در این مقاله خواص انواع عرقیات گیاهی برگرفته از کتب سنتی ذکر شده است لیکن توجه نمایید مصرف خودسرانه برخی از این عرقیات بدون نظارت شخص متخصص آشنا به گیاهان دارویی می تواند زیان آور باشد فوایدی از عرقیات گیاهی مانند: بهار نارنج، کاکوتی، زیره، رازیانه و .هر چند امروزه با وجود داروهای شیمیایی کمتر کسی سراغ عرقیات میرود اما شاید با دانستن گوشه ای از خواص آنها در مورد استفاده مجدد تجدید نظر کنیم.
امروزه انسان ها بیش از هر زمان دیگری می توانند از انواع مختلف مواد غذایی بهره مند گردند. اما غالباً به دلیل تغذیه نامناسب به عوارض ناشی از آن مبتلا می شوند و به ناچار برای درمان آن به داروهای شیمیایی روی می آورند. داروهایی که عوارض جانبی آنها از جنبه های مثبت آن بیشتر است. لذا در اینجاست که گیاهان دارویی به کمک ما انسان ها می آیند و هرچند اثری درمانی آرام و کندتری دارند ولی بیش از داروهای ترکیبی مصنوعی قابل اعتماد می باشند. و بیماری را از درون تحت تأثیر قرار می دهند. البته باید در نظر داشت که برای درمان برخی بیماری ها البته باید درد را درمان کرد که در این گونه مواقع باید داروهای شیمیایی را به صورت قرص یا تزریق با نظر پزشک استفاده شود و سپس برای پیشگیری و حفظ تندرستی و درمان اساسی نارسایی های مزمن دستگاه های بدن می توان از گیاهان دارویی مورد نظر استفاده نمود. لذا نظر به اینکه گیاهان دارویی در حالت های مختلف (عرق گیری، عصاره گیری و جوشانده) دارای خواص یکسانی نمی باشند برای رسیدن به نتیجه مطلوب و مؤثر از آنها باید به نوع، میزان و نحوه تجویز آن توجه نمود تا بتوان بیشترین اثر را از کمترین میزان آن برد.
عرقیات یکی از پر مصرف ترین شکل های استفاده از گیاهان است. امروزه در ایران بیش از 40 نوع گیاه وجود دارد که عرق گیری شده و به صورت طبی مورد استفاده قرار می گیرند. از معمولی ترین خواص درمانی عرقیات می توان به خاصیت ضد درد، ضد میکروب، ضد انگل، ضد قارچ، ضد اسپاسم و آنتی اکسیدانی آنها اشاره کرد. هم چنین به دلیل آنکه عرقیات طبی درواقع رایحه، عطر یا اسانس گیاهانی می باشند که آن را به آب اضافه می نمایند داروهای معطری می باشند که رایحۀ آنها می تواند گیرنده های عصبی بویایی را تحریک نموده و بر روند ساخته شدن هورمون ها حرارت بدن، سوخت و ساز بدن، سطح هورمون های استرس و جنسی، سامانه دفاعی بدن، افکار و رفتارهای عاطفی و جسمانی ما اثر بگذارند. این مواد معطر که مقدار آنها در عصاره یا روغن گیاهان شفابخش بیشتر وجود دارد با تحریک مغز و ترشح انتقال دهنده های عصبی موجب حالات روانی خاصی در انسان می شود. و احساس سلامت، سرخوشی، خشنودی و خرسندی به وجود می آورند. این بوها می توانند استرس و تا حدودی درد را کاهش داده و موجب تعادل عاطفی شوند. علاوه براین تنفس رایحه های خوشبو علاوه بر تحریک پیاز بویایی به درون ریه ها نفوذ کرده و به مولکول های اکسیژن می چسبند و بدین وسیله به درون خون راه یافته و موجب خود بهبودی و خود درمانی اعضاء و بافت های بدن می شوند. هم چنین این مواد می توانند به وسیله ماساژهای موضعی پوستی به درون این مایع بین سلولی زیر پوست نفوذ کرده و از این راه نیز وارد جریان خون شده و به اعضای دیگر و دستگاه های لنفاوی بدن برسند و بر سامانه اثر بگذارند. از آنجا که عرقیات دارای مواد شیمیایی مختلفی می باشند دارای طبیعت گرم و سرد بوده و مصرف متعادل آنها برای مصرف کننده عوارضی نخواهد داشت. این نوشیدنی ها به دلیل طبیعی بودن با هم تداخلی ایجاد نمی کنند ولی برخی از آنها با داروهای شیمیایی تداخل اندکی نشان می دهند. به طور کلی عرقیات گیاهی نوع ضعیف شده اسانس ها می باشند. چه در هنگام تهیه آن ها از آب بیشتری استفاده می نمایند تا برای مصارف خانگی و دارویی رقیق تر گردند. بنابراین عرقیات در مقایسه با اسانس ها باید در حجم بیشتری مصرف شوند که البته زیاده روی در مصرف آن ها می تواند برای مصرف کننده عوارض جانبی به همراه داشته باشد. از سوی دیگر به دلیل آن که در اسانس گیری از مقادیر بسیار کم آب استفاده می شود. اگر آن ها را به اندازه عرقیات مصرف نمایید می توانند در صورت استعمال موضعی ایجاد تاول کرده و در صورت خورده شدن مخاط دهان را از بین برده و زخم هایی را ایجاد کنند.
