیب متناسبی از 3 ماده سازنده آن دارد. درست است که اشک بخشی از سیستم دفاعی چشم است ولی این در صورتی است که موقت باشد نه دائمی. مثلا در اثر وارد شدن گرد و خاک درون چشم ترشح شه باشد.
بیش از 90 درصد از علت خشکی چشم مربوط به سالمندان است. البته مصرف بعضی از داروها و بیماری ها نیز باعث خشکی چشم می شود. امروزه قطره های اشک مصنوعی وجود دارند که مانند اشک طبیعی عمل می کنند و باعث برطرف شدن خشکی چشم می شوند.
آلرژی فصلی که در اثر گرده گل و یونجه و… در فضا پخش می شود، نیز باعث آبریزش می شوند. طول مدت آلرژی های فصل معمولا 7-5 سال و هر سال یکی- دو بار در بیماران به شکل شدید بروز می کند. دوره شدید بیماری، اغلب یکی- دو هفته طول می کشد ولی به مرور و با گذشت زمان خود به خود بهتر می شود. آبریزش و خارش شدید می تواند باعث آسیب به بافت قرنیه و ایجاد بیماری قوز قرنیه شود. البته این بیماری ارثی و ژنتیکی است ولی در افرادی که آلرژی شدید و خارش زیاد دارند، قوز قرنیه مشاهده می شود. توصیه این است که بیماران حتما برای درمان به پزشک مراجعه کنند و منتظر بهبود خود به خودی نباشند.
زخم قرنیه
یکی از عوامل مهم زخم قرنیه استفاده از لنز تماسی است. به خصوص افرادی که برای زیبایی از لنز رنگی استفاده می کنند. گذاشتن لنز اصلا توصیه نمی شود حتی لنز طبی مگر در مواضع ضروری. قرنیه انسان بافت بی دفاعی است چون رگ خونی و تغذیه کننده بافتی ندارد و هر آسیبی می تواند خیلی زود باعث از بین رفتن بافت قرنیه شود. لنز اکسیژن رسانی به بخشی از قرنیه را مختل می کند همچنین ممکن است باعث احتباس مواد آلوده زیر لنز شود. زخم قرنیه بسیار خطرناک است همه کسانی که لنز استفاده می کنند در صورتی که علائمی مانند درد، قرمزی یا احساس وجود جسم خارجی مانند مو داخل چشم داشتند حتما باید در اولین فرصت به بخش اورژانس چشم پزشکی مراجعه کنند. به هیچ وجه صبر نکنند که فردا یا پس فردا به پزشک خودشان مراجعه کنند. اگر میکروب وارد قرنیه شود می تواند در عرض 4 ساعت قرنیه را سوراخ کند. هیچ مداوای خانگی برای این بیماری خطرناک وجود ندارد.
رایج ترین بیماری پلک از بلفاریت تا گل مژه
بلفاریت
یکی از شایع ترین بیماری های پلکی است که در آن مژه ها شوره می زنند. این بیماری به دلیل عوامل آلوده کننده مژه مانند دود، گرد و خاک و مواد آرایشی و… ایجاد می شود. گاهی هم غده های زیر مژه که ترشح چربی اشک به عهده آنهاست، عفونت می کنند و عفونت هم ترشحات را بیرون از غده می راند که به شکل شوره دیده می شود. مبتلایان به بلفاریت معمولا با سوزش و قرمزی و احساس جسم خارجی در چشم به پزشک مراجعه می کنند. در معاینه شوره مژه ها کاملا مشهود و ریشه با ترشحات غده های لبه پلک کاملا پوشیده شده است. بیماران درمان 3-2 هفته ای نیاز دارند. اولین کاری که باید انجام شود شست و شوی پلک است. در طب سنتی شست و شو با چای پررنگ گرم مرسوم است. گرمای چای و تئین چای باعث تمیز کردن پلک از چربی و تسکین بیمار می شود. این درمان هنوز هم مفید است. امروزه مرم از آب گرم و شامپو بچه و شامپوی دیگری که اخیرا وارد باز شده و عصاره ای از چای است برای شست و شوی چشم استفاده می کنند. بیماران با همین درمان های خانگی می توانند شوره چشم را درمان کنند و نیاز هم به پزشک ندارند.
گاهی شوره چشم خیلی شدید است و با درمان های خانگی برطرف نمی شود. چنین بیمارانی باید به پزشک مراجعه کنند تا داروهای آنتی بیوتیکی و قطره های ضدالتهاب و ضددرد تجویز شود.
گل مژه
اگر بلفاریت طول بکشد، باعث عارضه دیگری به نام گل مژه می شود. شست و شو با چای گرم درمان گل مژه هم هست. در صورتی که گل مژه بیش از 3-2 روز طول بکشد به معنای آن است که عفونت باعث بسته شدن مجرای ترشح چربی شده و نیاز به درمان دارویی، حدود یک تا دو هفته ای دارد. در این حالت یک توده سفت به اندازه یک عدس روی لبه پلک مشاهده می شود.
اگر درمان دارویی به تاخیر بیفتد باید با جراحی ترشحات داخل غده چربی خارج شود ولی عمل جراحی باعث تخریب بخشی از پلک می شود. بنابراین بیماران باید خیلی زود اقدام کنند تا کار به جراحی کشیده نشود.
ریختن مژه
مشکل دیگری که در پلک ها دیده می شود مربوط به ریختن مژه هاست. علت اصلی ریختن مژه ها همان تورم و قرمزی لبه پلک هاست. گاهی التهاب های مکرر باعث انحراف رویش مژه به داخل یا خارج و تحریک چشم و بدشکل شدن چشم می شود. البته این حالت به ندرت در بیماران دیده می شود.
*عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
هفته نامه سلامت – دکتر محمدرضا فرتوک زاده*
