در دوره های بلوغ, قاعدگی, بارداری, یائسگی و با مصرف داروهای هورمونی و ضدبارداری ممکن است دهان دچار تغییراتی شود. تغییرات هورمونی در بیشتر افراد قابل کنترل نیست ولی با دانستن تغییراتی که در دهان به دنبال تغییرات هورمونی اتفاق می افتد، می توان از بسیاری از مشکل های دهان و دندان پیشگیری کرد. در مورد درد بعد از درمان در دوره های مختلف زندگی خانم ها مطالعه های متنوعی انجام شده و احتمالا پاسخ درد با دوره های مختلف دوره جنسی خانم ها، رابطه دارد ولی از آنجایی که درد بعد از درمان به عوامل بسیار متنوعی بستگی دارد و قابل پیش بینی نیست. به عنوان عامل تاثیرگذار در انتخاب زمان درمان در خانم ها در نظر گرفته نمی شود.
بلوغ
در دختران هورمون های جنسی (استروژن و پروژسترون) افزایش می یابد که این افزایش هورمون ها در بلوغ باعث جینجیویت (التهاب اولیه لثه) می شود که مقدمه آغاز بیماری های لثه است. در جینجیویت لثه قرمز، حساس و متورم می شود و با کوچک ترین تحریک دچار خونریزی خواهد شد. برخی از باکتری های عامل التهاب لثه، از استروژن به جای ویتامین K برای رشد و نمو خود استفاده می کنند. خوشبختانه جینجیویت به درمان های دندان پزشکی پاسخ مناسبی می دهد. جرم گیری یا برداشت پلاک حتی به تنهایی به عنوان مداخله درمانی معمولا کافی هستند. در ادامه با افزایش بهداشت دهان و دندان، با مسواک زدن درست و مرتب، استفاده از نخ دندان و دهانشویه می توان مشکل را بدون نیاز به مداخله بیشتر برطرف کرد.
قاعدگی
در بسیاری از خانم ها ممکن است با شروع عادت ماهانه، تغییرات محسوسی دیده شود اما در برخی خانم ها چند روز قبل از شروع عادت ماهانه، خونریزی و تورم لثه ها ممکن است دیده شود. در ادامه ممکن است زخم های آفتی در دهان برخی از خانم ها در زمان شروع عادت ماهانه مشاهده شود. با شروع عادت ماهانه اغلب علائم دهانی برطرف می شوند. دوران قاعدگی زمان مناسبی برای برخی درمان های دندان پزشکی نیست.
بهتر است درمان هایی مانند کشیدن دندان و جرمگیری تا 1 هفته بعد از قاعدگی انجام شود. بعد از کشیدن دندان در طول قاعدگی، احتمال ایجاد حفره خشک در محل کشیده شدن و درد بیشتر از سایر زمان هاست. با توجه به شروع تغییرات هورمونی در تخمک گذاری در روزهای یازدهم تا بیست و یکم، درمان های جراحی بلافاصله بعد از قاعدگی در شرایط راحت تری ممکن است انجام گیرد. هر چند هیچ منعی برای انجام هیچ درمان دندان پزشکی در هیچ دوره ای از دوره ماهانه خانم ها وجود ندارد. مراقبت بهداشتی و افزایش سطح بهداشت دهان و دندان، بیشتر مشکل های دوره قاعدگی را برطرف می کند.
گاهی برای کاهش اذیت آفت های دردناک نیز به مصرف دارو با مشاوره دندان پزشک وجود دارد. برخی از داروهای موضعی نمی توانند در مراحل اولیه آفت ها را کنترل کنند. هرپس دهانی (تبخال) و تناسلی در درمان قاعدگی ممکن است عود کند. در زمان عود تبخال درمان دندان پزشکی به دلیل مسائل کنترل عفونت تا رفع دوره تبخال به تعویق می افتد.
