چه عواملی در بروز سنگ کلیه تاثیرگذارند و موجب شدت یافتن آن می شوند انواع سنگ های کلیه چگونه در بدن افراد مختلف ایجاد می شوند ، توصیه های طب سنتی برای کاهش درد در هنگام دفع سنگ کلیه را در این مطلب ذکر کرده ایم
سنگی گوشه کلیه‌تان جا خوش کرده است اما راهی جز تحمل ندارید و مجبورید از درد به خود بپیچید، زیرا باید صبر کنید تا دفع شوند. با این حال خیلی از افرادی که مستعد گرفتن سنگ کلیه هستند فکر می‌کنند تنها راه این است که بگذارند سنگ‌ها خودشان راه‌شان را پیدا کنند و دفع شوند. در صورتی که سنگ‌ها اندازه و جنس‌های مختلفی دارند، با این حال اگر کلیه‌های سنگ‌سازی دارید یا اینکه سنگ کلیه یک مشکل ارثی در خانواده شماست اما آشنایی با این مشکل ندارید بهتر است این مطلب را با دقت بخوانید. دکتر ناهید حمزه اصفهانی، اورولوژیست، جراح کلیه و مجاری ادراری و تناسلی و دکتر تیرنگ رضانیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی درمورد این مشکل و بایدها و نبایدهای آن در همه زمینه‌ها به شما توضیح می‌دهند.
در کدام شرایط آب‌و‌هوایی زندگی می‌کنید؟
سنگ کلیه بیشتر در افرادی دیده می‌شود که در نواحی گرم و خشک زندگی می‌کنند، چراکه تعریق در این نواحی زیاد و ادرار غلیظ است. اما این گفته به این معنا نیست که در آب‌و‌هوا‌های دیگر مثل مرطوب، سرد و… این بیماری در افراد دیده نشود؛ چه بسا کسانی که در مناطق مرطوب یا سردسیر زندگی می‌کنند هم دچار مشکل سنگ‌سازی در کلیه می‌شوند. پس می‌توان به این نتیجه رسید که فقط عوامل محیطی و اکتسابی باعث به‌وجود آمدن سنگ در کلیه نمی‌شوند بلکه مسئله ژنتیک و بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت، فشارخون، عفونت‌های مکرر ادراری و عدم داشتن یک سبک زندگی درست هم در بروز این اتفاق یا سنگ‌سازی در کلیه دخیل هستند.
سنگ‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
سنگ کلیه ذرات کوچک و سختی است که در یک یا هر دو کلیه تشکیل می‌شود و گاهی به داخل حالب‌ها (لوله‌های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند) انتقال پیدا می‌کند. سنگ کلیه از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ گلف متغیر است و ممکن است منفرد یا متعدد باشد. برای دسته‌بندی انواع سنگ‌ها باید به ماده‌ای که هسته اصلی سنگ را در کلیه تشکیل داده است، توجه کنیم. اما بهدلیل برخی مشکلات مثل کم‌آبی، مشکلات متابولیکی (سوخت‌و‌ساز بدن قادر به دفع مواد نیست)، مشکلات زمینه‌ای کلیه و… باعث می‌شود کریستال‌ها حالت تبلور پیدا کنند و باعث به‌وجود آمدن سنگ در کلیه شوند. سنگ‌ها ممکن است از نوع اسیدفوریک، کلسیم فسفات، اگزالات و انواع مختلف دیگر باشند.
دسته‌بندی سنگ‌های کلیه:
سنگ‌های کلیه به طرق مختلف دسته‌بندی می‌شوند، یکی از این دسته‌بندی‌ها از لحاظ سایز است. اندازه سنگ‌ها به زیر 5میلی‌متر، بین 5 تا 10میلی‌متر، بین 10 تا 20میلی‌متر و 20میلی‌متر به بالا تقسیم می‌شوند. براساس اندازه سنگ، پزشک متخصص تصمیم می‌گیرد برای درمان چه اقداماتی را انجام دهد.
