خواص خوردن شیر از دیدگاه طب سنتی

شیر از سری مایعاتی است که خوردن روزانه آن برای تمامی سنین امری بسیار مهم بوده و برای رشد کودکان ضرروریست . خوردن شیر باعث جلوگیری از پوکی استخوان می شود بعلاوه برای دستگاه گوارش بسیار مفید است. در این مطلب به بررسی کلی شیر و همچنین فواید آن از دیدگاه طب سنتی می پردازیم.

مواد تشکیل دهنده شیر عبارتند از : آب ، مواد آلی، و املاح معدنی.

مواد آلی عبارتند از :لاکتو گلوبولین، لاکتو آلبومین ، کازئین و پروتئین ها.

مواد هیدرو کربن عبارتند از : لاکتوز ( قند شیر) و کمی از قند های دیگر.

مواد چربی عبارتنداز: گلیسریدها

املاح عبارتنداز: کلسیم ، پتاسیم ، سدیم، فسفیت و کلراید

ویتامین های A,B  complex D,C, برای نمو تازه به دنیا آمده بسیار با    ارزش و ضروری است. مقادیر ویتامین های A و Dدر شیر کم است.(7)

اگر شیر در حرارت معمولی قرار بگیرد به سبب عمل باسیل های آن ترش می شود و هنگامی که ترشی آن به 34/5 برسد، می بندد و دلمه می شود. از آب باقی مانده آن دوغ یا کشک درست می کنند. شیر دارای آنتی بادی های زیادی است که به موجود تازه بدنیا آمده مصونیت می دهد. این آنتی بادی ها از خون مادر به درون شیر راه پیدا می کنند. (7)

علاوه بر این شیر دارای بسیاری از آنزیم هاست . ارزش غذایی صد گرم شیر گاو بدین قرار است: (7)

کالری	165
پروتئین	9گرم
کربوهیدرات	12گرم
چربی	307%
کلسیم	285 میلی گرم
ویتامین A	300 واحد بین المللی

خواص شیر از منظر حکمای طب سنتی

مزاج شیر از منظر حکمای طب سنتی:

حکیم محمد کاظم گیلانی در کتای حفظ الصحه ناصری می فرمایند: هرشیری مرکب از سه جوهر مختلف است: مائیت(آبی) و جبنیت( پنیری) و دسومت(چربی)که هر یک مزاج مخصوصی دارد. طبیعت مطلقه شیر، گرم در اول و تر در دوم است و به حسب غلبه هریک از سه جوهر گفته شده ، طبیعت آن در گرمی و سردی و و تری وخشکی و اعتدال مختلف می گردد. (4و9)و مصلحات آن عسل و گلاب می باشد.(2)

طبق گفته دکتر محسن ناصری در کتاب حفظ سلامتی از دیدگاه طب سنتی ایران:  شیر گاو از نظر حرارت تقریبا معتدل ولی رطوبت آن زیاد است. شیر گوسفند رطوبت بیشتری دارد و برای افراد بلغمی مناسب نیست.

حکیم ناصرالحکما در کتاب حفظ صحت می فرمایند:

شیر در افراد گرم مزاج مانع غلبه خون ، محرک نیروی جنسی ، اشتها آور و چاق کننده می باشد. برای افراد دارای مزاج صفراوی و خشک ، یبوست و معتادین به تریاک مفید و برای اعصاب و معده های ضعیف و امراض بلغمی و افراد سرد مزاج مضراست.

دکتر کرد افشاری در کتاب تغذیه در طب ایرانی ، اسلامی مزاج شیرو فرآورده های آنرا را به شکل ذیل دسته بندی کرده است:

لبنیات	نوع مزاج	درجه	مصلح
پنیر تازه	سرد وتر	2	مغز گردو، آویشن ,عسل،نعناع خشک،سبزی های معطر،
پنیر کهنه	گرم و خشک	2	مغز گردو، آویشن ,عسل،نعناع خشک،سبزی های معطر،
خامه	سرد و تر		عسل
دوغ و ماست	سرد وتر	2	زنیان،نعناع،آویشن،سیر،کاکوتی،زیتون،سیاه دانه،پونه
سرشیر	سرد تر		عسل
شیر پاستوریزه	سرد وتر		عسل ،گلاب
شیر محلی تازه	گرم وتر	1-2	عسل ،گلاب
قرا قروط	سرد و خشک	2	انواع فلفل،زیره،سیاه دتنه
کره	گرم وتر	1-2	عسل، شکر سرخ،ادویه قابضه
کشک	سردو خشک	2	گلنگبین ،سیر،  نعناع خشک، پونه کوهی
ماست چکیده	گرم وتر	1	مغز گردو، آویشن، عسل،نعناع خشک، سبزی های معطر