عرقیات زمانی می توانند بیشترین اثر را داشته باشند که بطور کامل در آب پراکنده شده و یا به اصطلاح دو آتشه گردند. از تقطیر مجدد عرقیات معمولی فرآورده دو آتشه حاصل می شود که نوع مرغوب تری از عرق بوده و مزه و بوی تلخ تر و تندتری نسبت به عرقیات معمولی دارند. به این ترتیب اگر فرآورده حاصله را مجدد تقطیر نمایند از مقدار آب آن بسیار کاسته شده و به آن “اسانس گیری” گویند.
اسانس ها روغن های سبکی هستند که در بالای آب جمع شده و قابل جمع آوری می باشند. خواص دارویی آن ها نیز در حجم کمتر مانند عرقیات می باشد. در مورد میزان و نحوه مصرف عرقیات و اسانس ها حتماً از متخصصان این امر کمک بگیرید.
به نکات زیر توجه نمایید:
1- هرچه آب به کار رفته در عرقیات بیشتر باشد اثراتشان ضعیف تر بوده که این خود نشان دهنده بی کیفیتی و تقلبی بودن آن هاست.
2- این تصور که برخی اعتقاد دارند عرقیات دارای خاصیت لاغر کنندگی هستند تاکنون به اثبات نرسیده است اما باید در نظر داشت که برخی از آن ها با تنظیم فعالیت دستگاه گوارش و یا سوخت و ساز بدن به طور غیر مستقیم و اندک می توانند از بروز چاقی ممانعت کنند.
3- نگهداری طولانی مدت و نامناسب عرقیات منجر به تبخیر و جداشدن اسانس آن ها گشته و به این ترتیب اثر درمانی نخواهد داشت. لذا از ورود هوا به داخل آن ها جلوگیری کرده و آن ها را در یخچال و در ظروف شیشه ای نگهداری نمایید. ظروف شیشه ای در مقایسه با ظروف پلاستیکی خنثی و غیر شیمیایی بوده و اسانس ها بر روی آن ها اثر خورندگی ندارند.
4- در هنگام خرید عرقیات به تاریخ مصرف و شماره بهداشت آن ها توجه نمایید. محصولی که استریل و بهداشتی نباشد قارچ و کپک در آن رشد کرده و موجب کدورت و تجزیه مواد مفید آن می شود. بر این اساس فرآورده حاصله خواص درمانی نداشته و می تواند منجر به بروز عوارض جانبی در مصرف کننده گردد.
5- در فصول گرم سال که در آن تعریق زیاد بوده و آب فراوانی از بدن دفع می شود از شربت ها یا نوشیدنی هایی که در آن ها از عرقیات خصوصاً بهارنارنج، بیدمشک، گلاب و کاسنی به کار رفته استفاده نمایید تا از طریق بهره مندی از خواص تغذیه ای مفید آن ها بتوانیم به بدنی سالم و به دور از هرگونه سموم و مواد زاید دست یابیم.
خواص درمانی برخی عرقیات گیاهی عرقیات با طبیعت گرم
گلاب: مقوی قلب و اعصاب، آرام بخش، خوشبو کننده، ملین روشن کننده پوست و محافظ آن و نشاط آور.
