طب سنتی برای بیماری کودکان

اصول و مبانی طب سنتی، مکمل و گیاهان دارویی نوید بخش توسعه سلامت کم هزینه، کثیر الوصول، خوشایند ومورد پذیرش و فرهنگ ساز است. مهمترین نکته در شناختی که امروزه از بروز بیماری در کودکان وجود دارد آن است که عاملی در زندگی کودک وجود دارد که سبب بروز بیماری می شود. این عامل را می توان استرس نامید .

مقدمه
اصول و مبانی طب سنتی، مکمل و گیاهان دارویی نویدبخش توسعه سلامت کم هزینه، کثیر الوصول، خوشایند و مورد پذیرش و فرهنگ ساز است. به همین دلیل در عصر فناوریهای نوین و پیشرفت چشمگیر علوم و فنون شاهد اوج گیری موج سبز به مفهوم توسعه فراگیر بهره مندی از طب ساده و بومی و نیز فرآورده های گیاهی و طبیعی هستیم. امروزه طب سنتی TM، مکمل و جایگزین CAM بر اساس رویکرد جامع و ضرورت علمی و اقتصادی و نیز توصیه های مکرر سازمان بهداشت جهانی WHO در حال توسعه است. این رویکرد یکی از مباحث مهم جهانی درچند دهه اخیر است. دولتها و بویژه سازمان بهداشت جهانی حتی سازمان ملل متحد طب سنتی را دانش بومی و سرمایه مهم کشور ما دانسته و در صدد بر آمده اند تا با روزآمد سازی، استاندارد سازی و استفاده از فناوریهای نوین، طب سنتی و مکمل را به صورت گسترده اما منطقی ترویج نمایند. در بین کشورهای جهان چین، آمریکا، ویتنام، فرانسه و آلمان سهامداران بزرگ بازار گیاهان دارویی و فراورده های  طب سنتی و مکمل هستند.

چگونه کودکان بیمار می شوند
مهمترین نکته در شناختی که امروزه از بروز بیماری در کودکان وجود دارد آن است که عاملی در زندگی کودک وجود دارد که سبب بروز بیماری می شود. این عامل را می توان استرس نامید. استرس در ابتدا به صورت یک محرک در فرد عمل می کند اما در صورت استمرار یافتن به بروز اختلال در تعادل انرژی منجر شده و اگر همچنان ادامه یابد ممکن است به بیماری بیانجامد. در پی این یافته با پی بردن به استرس های اصلی موجود در زندگی فرد و سیستم های متأثر از آن می توان به تشخیص مناسبی از بیماری دست یافت.

کودکان سالم را از نظر نوع انرژی پایه ای به سه گروه مختلف تقسیم می کنند:
– گروه پر انرژی و قوی
– گروه کم انرژی و حساس
– گروه حساس یا انرژی فراوان عصبی

دانستن این نکته حائز اهمیت است که این تقسیم بندی علاوه بر دوران سلامتی دوره های بیماری را نیز شامل می شود. یک کودک کم انرژی و حساس ممکن است هرگز بیمار نباشد در صورتی که یک کودک پر انرژی امکان دارد اغلب بیمار شود. با تغییر فصل ها و تغییر مطالبات کودک، انرژی کودک  و تعادل بین گرمی و سردی هم در نوسان بوده و دستخوش تغییرات متناوبی می شود.