خواص شیر از منظر طب سنتی:

 شیر : خوردن آن با برنج به صورت شیر برنج یا فرنی جهت طول عمر و زیبایی پوست و با گردو و خرما برای  چاق کردن بدن و زیبایی پوست و تقویت نیروی جنسی مفید است. خوردن آن صبح ناشتا و بدون مصلح موجب بستن آن در معده و در نتیجه لرز و غش و اختلاط عقل میشود که درمان آن استفراغ کردن و یا خوردن سکنجبین عسلی و… میباشد(2)   زیاد خوردن آن (بیشتر از هفتصد تا هزارو چهارصد گرم در روز )باعث تب و خارش بدن و سنگ کلیه و مثانه میشود(2). شیر گاو سفید، دافع سودا شیر گاو سیاه،  دافع صفرا شیر گاو سرخ ، قاطع بلغم و شیر گاو زرد، دافع هر سه خلط است( 4و2).

شیر دارای خاصیت غذایی بسیار بوده و نوع مرغوب آن بدن را فربه و حالت بد حالی را زایل می سازد و برای بیماری های خشک، مانند جرب و خارش و سل و جذام و تب بکار می رود. شیر رطوبت های بدن را نگاه می دارد و اثر غذایی آن مدت زیادی در بدن باقی می ماند. برای سینه و ریه مفید است ولی به آن اندازه که برای سینه و ریه مفید می باشد، برای سر و چشم و معده سازگار نیست . (6)

شیرهای رقیق برحسب نوع حیوان و سن و محل نگاهداری آن خواص مختلفی دارند و از نظر هضم در معده ملایم ترند. در معده کمتر حالت پنیری پیدا می کند. شیرهای غلیظ کیفیت غذایی بیشتری دارد. (6)

شیر حیوانات تازه زا غلیظ تر و بالعکس حیواناتی که علف خشک و خوشبو می خورند و در بیابان  ها می چرند و در یک محل ثابت نمی مانند شیرشان رقیق تر و لطیف تر از شیر حیواناتی است که در یک محل ثابت، آن ها را بسته اند و یا در منزل از آن ها نگاهداری نموده و آذوقه می دهند، مخصوصا اگر علوفه حیوانات از کنجاله های دانه های روغنی و پنبه دانه باشد که در این صورت شیر حیوان بسیار غلیظ و پر از فضولات گردیده تولید درد معده می نماید. از خوردن چنین شیری ، مستعدان به بیماری قولنج باید بطور جدی پرهیز نمایند . اشخاصی که در بدن لکه های سفید دارند و یا از خوردن شیر دچار سردرد می شوند و یا تب عارضشان می شود و نیز کسانی که بر اثر خوردن شیر دچار حالت استفراغ می گردند باید از خوردن این چنین شیر پرهیزنمایند. (6)

کسانی که مایلند چاق و فربه شوند و به خوردن این شیر ادامه دهند بهتراست ( شیر برنج هرائسی) و( شیر روغن) ( حلوای روغن یا شیر و شکر) بخورند و برای دفع زیان آن به دو طریق زیر اقدام نمایند. (6)

در صورتی که تولید نفخ در معده می نمایند، از داروهای گوارشی مقوی معده و شکننده باد مصرف نمایند ، به ورزش ادامه دهند و از حمام استفاده کنند .اگر خوردن شیر در بدن کسی موجب افزایش صفرا گردید به خوردن ترشی ها مبادرت نمایند و بیشتر رب میوه های ترش بخورند. (6) بهترین شیر ، شیر تازه دوشیده گاو جوان ، چاق ، سالم و سفیداست که طعم و بوی بد نداشته باشد. (2)