بارداری
جینجیویت در 50 تا 70 درصد زنان باردار دیده می شود. تغییرات در لثه از ماه دوم تا هشتم شدید است. تغییرات شدید هورمونی در دوره بارداری علت بروز التهاب لثه و تشدید شدن مشکل های بهداشت دهان و دندان هاست. در بسیاری از کشورها از جمله ایران، مراقبت های بهداشتی و درمانی برای آماده سازی زنان قبل از بارداری انجام می شود که درمان ها و پیشگیری های دندان پزشکی از اجزای اصلی این مراقبت ها هستند.
رشد التهابی لثه در حدود 10 درصد خانم های باردار به صورت گرانولوم بارداری یا تومور بارداری دیده می شود. این ضایعه های دهانی علت هورمونی و منشاء التهابی دارند و به هیچ وجه با وجود اسم ترسناکشان خطرناک نیستند. با کنترل بهداشت دهان و دندان و گاهی جراحی و برداشت ناحیه همراه کنترل پلاک در مطب دندان پزشکی (جرمگیری و بروساژ) مشکل این ضایعه های دهانی قابل برطرف شدن است. مصرف بیشتر غذاهای شیرین و در زمانبندی های نامناسب (مثلا نیمه شب)، به علاوه ورود اسید معده داخل دهان به دنبال احساس تهوع، پوسیدگی و سایش دندان ها را در زنان باردار افزایش می دهد. در برخی خانم های باردار، خشکی دهان دیده می شود که خود همین قضیه پوسیدگی دندانی ایجاد می کند.
در برخی دیگر از خانم های باردار در 3 ماهه سوم تا روزهای منتهی به زایمان میزان بزاق افزایش چشمگیری پیدا می کند. داروهای ضدبارداری که پایه هورمونی دارند نیز پاسخ التهابی شان در دهان زنان مشابه آن چیزی است که در بارداری اتفاق می افتد.
لثه های ملتهب و قرمز و خونریزی لثه ها با تحریک در مصرف داروهای ضدبارداری گزارش شده، اما نکته مهم این است که در داروهای ضدبارداری جدید، مشکل های دهانی در مطالعه ها کمتر گزارش شده است. در مطالعه ها در مورد اثر داروی ضدبارداری بر بزاق نتایج متناقضی وجود دارد. مصرف داروهای کنترل بارداری، در صورتی که با افزایش سطح بهداشت دهان و دندان ها و توام با مداخلات درمان دندان پزشکی کنترل پلاک باشد، مشکلی برای زنان مصرف کننده این داروها ایجاد نمی کند.
یائسگی
بعد از دوره باروری زنان، تغییرهای هورمون ها در 10-5 سال بعد ایجاد می شود. 50-30 درصد زنان، علامت دهانی به دنبال یائسگی نشان نمی دهند. در برخی از زنان با یائسگی برخی مشکل های دهانی مانند سوزش دهان، خشکی دهان، تغییرات در حس مزه ها و درد در اثر تغییرات هورمون ها گزارش شده است. آشامیدن بیشتر آب و ارتقای بهداشت دهانی در یائسگی توصیه شده است.
استفاده از آدامس ها و آبنبات های بدون شکر هم برای تحریک ترشح بزاق مفید است. نشانگان سوزش دهان توسط دندان پزشک متخصص دهان قابل تشخیص و درمان های مقتضی قابل انجام است. تشخیص دقیق سوزش و حس دردناک برای اینکه عوامل دیگر دخیل در مشکل های غیر از یائسگی رد شود، اهمیت دارد.
برخی از مشکل های دهانی خانم ها در یائسگی ممکن است با مصرف داروهایی که برای مشکل های دیگر (فشار خون، افسردگی و…) مصرف می شوند مرتبط باشد. پوکی استخوان بعد از یائسگی در برخی از زنان شایع است. این پوکی استخوان ممکن است در ناحیه فک و صورت هم با تحلیل استخوان به خصوص در نواحی بی دندانی ظاهر شود و روی کیفیت استخوان سایر نواحی هم تاثیر بگذارد.