قبل از بحث پیرامون بیماری کودکان باید دانست کدام سیستم بیشتر از سایرین تحت استرس و فشار قرار می گیرد. این مسئله با شناخت نحوه زندگی کودکان و درک تفاوتهای آن با زندگی بزرگسالان امکان پذیر است. استرس های اصلی کودکان عبارتند از هضم غذا و محافظت در مقابل سرما. از این بین هضم غذا مهمترین عامل محسوب می شود. کودک برای رشد خود نیازمند جذب مواد غذایی است. غذا فراهم کننده انرژی کودک نیزمی باشد چراکه او جهت مقابله با سرما و رویارویی با جهان اطراف به انرژی نیاز دارد. به این ترتیب عملکرد دستگاه گوارش در حفظ سلامت کودک اهمیت ویژه دارد. گوارش خوب در کودکان کلید سلامتی آنهاست. کودکانی که سیستم گوارشی مناسبی ندارند ممکن است مستعد ابتلا به انواع بیماریها باشند. در بسیاری از بیماریها از اسهال گرفته تا بی خوابی، سرفه های مزمن و حتی تشنج ممکن است تنها رفع مشکلات سیستم گوارش برای درمان کافی باشد.

شایع ترین بیماریهای قابل درمان با گیاهان دارویی در کودکی
بیماریهای عفونی، تنفسی و گوارشی از جمله مسائل و مشکلات مهم و شایع دوران کودکی به شمار می آیند. در رابطه با بیماریهای عفونی شناخت عوامل استرس زای محیطی و حساسیت کودکان به ابتلا در نحوه تشخیص و درمان مناسب کودک کمک مؤثری می کند. این موضوع در رابطه با بیماری گوارشی موارد زیر را شامل می شود: پرسش درباره وضعیت کودک، معاینه دقیق و کامل بدن به منظور تشخیص و تمایز بیماریهای اولیه و فانکشنال دستگاه گوارش و دیگر بیماریهای سیستمیکی که عوارض گوارشی ایجاد می کنند.

 تب و بیماریهای عفونی
مهمترین عفونتهای شایع دوران کودکی شامل عفونتهای سیستم عصبی مرکزی (مننژیت حاد باکتریایی و آسپتیک)، عفونتهای سیستم تنفسی فوقانی (عفونتهای گوش خارجی و میانی)، عفونتهای سیستم تنفسی تحتانی (برونشیت و پنومونی)، التهاب حلق و بینی (آبریزش، سینوزیت، فارنژیت و اپی گلوتیت) و عفونتهای دستگاه ادراری می باشند.
تب از علائم شایع و مهم در اکثر بیماریهای عفونی می باشد. درجه حرارت طبیعی بدن 37 درجه سانتی گراد می باشد که تمام عفونتها یا عوامل ایمونولوژیک می توانند با آزاد کردن مواد تب زای درونی به داخل گردش خون سبب افزایش دمای بدن بشوند. البته این امکان وجود دارد که پاسخ نوزادان همیشه با افزایش دمای بدن همراه نباشد و حتی پاسخ هیپو ترمیک نشان دهند. در حالیکه شیر خواران و کودکان زیر پنج سال ممکن است دچار تب شدید بشوند.

 سرفه و بیماریهای دستگاه تنفسی
بیماریهای دستگاه تنفسی مانند عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، اوتیت میانی، پنومونی و آسم عمده ترین مشغله بالینی متخصصین اطفال به شمار می آیند. سرفه یکی از شایعترین و گاه آزار دهنده ترین علائم بیماریهای تنفسی می باشد که در اثر تحریک گیرنده های سرفه در مخاط مجاری تنفسی و گوش ایجاد می شود و بسته به عوامل آناتومیک و علل تحریک کننده ممکن است خصوصیتی مختلفی داشته باشد. سرفه ها ممکن است حاد یا مزمن باشد که سرفه های حاد ناشی از عفونتهای تنفسی (پنومونی، برونشیت و سیاه سرفه) هستند و با بهبود یافتن عفونت فروکش می نماید. سرفه های مزمن علل مختلفی دارند که شامل آلرژی (آسم و رینیت)، ناهنجاری آناتومیک، عفونتهای مزمن (سینوزیت، پنومونی و سل)، تماس مواد تحریک کننده محیطی (دود سیگار) و اختلال در عملکرد سیستم عصبی می باشند.