شیر غذایی کامل است، یعنی به تنهایی برای تغذیه و مرمت تمام تحلیلات بدنیه کافی و بدین ملاحظه منحصر به فرد و بسیار تشبیه و تمثیل پذیر و سریع الهضم است و در این عصر استعمال بسیار عمده ای در معالجات پیدا کرده و دواء غذایی شده و در اکثر امراض فواید مشهوده ظاهر ساخته و تقریبا حاوی تمام مواد مغذیه اصلیه میباشد. چنانچه آلبومین و کازئین آن مواد بیاض البیضی را ظاهر ساخته و روغن آن ماده دسمه و لاکتوز که شکر شیر میباشد مواد ایدرو کربور را قائم مقام شده و آب و املاح آن هم مواد غیر آلیه میباشد که عوض آب مشروب و املاح لازمه بدن بکار میروند.(3)

	بز	گاو	الاغ	انسان
وزن مخصوص	85/1033	40/1033	10/1033	50/1033
اب(گرم)	52/969	08/910	00/914	10/900
عصاره جامد	34/164	32/123	10/118	40/122
روغن	68/60	00/34	10/30	43/42
شکر شیر	56/48	16/52	30/69	14/76
کازئین	27/44	12/28	30/12	52/10
املاح	10/9	00/6	50/4	14/2

نسب مذکوره ترکیبات شیر به طور متوسط می باشد زیرا که به وساطت علل مختلف اختلافات عدیده پیدا میکند. چنانکه سن و حالت خستگی یا سکون و رکود کم یا زیاد شیر در پستان و دوشیدن های متوالیه و هنگام رضاعت ممکن است ترکیت شیر  تغییر کند.

 چنانکه شیر هنگام آخر، روغن آن از شیر اول رضاعت بیشتر است ولی اثر محقق، عمده از اثر تغذیه نتیجه میشود و آن اگر نباتی  باشد مطلفا در شیر تاثیر نماید، چنانکه مواد دوائیه و سمیه که در نباتات موجود میباشند پس از تغذیه مقدار عمده ای آز آنها در شیر وارد گردد و اگر معدنی هم باشند، اکثری از آنها در شیر مشهود شود مانند ید و یدور دوپتاسیم و به همین جهت است که میتوان به وساطت خورانیدن یدور دو پتاسیم به انسان یا حیوان شیر ید و یدور دو پتاسیم دار بدست آورد. اسید سالیسیلیک و ارسنیک و ترکیبات آن که سم الفار باشد و جیوه و ترکیبات آن مانند ((کلمل)) و ((داراشکنه ))  و((گنه کنه)) هم به نهج مذبور در شیر وارد گردد و الکل اگر چه  در شیر  وارد نمیشود اما صفات آن را ضایع میکند. (3)

چون معلوم شد که به طریق مذکور  میتوان به وساطت تجویز ادویه به مرضعه شیر را دوایی و سمی نمود.ُ پس معلوم میشود که عامل و سبب بعضی امراض میتواند گرددو لبن ممرض بسازد . چنانکه مطبقه و سل وسیفلیس (داء افرنجیه) ممکن است بدان واسطه سرایت نمایند. ولی باید دانست که عصیر معدی تا درجه ای سمیت آن را مرتفع مینماید. به علاوه بر فرض ورود، استعداد مزاج هم در تاثیر سم، مدخلیت تامه دارد، چه اگر مزاج مستعد نباشد تخمی است بدون زمین و هرگز ثمر نیاورد چنانکه در علل عامه و امراض واقده مشهود میشود که بعضی با وجود وفور تخم، مرض به مناسبت عدم استعداد  مبتلا نمیشوند به وساطت جوشانیدن رفع تمام نقایص مذکوره را به خوبی  میتوان نمود. (3)

هضم شیر

همین که شیر وارد معده گردید، همانطور که در خارج از اثر حموضات منعقد میشود به وساطت ترشی عصیر معدی منعقد و کازئین آن راسب و به وساطت اثر پپسین، کازئین منعقده میعان پیدا کندو به صورت پپتو کازئین در آمده قابل انجذاب گردد ولاکتوز آن که شکر شیر باشد به وساطت جسیمات ذره بینی مخصوصه تخمر پیدا کرده برای معده عنصر مفید محض عمل هضم حاصل مینماید که عبارت است از اسید لاکتیک مطابق فرمول ذیل:

 C12H24O12=4(C2H6O2)