عرق بهار نارنج: مقوی قلب و اعصاب، رفع کننده بی خوابی عصبی، رفع کننده افسردگی، تسکین دهنده ناراحتی های سینه و رفع سرفه، آرام بخش و رفع کننده تپش قلب.
عرق آویشن: تقویت کننده بینایی، مقوی معده، ضدتشنج، ضد انگل، درمان کننده بی خوابی و تصفیه کننده خون.
عرق نعناع: مقوی دستگاه گوارش، برطرف کننده ناراحتی های معده، ضد اسهال، ضدنفخ و برطرف کننده دل درد و دل پیچه.
عرق پونه: خلط آور، رفع کننده بیماری نقرس، آسم، سیاه سرفه، گریپ و هیستری و بادشکن.
عرق چهل گیاه: مقوی قلب و اعصاب، مسکن دردهای قاعدگی، بازکننده رگ های قلب، تنظیم کننده دستگاه گوارش، آرامبخش، ضد تهوع و استفراغ، بادشکن و مقوی معده.
عرق بادرنجبویه: تقویت کننده مغز، اعصاب، حافظه و قلب، بازکننده رگ های قلب، درمان کننده خستگی های روحی، عصبانیت و بی حوصلگی، رفع کننده سردردهای عصبی و ضد استفراغ در دوران بارداری.
عرق بومادران: برطرف کننده رماتیسم و دردهای استخوانی، تنظیم کننده قاعدگی، تصفیه کننده خون و رافع خستگی.
عرق شوید: برطرف کننده چربی، ضد دل درد و بیماری های روده، مقوی معده، هضم کننده غذا و زیاد کننده شیر.
عرق کاکوتی: مقوی اعصاب، ضد انگل، ضد عفونی کننده مجاری تنفسی، مقوی دستگاه گوارش، درمان کننده بی خوابی و تقویت کننده بینایی.
عرق گزنه: بندآورنده هرگونه خونریزی داخلی، جلوگیری کننده از ریزش مو، تسکین دهنده دردهای عضلانی و استخوانی، معالج بیماری قند، رفع کننده بیماری های پوستی، تقویت کننده اعمال هضم، ادرارآور، درمان کننده پروستات، و افزایش دهنده گلبول های قرمزخون.
عرق نسترن: ضد اسکوربوت، رفع کننده انقباضات غیر ارادی ماهیچه های معده، رفع کننده بیماری های ناشی از ورم و التهاب کلیه، ادرار آور و سرشار از ویتامین «ث».
عرق هل: مقوی معده، رفع کننده سردرد، رفع کننده بی خوابی، مسکن دردهای عصبی و کم خونی، معطر و خوشبو.
عرق دارچین: مقوی قلب، برطرف کننده عفونت های گلو، پایین آورنده فشار خون و چربی قندخون.
عرق زیره: ضدچاقی، رفع کننده ضعف اعصاب، هضم کننده، درمان کننده کم خونی و پایین آورنده چربی خون.
عرق رازیانه: افزایش دهنده شیر مادر، معالج تأخیر وقوع زمان قاعدگی، هضم کننده و درمان کننده کم خونی و ضعف اعصاب.
عرقیات با طبیعت سرد و معتدل
عرق کاسنی: تصفیه کننده خون، سفید کننده پوست، درمان کننده کم خونی و بیماری های مزمن پوستی، رفع کننده یبوست، مقوی کبد، برطرف کننده جوش های صورت، رفع کننده ورم التهابی لثه و رفع کننده رسوبات ادراری.
عرق شاهتره: معتدل، ضدحساسیت ها، تصفیه کننده خون، صفرابر، اشتها آور، رفع کننده بیماری های پوستی، ادرار آور، ضد یرقان، مقوی لثه، هضم کننده غذا، معرق و سرشار از ویتامین «ث».
عرق خارشتر: برطرف کننده سنگ کلیه و مثانه، مقوی اعمال کلیه و شستشو دهنده کلیه ها.
عرق بید: تب بر، رفع کننده بی خوابی های اعصاب، رفع قاعدگی های دردناک، مقوی معده، اشتهاآور و ضد یرقان.