اغلب کودکان در چند سال اول زندگی پی در پی دچار عفونتهای ویروسی دستگاه تفسی می شوند، بخصوص اگر با کودکان دیگر در تماس باشند مانند آنهائیکه در مهد کودک نگهداری می شوند. شایعترین سندرم عفونی انسداد مجاری هوایی فوقانی (کروپ یا لارنگو تراکئوبرونشیت حاد عفونی) است. کروپ تقریباً همیشه علت ویروسی دارد و با نشانه های سرما خوردگی شروع می شود.

 کولیک و بیماریهای دستگاه گوارش
اختلالات گوارشی از جمله مشکلات شایع طب کودکان هستند. تشخیص بیماریها و تظاهرات مربوط به گروه های سنی خاص مهم است. تظاهرات شایع بسیاری از بیماریهای دستگاه گوارش (چه خوش خیم و چه بدخیم) شامل درد شکم، اسهال، تهوع، یبوست و خونریزی گوارشی است. کولیک و درد شکمی شایعترین علت مراجعه کودکان و نوجوانان به پزشک است. درد شکمی به انواع احشایی، سوماتیک و ارجاعی تقسیم بندی می شود. نکات مهم در ارزیابی درد شکمی  شامل حاد یا مزمن بودن آن است. سن کودک، محل درد، زمان و دفعات وقوع درد، مدت و ماهیت آن مهم است. وجود یا عدم وجود علائمی نظیر کاهش وزن، تب، استفراغ، نفخ، اسهال، خون و شن در مدفوع، وجود بیماری همزمان یا سابقه ترومای اخیر نیز اهمیت دارد.

یکی دیگر از تظاهرات بالینی شایع در بیماریهای دستگاه گوارش اسهال می باشد که از نظر فیزیولوژیک 6 مکانیسم مختلف در ایجاد آن دخیلند. بطور مثال بعضی از باکتریها با افزایش سطح آدنوزین مونوفسفات حلقوی باعث مهار جذب آزادانه کلرور سدیم و ترشح کلر از مخاط روده شده و در نتیجه اسهال ترشحی ایجا می کنند. التهاب، حرکات غیر طبیعی روده و عفونتهای مختلف باکتریایی و ویروسی از سایر علل ایجاد اسهال بشمار می رود. گرفتن شرح حال دقیق که شامل اطلاعات محیطی (مسافرت کودک، تماس با حیوانات، مصرف غذا و اپیدمی هایی که منشاء مشترک داشته اند)، مصرف آنتی بیوتیک، معاینه فیزیکی کودک و بررسی مدفوع از نظر گویچه های سرخ و سفید از عوامل کمک کننده در درمان اسهال می باشد. البته لازم به ذکر است در صورت عدم وجود عوامل باکتریایی و توکسینها در کودکانی که دچار کاهش وزن، تبو درد شکمی هستند احتمال وجود بیماریهای التهابی روده نیز وجود دارد. جهت درمان اسهال علاوه بر ازبین بردن عوامل ایجاد کننده (از جمله بکار بردن داروهای شیمیایی یا طبیعی وگیاهی) الکترولیتها و آب بدن کودک نیز باید اصلاح گردد.

یبوست، کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج و دفع مدفوع خشک وسفت را شامل می شود. خودداری ارادی کودک که ممکن است ناشی از رفتار خشونت آمیز هنگام یادگیری اجابت مزاج و یا احساس درد در هنگام دفع مدفوع باشد، شایعترین علت یبوست بعد از دوران نوزادی می باشد.

استفراغ یکی از علایم شایع بیماریهای اولیه دستگاه گوارش و نیز بیماریهای سیستمیکی که عوارض گوارشی دارند، در اطفال می باشد. جهت تشخیص افتراقی انواع استفراغ، سن کودک یکی از عوامل تعیین کننده می باشد. در دوره نوزادی ناهنجاریهای مادرزادی، در شیرخوارگی پرخوری، گاستروانتریت، رفلاکس معده به مری، حساسیت غذایی و عدم تحمل پروتئین شیر، در بچه ها و نوجوانان، گاستروانتریت، عفونت سیستمیک، آپاندیسیت، مصرف مواد توکسیک، پرخوری عصبی و بیماریهای التهابی روده، شایعترین علل استفراغ و رگورژیتاسیون است.