املاح و آب آن هم، هردو در امعا مجذوب شود ولی به وساطت کثرت این املاح ترشح معائی به اعلا درجه ضعیف گردد خلاصه روغن و سایر مواد دسمه آن هم در امعا به وساطت رطوبت و بانقراسی، لعوق شده و مجذوب گردد. هضم شیر را از حیثیت تاثیر در معده و امعا همیشه باید در نظر داشت اما تاثیر آن در معده تعدیل حموضت عصیر معدی است چه اگر حموضت معده به وساطت فساد غدد پپسین ساز نقصان پیدا کند شیر به وساطت اسید لاکتیکی که تولید مینماید، حموضت لازمه هضم معدی را موجود کند و اگر بالعکس حموضت معده زاید از حد باشد مقداری از آن را به مصرف انعقاد خود میرساند و بدین واسطه یک اندازه ای، جبران فرط حموضت میشود؛ ولی مسلما عمل اول، اقوی و اشد میباشد. لاکن چون عمل ثانی که فرط حموضت باشد به نهج مذکور کماهوحقه اصلاح نمیشود. لهذا شرب آن تحمل ناپذیر و موجب اسهال میگردد. پس باید به وساطت افزایش آبهای قلیایی یا آب آهک رفع این منقصت را نمود. (3)

شیر بریده

 مخصوصا از املاح و شکر شیر و مقداری کازئین و روغن که در ضمن بریدن شیر مترسب نگردیده مرکب میباشد و از روی  لوحه ذیل ترکیب شیر های بریده مختلفه معلوم میشود(3).

	بز	گاو	میش
آب	480/91	300/92	990/91
مواد شبه بیاض البیضی (البومین و کازئین)	140/1	080/1	120/2
شکر شیر	530/4	100/5	070/5
مواد دسمه	372/0	116/0	252/0
املاح و مواد غیر محلوله	577/0	410/0	558/0
	000/100	000/100	000/100

در بعضی امراض و مخصوصا در سل و علل معدی، آنرا معمول میدارند واز روزی 24 مثقال شروع کرده متدرجا تا شبانه روزی به 240 مثقال، نصف صبح و نصف عصر به مصرف میرسانند. درتمام مدت این معالجه پرهیز سخت کرده، ابدا گوشتهای کثیر التغذیه نمیخورند و فقط از سبزی جات و میوه جات تغذیه کنند و گردش معین منظمی همه روزه لازم است. ثمری که از این معالجه دیده شده در سوءهضم های اشخاص اکول بوده آن هم معلوم نیست که از اثر شیر بریده باشد. بلکه معینا نتیجه گردش و پرهیز سختی است که آن بیچاره اکول میکند واین دواء بذاته عاری از هرگونه تاثیر و فایده عمده میباشد. (3)

شیرگاو از نظر حرارت تقریبا معتدل و لی رطوبت آن زیاداست پس از گوشت و تخم مرغ عسلی، بهترین غذاست. تعدادی از افراد به علت رطوبت شیر با مصرف آن دچار مشکلات گوارشی می شوند. این افراد بهتراست شیر را با شکر یا عسل میل نمایند و در مصرف آن افراط نکنند و یا حتی از مصرف آن خودداری کنند. شیر گوسفند رطوبت بیشتری دارد و برای افراد بلغمی مناسب نیست(5)

در کلیات طب سنتی در مورد خواص شیر  آمده است:

– هرشیری مرکب از سه جوهر مختلف است: مائیت(آبی) و جبنیت( پنیری) و دسومت(چربی)که هر یک مزاج مخصوصی دارد. طبیعت مطلقه شیر، گرم در اول و تر در دوم است و به حسب غلبه هریک از سه جوهر

– گفته شده ، طبیعت آن در گرمی و سردی  و  تری و خشکی  و اعتدال مختلف می گردد.

– شیر حیوانی که مدت حاملگی آن نزدیک به زمان حاملگی انسان باشداز نظر تغذیه مناسب تر می باشد. پس شیرگاوکه مدت حاملگی آن نیز نه ماه است برای تغذیه انسان و مخصوصا اطفال مناسب تر است.

– شیربز و گوسفند بعداز شیرگاو، برای تغذیه مناسب می باشند.

– شیر حیوانی که در نیستان و بیشه چرا می کند تری و مائیت بیشتری دارد و شیر حیوانی که در کوه ها چرا نماید سبک تراست.

– بهترین شیر ، شیر گاو جوان و چاق می باشد که سالم بوده ، هیچ گونه بیماری نداشته و همچنین در مراتع چریده باشد.