سنگ‌های زیر ۵ میلی‌متر به راحتی قابل تشخیص نیستند
سنگ‌های زیر 5میل به‌راحتی در سونوگرافی‌ها قابل تشخیص نیستند. مواقعی هم پیش آمده که فرد سونوگرافی انجام می‌دهد و در جواب نشان داده می‌شود که در کلیه‌اش چند عدد سنگ زیر 2 یا 3میلی‌متری وجود دارد؛ اما وقتی با بیمار صحبت می‌کنیم، شخص هیچ اشاره‌ای به علائم داشتن سنگ از‌جمله درد، مشکلات دفع ادرار، تب و… نمی‌کند.
با این حال نمی‌توان خیلی به این مورد یعنی سونوگرافی در سنگ‌های زیر 5میلی‌متری در تشخیص، استناد کنیم؛ چراکه ممکن است چربی را در سونوگرافی به جای سنگ تشخیص دهیم. به بیان ساده‌تر چربی حالتی را در سونوگرافی ایجاد می‌کند که تقریبا برابر با سنگ‌هایی است که در این ابعاد در کلیه ممکن است به‌وجود بیاید. بنابراین برای اینکه مطمئن شویم سونوگرافی در تشخیص سنگ به‌درستی عمل کرده است باید علائم و سبک زندگی فرد بیمار مورد‌بررسی قرار گیرد، به‌خصوص اگر شخص شغل بسیار مهم و پرخطری داشته باشد مثل خلبان‌ها در این مواقع سی‌تی‌اسکن بدون تزریق تجویز می‌شود.
اگر در این مرحله وجود سنگ تایید شد، باید اقدامات لازم انجام شود. اما بهتر است بدانید که سنگ‌های زیر 5میلی‌متر اگر در جای مناسبی از کلیه قرار داشته باشند، قادرند خود به خود و بدون هیچ اقدام خاصی از‌جمله حمایت درمانی دفع شوند. فقط کافی است افراد در طول روز بین 5/2 تا 3لیتر (10 تا 11لیوان آب) آب بنوشند. اما در شغل‌های مهم و پرخطر مثل خلبانان، جراحان، آتش‌نشان‌ها و… حتی اگر سنگ کلیه علائمی نداشته باشد باید با کمک دارو‌درمانی و سنگ‌شکن خارج از اندامی از بین بروند.
سنگ‌های ۵ تا ۱۰ میلی‌متری به سنگ‌شکن نیاز پیدا می‌کنید
سنگ‌های 5 تا 10میلی‌متری کاندیداهای بسیار خوبی برای سنگ‌شکن‌های خارج از اندامی هستند. در این موارد براساس جایگاه سنگ، برای بیمار سونوگرافی و یک عکس رنگی از طرف پزشک تجویز می‌شود تا مشخص شود بیمار مشکل دیگری نداشته باشد. اگر موانعی وجود نداشته باشد روش سنگ‌شکن انجام می‌شود. گاهی این سنگ‌ها ممکن است به‌علت بزرگی‌شان در مسیر حالب (مسیری که کلیه را به مثانه مرتبط می‌کند) گیر کنند.
اگر دچار این مشکل شوند و در قسمت فوقانی و میانی حالب باشند، در این موارد اگر سنگ زیر 10میل باشد از روش سنگ‌شکن استفاده می‌کنیم. اما اگر در قسمت تحتانی قرار داشته باشند دیگر روش سنگ‌شکن پاسخگو نیست و باید از وسیله دیگری به‌نام یورت اسکوپ استفاده کنیم. در این روش دوربین کوچکی از طریق مجاری وارد حالب می‌شود و سنگ مورد هدف قرار می‌گیرد و سپس با امواج صوتی و لیزر سنگ را خرد کرده و قطعاتش را از کلیه خارج می‌کنند.