برفک در شیرخواران کوچک شایع بوده و شامل ظهور پلاکهای سفید رنگ بروی مخاط دهان و حلق می باشد. بمنظور جلوگیری از ایجاد دوباره برفک بهتر است سر شیشه و اسباب بازیهای کودک هر روز جوشانده شود.

 بیش فعالی و اختلالات رفتاری
اختلال توجه بیش فعالیتی، در واقع مجموعه ای از رفتارها از قبیل بی توجهی، حواس پرتی، پُر حرکتی و تکانشی می باشد. گاه شدت این رفتارها تا حدی است که توانایی کودک در  کارکرد اجتماعی و تحصیلی را تحت اشعاع قرار می دهد. بیقراری و نا آرامی لزوماً از علایم این سندرم نمی باشند. نا توانیهای اختصاصی یادگیری نیز معمولاً با این اختلال همراه می باشد. البته رفتار پرخاشگرانه یا ستیزه جویانه در برخی از این کودکان نیز دیده می شود. برای درمان اولیه کودک دچار این اختلال، معمولاً استفاده از روشهای دارویی و مداخلات محیطی توصیه می شود. داروهایی که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند مانند ریتالین دارای آثار نورو فارماکولوژیک بروی سلولهای عصبی دوپامینرژیک سیستم فعال کننده مشبک ساقه مغز می باشند. آثار جانبی عمده این داروها عبارتند از اختلالات اشتها و خواب، افزایش تعداد ضربانات قلب و فشار خون، پر حرکتی، تحریک پذیری بدنبال قطع دارو و تمرکز و توجه بیش ازحد.

مهمترین مشکلات در شیر خواران و کودکان نوپا
دو تا سه سال اول زندگی اگر چه بخش بسیار کوچکی از زندگی را تشکیل می دهد ولی بسیار مهم است. بنابراین توجه به سالهای نخستین زندگی کودک با سهم آن از دوران زندگی فرد تناسب ندارد و در حقیقت از بیشترین اهمیت ممکن برخوردار است. در واقع سه مشکل مرتبط با هم وجود دارد که عبارتند از هضم غذا، گرم نگه داشتن بدن و تنفس. کودکان نه ماه را درگرما و امنیت رحم گذرانده اند و حال آنکه ناگهان باید تغذیه، تنفس وحفظ حرارت را بر عهده بگیرند. اطفال برای رشد به مقدار غذای بسیار زیادی نسبت به وزن بدنشان نیاز دارند. وزن کودک طی شش ماه اول زندگی دو برابر و در طول سال اول زندگی سه برابر وزن در هنگام تولد می شود. از طرفی نسبت سطح بدن به وزن در اطفال، بیشتر از بالغین بوده و به این ترتیب نسبت انرژی که آنها از دست میدهند بیشتر می باشد. در نتیجه اطفال باید باز هم غذای بیشتری مصرف کنند تا بتوانند خود را گرم نگه دارند. از آنجا که تنفس نیز یک فعالیت جدید محسوب می شود، کودک براحتی دچار عفونت ریه شده و برای مقابله با آن باید انرژی صرف کند. به عبارت دیگر کودک باید بطور دائم برای فراهم کردن انرژی هر چه بیشتر، غذای بیشتری دریافت کند.