– در کتب طب سنتی هرجاشیر مطلق آورده شده باشد منظور شیر گاو است که دهنیت (چربی) بر آن غالب بوده و غلیظ نیز میباشد (شیر میش چربی و غلظت بیشتری از شیر گاو دارد).

–  شیر خوب قوام معتدل دارد سفید و صاف است طعم شیرین دارد و بدون بوی بد میباشد.

– شیر حافظ رطوبات اصلی بدن است و برای فراموش کاری، مالیخولیا، افسردگی و سواس، خفقان و زخم عفونی ریه مفید است.

– شیر موجب تقویت قلب میشود.

– شیر سبب لینت شکم، افزایش تولید منی و نیروی جنسی شده همچنین چاق کننده نیز هست.

– مصرف شیر به صورت  شیر برنج و فرنی موجب طولانی شدن عمر و خوش رنگی صورت میشود.

– شیر برای سوداویان وصاحبان مزاج سرد و خشک و معتادین به تریاک مفید است.

– مصرف همزمان شیر و چیز های ترش و شور و یا گوشت و تخم مرغ و ماهی وترب و پیاز و میوه های تازه و سبزیحات و برخی حبوبات زیان آور است.

– مصرف غذا بعد از شیر و خوابیدن بدنبال آن سبب فاسد شدن شیر میشود.

– در مصرف شیر باید چند نکته را رعایت کرد: اول اینکه باید به مقدار معتدل خورده شود دوم آنکه در بعضی اوقات ( نه بطور دائم) مصرف شودو نکته آخر اینکه با مصلحات آن مصرف شود(9)

– مصلح شیر در افراد با مزاج گرم، شکر و در مزاج سرد عسل، میباشد که مانع انجماد و بسته شدن شیر در معده است(9)

– در مناطق گرم مخصوصا در جوانان، در فصل تابستان شیر پس از مصرف در بدن تبدیل به صفرا میشود (9)

– مناسبترین فصل برای مصرف شیر در جوانان، بهار و درپیران، تابستان میباشد(9)

– مداومت در خوردن شیر موجب تولید سنگ کلیه و مثانه میشود (9)

– مصرف زیاد شیر برای دندان و لثه زیان آور میباشد همچنین میتواند بیماری هایی مثل بهق و برص ایجاد کند (9)

– روش جوشاندن شیر به این نحو است که به اندازه یک  چهارم شیر، آب شیرین اضافه کرده سپس در حرارت ملایم بجوشانند تا آبیکه افزوده شده تبخیر شود(9)

– لازم است از شیر حیوانیکه تازه بچه آن مرده یا سقط شده باشد ونیز شیر حیوان بسار لاغر یا مریض  و یا حامله و یا تازه زاییده اجتناب شود (9ُ)

– شیر حیوانی که مدت حاملگی آن نزدیک به زمان حاملگی انسان باشداز نظر تغذیه مناسب تر می باشد. پس شیرگاوکه مدت حاملگی آن نیز نه ماه است برای تغذیه انسان و مخصوصا اطفال مناسب تر است. (4)

و طبق گفته آن حکیم منافع شیر مشروط است به سه شرط:

– آنکه به اعتدال خورده شود

– آنکه در بعضی اوقات خورده شود با مصلح. در مزاج حار ، شکر و در مزاج بارد ، عسل که مانع انجماد و بسته شدن شیراست در معده و بهترین اوقات شیر خوردن ، بهار است و در بلاد و امزجه حاره خاصه در مزاج جوان و فصل تابستان زود مستحیل به صفرا می شود و مردم جوان را در بهار موافق تر و پیران را در تابستان . و مداومت بر خوردن آن مولد سنگ گرده و مثانه و مضر دندان و گوشت آن و موجب تولید شپش و بهق و برص. (4)

 و اطبای هند جمیع شیرها را خام خوردن محدث امراض مختلفه می دانند مگر شیر زنان و الاغ. و بعضی شیر گاو تازه دوشیده که هنوز گرمی پستان در او باقی باشد، بسیار نافع و از قبیل آب حیات دانسته اند و غیر این دو سه شیر خصوص شیر بز را جوشانیدن بهتر می دانند و طریق جوشانیدن آن، آن است که به قدر ربع آن آب شیرین خالص داخل کنند و به آتش  ملایم بجوشانند تا آب برود و شیر بماند پس بعداز سرد شدن بنوشند و شیر را بعداز دوشیدن ، زیاده از چهار ساعت نگذارند ، باید زود استعمال نمایند و باید اجتناب کنند از شیر حیوانی که تازه بچه آن مرده یا ساقط شده باشدو بسیار لاغر و یا مریض و یا حامله و یا تازه زائیده و یا قریب به انقطاع ، که موجب امراض کثیره است (4).