سنگ‌های ۱۰ تا ۲۰ میلی‌متری جراحی بسته را امتحان کنید
درمورد سنگ‌های بالای 10 تا 20میلی‌متری نظرات مختلفی وجود دارد؛ یکی از روش‌های درمانی در این مواقع استفاده از روش سنگ‌شکن است، البته به‌شرط آنکه بیمار کلیه خوبی داشته باشد و بتواند سنگ‌های خرد شده را از طریق ادرار دفع کند. البته بهتر از روش سنگ‌شکن، روش دیگری به اسم پی‌سی‌ان‌ال (جراحی بسته کلیه از طریق پوست) وجود دارد.
از طریق پوست به کمک یک وسیله استوانه‌ای (به اندازه لوله خودکار) راه را به سمت سنگ باز می‌کنیم و وارد کلیه می‌شویم. در این مرحله به کمک این دستگاه سنگ را خرد می‌کنیم و قطعاتش را با گیره مخصوص از بدن خارج می‌کنیم، کل پروسه عمل زیر اشعه ایکس انجام می‌شود. این جدیدترین تکنیک برای خروج سنگ‌ها از کلیه است، البته به شرط آنکه فرد کاندیدای مناسبی برای این عمل باشد.
سنگ‌های بزرگ‌تر از 20میلی‌متر نیاز به جراحی باز دارید
سنگ‌های بزرگ‌تر از 20میل سنگ‌های عفونی‌اند که به سنگ‌های شاخ گوزنی معروف هستند. دو روش بیشتر برای درمان این دسته از سنگ‌ها وجود ندارد؛ یکی از روش‌ها پی‌سی‌ان‌ال است که ممکن است طی دو مرحله انجام شود. درمان دیگر آنتروپیک است. در این روش کلیه را باز و سنگ‌ها را خارج می‌کنیم و محل را تمیز و کلیه را دوباره می‌بندیم.
از کجا بفهمیم که سنگ کلیه داریم؟
سنگ بر‌حسب قرار گرفتنش در محل می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد. اگر سنگ در کلیه و ساکن باشد احتمال دارد فرد علائمی را احساس نکند. برای همین می‌توان گفت عدم وجود علامت نشان‌دهنده این نیست که فرد در کلیه‌اش سنگی وجود ندارد. نکته دیگر این است که هرچه سنگ‌ها ریزتر باشند، شانس تحرک‌شان بیشتر است و ممکن است بیمار احساس درد در ناحیه کلیه داشته باشد. اما وقتی سنگ حرکت کند هرچه به سمت قسمت پایینی بدن بیاید، درد هم همراه آن در قسمت‌های دیگر بدن منتشر می‌شود. به‌عنوان مثال سنگ اگر به نیمه‌های حالب برسد، ممکن است در ناحیه ناف یا پهلو به سمت ناف فرد احساس درد کند. اگر سنگ به سمت مثانه برود در خانم‌ها درد بیشتر در ناحیه لبیالا احساس می‌شود.
با حرکت سنگ ممکن است مسیر دچار خونریزی شود. این خونریزی ممکن است به اندازه‌ای باشد که فقط در آزمایش مشخص شود یا در حدی باشد که به چشم دیده شود؛ یعنی فرد همراه با ادرار خون هم دفع کند. در مواقعی سنگ در حال حرکت است ممکن است فرد هنگام دفع ادرار احساس درد داشته باشد اما قادر نباشد که ادرارش را تخلیه کند. گاهی اوقات ممکن است سنگ از کلیه به سمت مثانه حرکت کند و در همان ناحیه گیر کند، در این حالت فرد ممکن است دچار بی‌اختیاری ادراری همراه با سوزش زیاد شود. همچنین افرادی هستند که با درد پهلو و تب به پزشک مراجعه می‌کنند که علتش عفونت ادراری ناشی از وجود سنگ است.
کدام سنگ‌ها دردسرسازند؟
سنگ به سه قسمت فوقانی، میانی و تحتانی تقسیم می شود. سنگ‌هایی که در قسمت فوقانی و میانی تشکیل می‌شوند، کاندیداهای خوبی برای دفع هستند. اما سنگ‌هایی که در قسمت تحتانی قرار دارند، بهدلیل این که برخلاف راه یعنی به قسمت لگنچه (محل خروجی کلیه) باید هدایت شوند ممکن است در دفع دچار مشکل شوند. حتی در این مواقع باز هم عمل سنگ‌شکن را انجام می‌دهیم، اما انتظار دریافت نتیجه مطلوبی را نداریم. چراکه سنگ‌های خرد شده باید این مسیر را به صورت سربالا طی کنند که کار دشواری است.