تابلوهای مختلف بیماری در کودکان از دیدگاه گیاه درمانی
تابلوهای بیماری توصیفی از مجموعه علائم و نشانه ها هستند که اغلب همراه با یکدیگر دیده می شوند. این تابلو ها شیوه ای از تقسیم بندی بیماریها محسوب می شوند که به تصمیم گیری در مورد تجویز انواع گیاهان دارویی کمک می کنند و در واقع حد واسطی بین تجویز مبتنی بر علائم و تجویز مبتنی بر کلیات بیماری محسوب می شوند. این تابلو ها در حقیقت نمایانگر نوعی اختلال در انرژی هستند. از این رو توصیف آنها دشوار است. ویژگی استفاده از این تابلو ها آن است که در واقع با تشخیص علایم  اصلی، می توان به اختلال انرژی اولیه ای که بدن کودک را درگیر کرده است پی برد. شایع ترین تابلوهایی که کل سیستم گوارش را تحت تأثیر قرار می دهند عبارتند از:

•  غذای راکد
o  کودک قوی است و اشتهای خوبی دارد. بنابراین غذایی که می خورد بیشتر از حدی است که توان هضم آن را دارد پس غذای انباشته شده شروع به تخمیر می کند.

•  گوارش ضعیف با انرژی اندک
o  از یک سو کودک ضعیف است و انرژی چندانی ندارد. از این رو سیستم گوارش به خوبی عمل نمی کند و از سوی دیگر، به علت عدم توانایی دستگاه گوارش و هضم نامناسب، کودک کم انرژی می شود.

•  گوارش ضعیف با انرژی عصبی
o  کودک انرژی چندانی از غذای مورد استفاده کسب نمی کند چون غذای کافی نمی خورد بلکه با تکیه بر انرژی عصبی زندگی می کند.

چه گیاهانی را برای کودکان مختلف می توان تجویز کرد؟
گیاهان را نیز میتوان به گروههای مختلف کودکان نسبت داد. کودکان قوی، ضعیف، گرم و سرد به ترتیب با گیاهان مقوی، تحلیل برنده، گرم و سرد مرتبط هستند. گیاهان مقوی تأمین کننده مقدار انرژی بیشتری بوده و این انرژی اضافی را به کودک منتقل می کنند. این مسئله توانایی کودک را در مبارزه با بیماریها و دشواریهای زندگی می افزاید. در مورد کودکان پر انرژی اغلب از داروهای تحلیل برنده استفاده می شود. اگرچه این داروها کودکان را کمی خسته می کند ولی نقش مؤثری در رهایی از فشارهای وارده بر آنها دارد. به این ترتیب کودک آرامش یافته و می تواند بخوابد. بدترین داروی گیاهی برای این کودکان گیاهان مقوی هستند که فشار بر کودک را می افزایند. به عنوان نمونه پسر بچه ای را تصور کنید که در حال دندان درآوردن است. نه تنها دندانها بلکه هرچیزی که او را تحریک کند سبب عصبانیت او شده و نمیتواند بخوابد. داروهای مقوی فشار وارده را می افزاید و دما را بالا برده و اوضاع کودک را بدتر می کند. در حالیکه گیاهان تحلیل بَرنده آرامش کافی برای خوابیدن را به او می دهند و بسیار مفید هستند.

در حالت مقابل، در مورد پسر بچه ای که رنگ پریده، سست و کم اشتها و اغلب مبتلا به یبوست است نمیتوان از گیاهان دارویی تحلیل بَرنده ای همچون سنا (Cassia angustifolia) استفاده کرد چراکه سبب از دست رفتن اندک ذخایر انرژی می شود که کودک در اختیار دارد. در واقع کودک به چیزی نیازمند است که بتواند ماهیچه های شکم او را منقبض  و تقویت کند.

