اسطو خودوس در بیشتر نقاط دنیا به حالت خودرو می روید.اسطو خودوس گیاهی چند ساله به ارتفاع حدود نیم متر با برگ های متقابل ، باریک ، دراز، سبز رنگ، و پوشیده از کرکهای سفید پنبه ای می باشد. براي رفع خستگي و آرامش می توانید تنها چند قطره روغن اسطوخودوس را در وان آب گرم ريخته و براي مدت پانزده دقیقه در آن دراز بكشيد.
اسطوخدوس (لاواند) به طور کلی به فرانسه (Lavande) و به انگلیسی (Lavender) گفته میشود، از خانواده نعناییان و از جنس Lavandula.
دارای گلهای به رنگ بنفش یا آبی به شکل خوشه خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر، دارای ساقه هایی چهارگوش که در قسمت های پایین چوبی می شوند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. قسمت هوایی گیاه دارای بوی نافذی است. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود این گیاه بومی ایران نیست و در سالهای اخیر به ایران وارد شده است. گلهای این گیاه جاذب زنبور عسل بوده و عسل مرغوبی از آن تولید میشود. و دارای گونه های مختلفی می باشند که بومی مناطق مدیترانه ای هستند و از نظر زینتی و عطری نیز کاشته می شوند.
مخزن:
لغت یونانی است به معنی حافظ الارواح و به عربی آنس الارواح ممسک الارواح. اهل مکه معظمه گیاه آن را ضرم و گل آن را زهر الضرم و به سریانی سحاوس که نام جزیره ایست که در آنجا می روید و اهل تنکابن تروم و به هندی دهار و در بنگاله تنتنه نامند در اطراف عظیم آباد و بنگاله هم میشود ولیکن اندکی کم قوت
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش:
از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است در زمان رویش به تابش نور زیاد هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. چنین شرایطی باعث افزایش عملکرد گل، کمیت و کیفیت اسانس میشود. به طور کلی اسطوخودوس بسیار کم توقع است. تحقیقات نشان داده است کمیت و کیفیت اسانس ارتباط مستقیمی با میزان نور دارد. بدیهی است که کاشت آن در مناطق کم نور باعث کاهش اسانس و ترکیبات استری (لینانیل استات) می شود. اگر چه اسطوخودوس می تواند در فصل سرما دمای حدود 20- تا 15- را تحمل کند اما در فصل بهار به هنگام رویش گیاه و تولید شاخه و برگ به سرما بسیار حساس است. رطوبت زیاد برای آن مناسب نیست و آبیاری زیاد کمیت و کیفیت اسانس را کاهش می دهد. اسطوخودوس از مرحلۀ تشکیل گل قادر است خشکی را به مدت طولانی تحمل کند تا حدی به شوری مقاوم است و آلودگی هوا را به خوبی تحمل می کند. در هر نوع خاکی قادر به رویش است اما خاک های سبک و غنی از مواد غذایی برای آن مناسب هستند. خاک های سنگین و خاک هایی که باعث آب ایستایی می شوند برای کشت آن مناسب نیستند.PH مناسب خاک 8.2-6.4 می باشد مصرف کود حیوانی پوسیده نقش عمده ای در افزایش عملکرد آن دارد. به بسیاری از آفات و بیماری ها و نماتد خاک مقاوم است.
کاشت:
تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود:
الف) تکثیر به وسیلۀ بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی).
ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم.
برداشت:
برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهندۀ دارای گل می باشد که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد. برداشت گلها، آنها را در کیسه های بزرگ ریخته و بلافاصله جهت استخراج اسانس، گلها را به کارخانه های مربوط منتقل می کنند. مقدار عملکرد گل متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقیلمی محل رویش گیاه بستگی دارد. معمولاً از هر 8 تا 10 کیلوگرم تازه یک کیلوگرم گل خشک به دست می آید. گل های باز شدۀ اسطوخودوس از بیشترین اسانس بر خوردار هستند. عملکرد گل تازه از سال چهارم به بعد 3.5 تن در هکتار است و عملکرد اسانس نیز بیش از 20 کیلو گرم در هکتار است.
فرآوری وترکیبات شیمیایی:
اسانس اسطوخودوس از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده بیشتری خواهد داشت. از نظر ترکیبات شیمیایی برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند. اسانس این گیاه بیرنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و اجزای آن عبارتند از: لینالیل استات، لینالول، کامفور و ژرانیول. لینالیل استات مهمترین ترکیب اسانس می باشد که 35 تا 60 درصد اسانس را تشکیل می دهد.
مزاج:
در اول گرم و در دوم خشک
خواص:
– مُحلِل است. (اخلاط را از موضعی که چسبیده جدا کند و اجزای آن را از هم گسسته و به بخار دفع کند).
– مُلَطِّف است. (به حرارت معتدله خود، خلط غلیظ را رقیق می کند).
– مُفتِّح سُدَداست. (باز کردن انسدادهای مجاری داخل احشاء شکم مخصوصاً کبد و کلیه)
– جالی است. (باعث تحریک رطوبات لزج و دفع آنها از سطح عضو و مسامات شود، هر دوای جالی ملیّن نیز هست).
– مُقویبدن، دِماغ (مغز)، قلب، احشا و مقوی همه قواست.
– در تقویت ارواح دِماغ (مغز) بی نظیر است/ جاروب دِماغ (مغز) از اخلاط ناصالح سودا و بلغم است.
– جهت درمان صرع، مالیخولیا، نسیان (فراموشی) و رفع غم و وسواس مفید است و مفرح و مقوی حافظه و ذهن است.
– خواب آور است. (امروزه ثابت شده که قابلیت تحریک مغز و نخاع را کم کرده و قابلیت خواب آوری دارد)
– مانع عفونت اخلاط است. (اثر ضد میکروبی آن امروزه، مخصوصاً در تیفوئید، عفونتهای تنفسی و در التیام و ضدعفونی کردن زخم ها اثبات و ذکر شده است) است.
– طبیخ آن (جوشانده آن) جهت امراض سینه، سِعال (سرفه)، نَزله (خلط پشت حلق)، آسم مفید است و از زوفا قوی تر است.
– مسهل بلغم و سودا ست.
– ضماد آن و استعمال موضعی جوشانده آن جهت تسکین دردمفاصل و نقرس سودمند.
– طبیخ آن (جوشانده آن) جهت امراض سینه، سِعال (سرفه)، نَزله (خلط پشت حلق)، آسم مفید است و از زوفا قوی تر است.
موارد تضرر :
مضر صفراوی مزاجان و عطش آور است و گویند به ریه آسیب می زند.
مصلح:
کتیرا و صمغ عربی است و چون با سکنجبین خورده شود احتیاج به مصلح دیگری ندارد.
مواردی از بازار :
لوسیون موضعی گالیکس Galix Topical Lotion
لوسیون مو ضعی ضد لک لاواند Lavand Antispot Topical Lotion
اجزاء فراورده:
اسانس باریجه (Ferula gummosa) واسانس اسطوخدوس (Lavandula stoechas)
موارد مصرف:
کک مک، لک های حاملگی، لک های آفتاب زدگی، لک های پوستی دوران پیری
اجزاء فراورده:
اسانس اسطوخدوس (Lavandula stoechas) و اسانس شمعدانی عطری (Pelargonium roseum)