---

بیشتر بخوانید: مصرف شیر الاغ و این همه ضرر برای سلامتی

---

شیر گاو میش 

از شیر گاو بسیار غلیظ تر و دهنیت و جبنیت بر آن غالب و ثقیل و بطی الهضم و سریع الاستحاله  به خلط غالب و صفرا است.

شیر میش

که گوسفند باشد دهنیت و جبنیت برآن غالب و بهترین آن شیر میش سیاه است طبیعت آن   گرم و تر. مقوی جوهر دماغ و نخاع و باه و نیکویی رنگ و رخسار و دفع مضرت جماع (4)

شیر بز

مائیت بر آن غالب است. دیگر گفته اند جبنیت آن زباده است و مایل به حرارت است. بعضی بارد در اول و رطب در دوم میدانند معتدل ترین شیر حیوانات است و از حیوان جوان فربه صحیح المزاج خالی از علت و مرض، و رنگ آن هم سرخ باشد بگیرند شیر آن را گرما گرم بنوشند، ملین بطن و مدر بول . به جهت قرحه مثانه و تقویت باه و تدارک ضرر جماع و عرق النسا حادث از گرمی و یبس. و در سایر افعال مانند شیر گاو است و آشامیدن آن به طریق ماء الجبن جهت اسهال صفراوی محرق و امراض صفراویه محترقه و سوداویه و یرقان و ترطیب بدن و تسمین آن و برای محرورین دوائی بهتر از این یافت نخواهد شد، بلکه دوا نیست، غذایی بهتر از این یافت نخواهد شد. اگر بخواهیم تفضیل خواص شیر را بیان کنیم دفترها کفایت نخواهد کرد و خاصیت آن بر طبیب حاذق عالم عاقل مخفی نیست (4).

شیر مادر

شیر مادر بدون شک بهترین غذا برای نوزاد بوده و ترکیب آن به گونه ای است که انرژی و مواد مغذی مورد نیاز را به صورت مناسب تامین می کند. همچنین حاوی عوامل اختصاصی و غیر اختصاصی ایمنی بوده که سیستم ایمنی نارس نوزاد را حمایت و تقویت کرده و از بدن  در مقابل عفونت حفاظت می کند. همچنین  تغذیه با شیر مادر از بروز اسهال و التهاب گوش  پیشگیری می کند . واکنش های آلرژیک به  پروتئین شیر مادر بسیار نادر است. علاوه بر  آن نزدیکی مادر و نوزاد هنگام شیر دهی ، موجب ارتباط عاطفی این دو شده و فواید تغذیه ای زیادی دازد. از طرف دیگر باعث کاهش مرگ و میر نوزاد شده و فواید بهداشتی زیادی برای مادر دارد ( مانند آمنوره دوران شیردهی ، کاهش وزن مادر ، پیشگیری از سرطان). همچنین از نظر بهداشتی و اقتصادی سودمند می باشد.(10)

شیردهی مادرانی که دچار عفونت های خاصی بوده یا از داروهایی استفاده می کنندکه اثرات نا مطلوب بر روی نوزاد می گذارند، جایز نیست. برای مثال مادری که مبتلا به عفونت اچ آی وی باشد، آن را از این طریق به نوزاد منتقل خواهد کرد و یا مادری که از داروهای اعصاب استفاده می کند ، این داروها در شیر او ترشح می شوند.

ترکیبات شیر مادر و شیر گاو

ترکیبات شیر مادر با شیر گاو متفاوت است و به همین دلیل مصرف شیرگاو تا حداقل یک سال برای نوزادان توصیه نمی شود.