سرد و گرم بودن تنها مخصوص گیاهان نیست بلکه غذاها نیز چنین هستند. زنجفیل (Zingiber officinalis) یک گیاه گرم است درحالیکه خیار (Cucumis officinalis) سرد است. غذاهای گرم بطور طبیعی در روزهای سرد میل می شوند مثل آبگوشت بره و غذاهای سرد در روزهای گرم مثل کاهو و خیار. حرارت گیاه تعیین کننده نحوه پاسخ دهی کودک به آن است بعنوان نمونه بنفشه (Viola odorata) و اکیناسه (Echinacae angustifolia) که گیاهان سرد محسوب می شوند در عین حال که در بیماریهایی همچون عفونتهای باکتریال بکار می روند که علایم گرم دارند ویژه کودکانی هستند که قوی با چهره سرخ و تب دارند و برای کودان ضعیف و رنگ پریده حتی در صورت تب دار بودن تجویز نمی شوند. البته مقدار تجویز نیز از اهمیت برخوردار است. در فصل بعد در مورد گرم یا سرد بودن گیاهان مورد استفاده در درمان کودکان نیز اشاره می گردد.

نقش گیاه درمانی
برخی از گیاهان دارویی به منظور بازگشت تعادل به بدن تجویز می شوند و برخی نیز نقش آنتی بیوتیک و ضد ویروس داشته و در کودکانی تجویز می شوند که بیماری غیر قابل کنترل به نظر می رسد مثل کودکان مستعد آسم و عفونتها. در تمام کودکان استفاده از گیاهانی که تعادل را برمی گردانند مفید است. وقتی کودک رنگ پریده است و از سرما می لرزد گیاهان تأمین کننده حرارت بهتر از هر آنتی بیوتیک و ضد ویروسی می توانند به رفع علائم کمک کرده و سلامتی را به بدن باز گردانند. وقتی کودک تب افزایش یابنده دارد، گیاهانی که با افزایش تعریق به خنک شدن بدن کمک می کنند سریع ترین بهبودی را ممکن می سازند. البته پزشکانی که با روشهای گیاه درمانی به مداوا می پردازند باید متوجه شرایط بدنی کودک باشند که آیا توان مقابله با بیماری بدون تجویز آنتی بیوتیک را دارد یا نه.

بطور خلاصه اکثر بیماریهای ساده و خفیف برای کودکان مفید بوده و تلاش برای متوقف کردن آنها درست نیست مگر اینکه خطر افزایش عامل بیماریزا بطور جدی مطرح باشد. در ضمن بهتر است بیماری تا زمانی که عوامل مساعد کننده آن اصلاح شوند ادامه یابد. مثلاً آبریزش بینی و پوست متورم در سرماخوردگی  سبب دفع رطوبت اضافی بدن شده و یا تب به برقراری تعادل گرما – سرما کمک می کند. البته برخی از عوامل بیماریزا مثل ویروس Ebula نیز وجود دارند که بدن مصونیتی در برابر آنها نداشته و بیماریهای کشنده ایجاد می کنند. وقتی برای اولین بار سرماخوردگی میان اقوام اسکیمو رواج یافت سبب بروز مرگ و میر فراوانی شد چراکه این افراد با ویروسی کاملاً جدید مواجه شدند. در این مواقع طب ارتودوکس واقعاً کارآمد می باشد.

تقویت سیستم ایمنی
اگر کودک دچار عفونتهای خفیف مکرر گردد، حتماً اختلالی در سیستم ایمنی وجود دارد که تقویت آن را ایجاب می کند. در مورد کودکانی که انرژی کافی برای حفظ سلامت در اختیار ندارند باید علاوه بر تقویت سیستم ایمنی به تقویت جسمی کودک نیز پرداخته شود تا هر گونه اختلالی بر طرف گردد. مشاهده گردیده که با تقویت جسمانی کودک، سیستم ایمنی نیز بدون نیاز به تقویت کننده هایی مانند اکیناسه Echinacea angustifolia تقویت می گردد. این مسئله به صورت بالینی بسیار حائز اهمیت می باشد که هدف از پیشگیری تنها تقویت سیستم ایمنی نیست بلکه حفظ بدن در شرایط متعادل می باشد. به گونه ای که امکان بروز بیماری نباشد و یا در صورت بروز بسیار ملایم ظاهر گردد. هدف از درمان، کشتن عامل بیماریزا نیست بلکه به حداقل رساندن علائم ناخوشایند بیماری و سرعت بخشیدن به فرایند اصلاح اختلال موجود است.