روش سنگ‌شکن به چه صورت است؟
عملکرد سنگ‌شکن به این صورت است که دستگاه علیه سنگ‌های کلیه امواجی (امواج ماوراء صوت) را ارسال می‌کند و باعث شکسته شدن آنها می‌شود به این ترتیب که از طریق عکس‌های رادیولوژی محل سنگ‌ها مشخص و امواج دقیقا در همان محل‌ها متمرکز می‌شوند. بعد از این مرحله سنگ‌های خرد شده به‌همراه ادرار از بدن دفع می‌شوند. البته میزان انرژی امواج بسته به نوع، جنس و صلاحدید پزشک متغیر است. عملیات سنگ‌شکن معمولا یک ساعت به طول می انجامد.
بعد از عمل سنگ‌شکن باید به چه نکاتی توجه داشت؟
بعد از انجام سنگ‌شکن فرد باید آب و مایعات زیادی بنوشد تا ذرات خرد شده به‌راحتی دفع شوند. همچنین فرایند دفع خرده‌های سنگ ممکن است چندین روز یا حتی چند ماه طول بکشد که در این مدت وجود خون در ادرار غیرطبیعی نیست، البته رنگ ادرار باید به مرور زمان روشن‌تر شود. با این حال بعد از انجام این کار اگر فرد طی روزهای آتی با علائم غیرطبیعی برخورد کرد حتما به پزشک معالج مراجعه کند.
بهتر است به این موضوع واقف باشید که برای هر سنگ می‌توان بین 2 تا 3 دفعه عمل سنگ‌شکن را انجام داد. به این نحو که بعد از انجام سنگ‌شکن، بین فاصله‌های دو هفته‌ای سنگ را کنترل می‌کنیم اگر همچنان قطعاتی از سنگ باقی مانده باشد (یا این که اصلا سنگ در سنگ شکن قبلی نشکسته باشد) می‌توانیم این روش را دوباره به‌کار گیریم. اما اگر بعد از سه دفعه سنگ نشکند، آن زمان باید نوع دیگری از درمان را با توجه به نظر پزشک به کار ببریم.
دکتر تیرنگ رضا نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی از تاثیر رژیم غذایی تشکیل سنگ‌ها می‌گوید:
لبنیات را حذف نکنید!
در گذشته تفکر اولیه در مورد سنگ‌ها این بود که آنها را تجزیه و تحلیل کنند تا جنس سنگ را تشخیص دهند، سپس بیشترین ماده‌ای که باعث ایجاد سنگ در کلیه شده است را در برنامه غذایی فرد محدود کنند، به امید اینکه سنگ‌سازی در شخص کاهش پیدا کند. در اکثر موارد در تجزیه سنگ‌ها مشخص شد که عمده‌ترین ماده‌ای که در ایجاد سنگ نقش زیادی دارد، کلسیم است. به همین دلیل نگاه اولیه این بود که مصرف کلسیم را در برنامه غذایی فرد محدود و تا جایی که امکان داشت مواد لبنیاتی را حذف می‌کردند. اما مطالعات مختلف نشان داد که با این روش نه تنها سنگ‌سازی در کلیه و مجاری ادرار میزانش کم نمی‌شود، بلکه خطر وقوع مشکلات ناشی از کمبود کلسیم در رژیم غذایی به‌ویژه مشکلات متابولیک استخوان به شکل پوکی استخوان میزانش بالا می‌رود. بنابراین این راه‌حل درستی نبود.