هردو 20 کیلو کالری انرژی دارند ولی منبع انرژی هر کدام متفاوت است. مثلا 7-6 درصد از انرژی شیر مادر و 20 درصد انرژی شیر گاو از پروتئین می باشد . کازئین موجود در شیرگاو ایجاد یک لخته ( دلمه)نامتناسب می نمایدکه به سختی در معده نوزاد هضم می شود.در حالی که لاکتالبومین شیر مادر لخته ( دلمه) نرمی تشکیل می دهد.که به راحتی هضم می شود. اسیدهای آمینۀ تورین وسیستین به مقدار بیشتری در شیر مادر دیده می شوند که برای نوزادان نارس ضروری هستند . لاکتوز 42 درصد انرژی را در شیر مادر و فقط 30 درصد انرژی را درشیرگاو  تامین می کند.لیپیدها 50 درصد از انرژی را در شیر مادر و شیر گاو تامین می کنند. اسید لینولئیک که یک اسید چرب ضروری است ، 4درصد انرژی در شیر مادر و فقط 1 درصد انرژی در شیر گاو را تامین می کند.

تمامی ویتامین های محلول در آب شیر مادر نشان دهنده میزان دریافت غذای وی هستند . شیر گاو حاوی مقادیر کافی ویتامین های گروه  Bبوده ، ولی ویتامین C  آن کم است . هر دو شیر مقادیر کافی ویتامینA  را تامین می کنند. شیر مادر نسبت به شیر گاومنبع غنی تری از لحاظ ویتامین E  است.

میزان آهن در شیر انسان و گاو کم است ( 3/0 میلی گرم بر لیتر) تقریبا 50 درصد آهن شیر مادر و کمتراز 1 درصد آهن شیر گاو جذب می شود.کلسیم ، فسفر و فلوراید شیر گاو به ترتیب 3 برابر ، 6 برابر و 2 برابر شیر مادر است.

کمیته تغذیه AAP توصیه کرده که نوزادان زیر یک سال نباید با شیر کامل گاو تغذیه شوند، این نوزادان دریافت آهن ، اسید لینولئیک و ویتامین E کمتراز حد معمول و دریافت سدیم ، پتاسیم و پروتئین بیش از حد معمول دارند. شیر گاو ممکن است به میزان کمی باعث خونریزی از دستگاه گوارش شود. همچنین در دو سال اول زندگی ، شیر کم چربی ( 2-1 درصد ) و بدون چربی در 12 ماه اول زندگی برای نوزادان مناسب نیست. نوزادان برای تامین انرژی خود بایدحجم بالائی از شیر را همراه مقدار زیادی پروتئین هضم کنند،که در عین حال از نظر اسیدهای چرب ضروری ، کافی نیست . علاوه بر آن جانشین های شیر ، از قبیل شیرهای حاوی برنج ، جودوسر یا آجیل نیز نباید به نوزادان داده شود، مگر زمانی که به نسبت مناسبی به صورت مکمل مصرف شوند.(10 )

شیر مادر،افزایش دهنده های فعالیت سیستم ایمنی است. سلولهای خونی کامل و ایمنو گلبولین های موجود در شیر مادر مسئول مبارزه و تخریب عفونت های وارده به بدن هستند.. میزان و محتوای شیر مادر در افراد مختلف ، در زمان های شبانه روز و با رشد کودک متغیراست. (11 )

منابع:

عبادیانی ( آب دست طبیب)- انتشارات نیاکان 1390

کردافشار-دکتر کناری و دکتر اسماعیلی (تغذیه در طب سنتی)- نشر

ناصرالحکما    (حفظ الصحت)- نشرطب سنتی ایران1390

گیلانی محمد کاظم (حفظ الصحه ناصری)- نشر طب سنتی ایران1390

ناصری محسن (حفظ سلامتی از دیدگاه طب سنتی ایران)

ناصری محسن (دهکده سلامتی یا کتاب بهداشت غذایی)_ نشر نشر طب سنتی ایران1391

عصار جلال (شاهنامه تغذیه)- نشرطرح آینده 1391

عقیلی خراسانی، محمدحسین، ( مخزن الادویه)-نشر

ناصری ، دکتر رضایی زاده ، دکتر چوپانی و دکتر انوشیروانی (مروری بر کلیات طب سنتی ایران)- نشر طب سنتی ایران1391

شیدفر فرزاد ، ناهید خلدی( اصول تغذیه کراوس)- نشرجامعه نگر 1391

همایونفر، الهام احرام پوش(راهنمای سلامت و تغذیه)- نشر جامعه نگر1390