موارد قابل استفاده برای مقابله با بیماریها در کودکان

 اکیناسه Echinacea
اخیراً مصرف اکیناسه به عنوان راهی خارق العاده برای دستیابی به سلامتی، جایگاه ویژه ای یافته است. در آگهی های تبلیغات چنین عنوان می شود که مصرف اکیناسه موجب تقویت سیستم ایمنی، افزایش طول عمر و سلامتی می گردد. این اعتقاد وجود دارد که این ادعاها تا حدودی گول زننده است. بهترین زمان برای مصرف اکیناسه زمانی است که هنوز بیماری بر بدن تسلط نیافته است. مصرف اکیناسه سبب تحریک قوای دفاعی بدن و فعال نمودن موقت آن می باشد. مصرف مداوم اکیناسه سبب کاهش تدریجی اثرات آن می گردد. در گذشته اکیناسه در درمان بیماریهایی که تولید چرک و ترشحات به همرام داشته اند مانند ورم لوزه و کورک بکار می رفته است. نتایج تحقیقات روی این گیاه متفاوت و گاه متناقض است. گاه افزایش حساسیت به سرماخوردگی نیز مشاهده شده است.

 ویتامین ها و مواد معدنی
هنگامی که کودک کم اشتها بوده و یا غذا از کیفیت پایینی برخوردار باشد، استفاده از مکملهای غذایی می تواند تغییرات چشمگیری در سلامت کودکان ایجاد نماید. امروزه مواد غذایی در اثر مصرف فزاینده کودها، در خاکهایی فقیرتر از پیش تولید می شوند. مثلاً کلم بروکلی که اکنون کشت می شود حاوی یک چهارم کلسیمی است که در گذشته دارا بوده است. بسیاری از غذاهایی که بنام ارگانیک به فروش می رسد در واقع به روشهای هیدروتونیک (بدون خاک) پرورش یافته اند و اگر چه فاقد حشره کش هستند ولی از نظر ویتامینها و املاح چندان غنی نیستند. نوع مکمل مورد مصرف نیز مهم است. بهتر است مکملها از سبزیجات یا عصاره های میوه ها و سبزیجات تهیه شود.

 آنتی بیوتیکها
علیرغم کاربرد فراوان آنتی بیوتیکها در نجات جان میلیونها انسان، این ترکیبات عوارض جانبی آشکاری داشته و فلور طبیعی بدن را از بین میبرند از طرفی وقتی کودک به تنهایی توان مقابله با بیماری را دارد، مصرف آنتی بیوتیک سبب  اختلال در تعادل بدن و یا عود مجدد بیماری می گردد. اگرچه آنتی بیوتیکها از منشاء گیاهان پست هستند ولی آنتی بیوتیکهایی با منشاء گیاهان عالی نیز وجود دارد از جمله آنتی بیوتیکهای ترب کوهی (Cochlearia amoracia)، زنجبیل شامی (Inula helenium) و بارهنگ سر نیزه ای (Plantago lanceolata). اثر این آنتی بیوتیکها بسیار اختصاصی بوده و به تعادل بدن آسیبی نمی رساند. وقتی کودک به تنهایی توان مقابله با بیماری را ندارد ضد ویروسهای گیاهی که اثرات آنها در شرایط آزمایشگاهی به اثبات رسیده است از جمله روغن گیاهی Melaleuca alternifolia کاربرد ویژه ای می یابد. گاهی کودک با  بیماری تهدید کننده حیات دست و پنجه نرم می کند و یا کودکی ضعیف با بیماری خطر ناکی مثل نفریت روبرو شود، در این صورت آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف بسیار مفید واقع می شوند. عوارض آنتی بیوتیکهای وسیع الطیف را می توان با مصرف ماست تازه کاهش داد. ماست تازه حاوی انواعی از باکتریهاست. وقتی کودک مصرف آنتی بیوتیک را قطع می کند این میکروارگانیسمها در روده رشد می کنند.