اگر کلیه سنگ‌ساز دارید باید بدانید
چندین نوع سنگ وجود دارد اما شایع‌ترین نوع آن اکسالات کلسیم است که نزدیک به 50درصد سنگ‌ها را تشکیل می‌دهد. اکسالات کلسیم انواع مختلفی دارد، اما به‌طور کلی در زمینه تغذیه توصیه مهمی که به این افراد می‌شود این است که هرچه توده چربی بالا یعنی فرد افزایش وزن داشته باشد، احتمال سنگ‌سازی بیشتر می‌شود. پس به این نتیجه می‌رسیم که این افراد اولین کاری که باید در این راستا انجام دهند کاهش وزن‌شان است. همان‌طور که اشاره شد بخشی از ماده تشکیل‌دهنده سنگ‌ها اکسالات است.
این ماده به شکل پیش ساخته در بعضی از مواد غذایی وجود دارد. مثل چای پررنگ، قهوه یا در بعضی از سبزی‌ها از‌جمله کرفس، ریواس، گوجه‌فرنگی، اسفناج و… بنابراین موادغذایی که اکسالات دارند باید در برنامه غذایی شخص محدود یا در حد امکان حذف شوند. همچنین مطالعات نشان داده است افرادی که کلیه سنگ‌ساز دارند باید منابع کلسیم یعنی لبنیات کم‌چرب به‌ویژه همراه با غذا را متعادل مصرف کنند. چراکه اکسالات غذا با کلسیم لبنیات در روده ترکیب می شوند، به‌همین دلیل اکسالاتی که قرار بود در کلیه تشکیل شود، در روده تشکیل می‌شود که در این صورت قابل جذب نبوده و به‌راحتی دفع می‌شوند.
چقدر آب بنوشیم؟
نکته دوم دریافت آب است، منظور مایعات نیست بلکه به خود آب اشاره مستقیم دارم. خیلی از افراد زمانی سراغ آب آشامیدنی می‌روند که تشنگی سراغ‌شان بیاید؛ اما به‌طور کلی باید بدون درنظر گرفتن تشنگی روزانه میزان مصرف آب را افزایش داد.
این ورزش‌ها را انجام دهید
ورزش‌هایی از قبیل پیاده‌روی تند، دوی آهسته و طناب زدن (به شرط آنکه وزن فرد اجازه دهد) می‌توانند در دفع هسته اولیه سنگ کمک‌کننده باشند. پس می‌توان نتیجه گرفت افرادی که سبک زندگی‌شان بی‌تحرکی است و دائما در حال نشستن و عدم فعالیت هستند، امید به دفع سنگ در این شرایط نداشته باشند.
سدیم را حذف کنید
بخش قابل‌توجهی از بیماری‌های غیرواگیر مرتبط با مصرف بالای سدیم است. منظور از مصرف بالای سدیم یا همان نمک این است که بیشتر از 5گرم که مساوی با قاشق چای‌خوری است، در روز مصرف نشود. بنابراین باید دریافت سدیم در طول روز کاهش پیدا کند، کاهش سدیم با کاهش سنگ‌سازی رابطه مستقیم دارد. همچنین باید در ادامه به این نکته هم اضافه کنم که پروتئین های جانوری به‌ویژه گوشت قرمز باید مصرف‌شان کاهش پیدا کند.
اما بعضی از افرادی که مشکل افزایش وزن دارند و سنگ مجاری ادراری هم دارند، گوشت قرمز را از برنامه غذایی خود حذف می کنند، اما در مقابل مصرف گوشت سفید را بیشتر مصرف می کنند. باید گفت این هم می تواند مشکل‌ساز اما در زمینه افزایش وزن باشد. برای همین توصیه می‌شود در مصرف مواد غذایی اعتدال داشته باشید.
نقش ویتامین D در سنگ‌سازی
یکی از عوارض کمبود ویتامینD، تخلیه کلسیم استخوان است که این کلسیم از طریق ادرار دفع می شود. به‌همین دلیل نشست و رسوب در کلیه سنگ‌ساز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین ویتامینD در حفظ و تعادل کلسیم در بدن کمک می کند. توصیه می‌شود ویتامینD را چک کنید و در صورت کمبود این ویتامین اقدامات لازم را انجام دهید.
مجله سیب سبز