گیاه درمانی با محدوده درمانی وسیع و عوارض جانبی کمتر

گیاه درمانی مقوله ‏ای است که دارای محدوده درمانی گسترده ‏ای است. تفاوت بین عصاره و یک ترکیب جدا شده همانند تفاوت بین نوشیدنی ‏های دارای کافئین با خود کافئین است. مصرف حدود 10 گرم کافئین یکجا یک دوز تهدید کننده و مرگ آور برای انسان است. این میزان معادل نوشیدن 20 لیتر قهوه حاوی کافئین زیاد (82 میلی ‏گرم کافئین در هر 150 میلی لیتر) و یا 400 شیشه نوشیدنی کولا است. این مقدار نوشیدنی که حاوی دوز کشنده کافئین باشد هیچگاه مصرف نمی‏شود. بعلاوه کافئین در بدن سریعا” به متابولیت‏های بی ضرر شکسته می‏شود. از طرفی وقتی که گیاهان دارویی توسط پزشکان تجویز شود، مصرف کنندگان و بویژه والدین کودک بیمار، با اعتماد خاصی آنها را مصرف می‏کنند. بیشتر گیاهان دارویی سریع الاثر نیستند و اثرات درمانی آنها پس از مدت طولانی ظاهر می ‏شود. اگر چه گیاهان دارویی نیز وجود دارند که باعث بروز اثرات حاد در آزمایشهای فارماکولوژیکی می ‏شوند، امّا نتایج درمانی مورد نیاز اغلب بعد از گذشت مدتی (گاه تا هفته ‏ها بعد) بروز می‏کند. در گیاه درمانی اغلب یک دوره کمون برای شروع اثر درمانی وجود دارد. این پدیده بخوبی در دارو درمانی (مثلاً در مورد داروهای نورولپتیک و ضدافسردگی) شناخته شده ‏است.  بنابراین تعجب ‏آور نیست اگر دیده شود که اثر داروهای گیاهی مؤثر بر اعصاب پس از گذشت چند هفته ظاهر شود.

تحقیقات فارماکولوژی با گرایش درمانی و همچنین مطالعات جدید بالینی هنوز در گیاه درمانی نادرند. امّا کارخانه‏های سازنده داروهای گیاهی به صورت فزاینده ای بر ارزش علمی تحقیقات تئوری و آزمایش‏های بالینی بروی داروهای گیاهی تأکید می ‏کنند. تقریباً تمام داروهای سنتزی قبل از انسان روی حیوانات مورد آزمایش قرار می ‏گیرند. در مقابل، عملکرد گیاهان دارویی در افرادی که به صورت تجربی توسط این داروها درمان شده ‏اند بررسی می ‏شود. اغلب مشکل است که بتوان یک مدل تجربی که نشان‏دهنده عملکرد درمانی یک گیاه بر روی مدل حیوانی باشد، ابداع نمود. این موضوع را می‏ توان با عصاره‏هایی که دارای اثر حاد هستند مثل ملین‏های آنترانوئیدی مشاهده کرد. ولی برای عصاره‏هایی که دارای دوره کمون طولانی هستند، مانند عصاره والریان، این روش مشکل است. شواهد منطقی که تأیید کننده اثرات درمانی و فارماکولوژی در داروهای رسمی می ‏باشند هنوز شامل گیاهان دارویی نمی ‏شود. برای داروهایی که اجزاء فعال آنها شناخته شده است همانند داروهایی که در گیاه درمانی مصرف می ‏شوند، متخصصین و مسئولان مربوطه در وزارت بهداشت اثرات درمانی را بر اساس یافته‏های علمی بررسی می ‏کنند.