سماق، به عنوان چاشنی برای بسیاری از غذاها به کار می‌رود و دارای خواص دارویی فراوانی، از جمله رفع درد دندان، تقویت لثه، برطرف نمودن تب، نقرس و رماتیسم است. خوردن سماق تازه باعث مسمومیت می‌شود. فقط باید خشک آن را مصرف نمود. نام علمی سماق Rhus coriaria است که در قدیم به آن “سماک” نیز می‌گفتند. در حقیقت فارسی آن سماک و عربی آن سماق است.
ریخت شناسی:
بومی ایران و اسم آن نیز در دیگر فرهنگ‌ها عموماً سماق می‌باشد ارتفاع درختچه 5/1 متر برگ‌های مرکب دارای 15-9 برگچه، پوشیده از کرک دانه ها در پاییز به رنگ سبز مایل به قهوه‌ای، گل آن مجتمع، خوشه‌ای مخروطی، دانه‌ها به شکل عدس، سرخ رنگ و قهوه‌ای و خوشه‌ای شکل مانند حبه الخضرا
انتشار:
در اکثر نقاط ایران، آمریکا، آرژانتین، آمریکای جنوبی
برداشت:
با رسیده شدن دانه‌ها در اواخر پاییز از شاخه جدا می‌نمایند.
انواع سماق:
در ایران سماق مشهور، تبریز- شکی و خراسانی به رنگ قرمز و سماق شامی به رنگ قهوه‌ای می‌باشد.
شکی نام شهری است در جمهوری آذربایجان که دارای سماق قرمر و خوش مزه و بدون تلخی می باشد.
سماق دارویی دارای سه گونه صنعتی- فرانسوی- امریکایی است و سماق صنعتی، از تنه آن صمغی أخذ می‌شود بنام لاک ژاپن.
سماق معطر از انواع سماق است که در امریکای شمالی و آرژانتین بدست می‌آید.
سماق آن نیز سه نوع است در آمریکا و ژاپن در امریکای شمالی و در برزیل که نوع دوم و سوم آن ایجاد خارش جلدی و ناراحتی پوستی می‌نماید.
اجزاء سماق: پس از جدا کردن میوه‌ها از ساقه خوشه‌ای آن را بهم سائیده و در اثر این سایش پوسته قابل مصرف جدا می‌شود. امروزه به وسیله آسیا پوسته از هسته جدا می‌شود پس از الک کردن و جدا کردن دانه‌ها پوست ترش قابل مصرف می‌باشد.
مواد متشکله:
مملو از تانن و دارای اسید سیتریک و اسید مالیک و اسید تانیک
طبیعت:
سرد و خشک و در برخی مأخذ در دوم سرد و خشک ذکر شده و جبلی آن را در سوم سرد و خشک گفته‌اند.
خواص و افعال:
رادع- قابض- مقوی احشاء حاره- رافع صفرا- دباغت- نفث الدم- نزف الدم- ذرب- قی- غثیان- بند آوردن خون
با دقت در خواص سماق می‌توان دریافت که قدما به این موضوع به درستی پی برده بودند که سماق خواص گندزدایی و ضد عفونی کننده و ضد میکروب داشته و بعنوان ماده ضد میکروب و عفونت در غذاها و ادویه جهت محافظ از آنها در برابر کرم زدگی و عفونت می‌باشد.
اندام سر- مو: شستن مو با دمکرده سماق موی را سیاه می‌نماید.
اندام سر- گوش: چکانیدن نقوع آب سماق در گوش ریم گوش را زایل می‌کند. (رفع عفونت)
دهان: سماق بصورت دمکرده و یا نقوع و یا پودر آن قلاع دهان و آفت، آبله و خونریزی دهان را بهبود می‌بخشد (رافع عفونت) ضد باکتری
دندان و لثه: مضمضه با آب سماق درد دندان را تسکین و پاشیدن پودر آن لثه را تقویت می‌نماید.
دهان (ترکیب): مخلوط پودر سماق 1 و پودر ذغال بید 5/0 رافع پیوره دندان می‌باشد (ضد قارچ)
ترکیب پودر سماق و نمک ضد عفونی کننده دهان می‌باشد.
گلو: غرغره با دمکرده یا نقوع سماق رافع درد گلو (ضد قارچ و عفونت)
چشم: کمپرس آب دمکرده سماق جهت جرب و تسکین حدت و ناراحتی پلک چشم
پیشانی: انداختن سماق بر پیشانی خون دماغ را بند می‌آورد.
پوست: ضماد و کمپرس سماق رافع عرق ریزی، سرما زدگی انگشتان، ترک پوست و ترک پستان زنان شیرده می‌باشد.
قراردادن سماق بر روی جراحت‌هایی که در اثر جسم برنده باشد در بهبود آن مؤثر است و از عفونت بعدی جلوگیری می‌نماید. (رافع عفونت و ضد قارچ)، محافظ بسیار خوب در زخم‌های تازه التیام یافته (ضد باکتری)
پوست (ترکیب):محلول سماق با دمکرده برگ بارهنگ جهت قروح خبیثه (زخم بستر) (ضد عفونت و ضد قارچ)
ریه: دمکرده سماق جهت رفع نفث الدم و نزف الدم و تقویت شش، جهت رفع خونریزی، درمان سل و به گفته رازی همراه شراب رافع مشکلات ریوی می‌باشد.
پوست: جهت کلف- داخس- حمره
همراه با گلاب جهت دمعه و جرب و مالیدن خرفه و سماق رافع جرب و با آب تره جهت اگزما (پسوریازیسم) (ضد قارچ) و مالیدن سماق و جوش شیرین و سدر و گل سر شوی رافع خارج جلدی و تحریکات کهیر است.
اندام غذا: شکم، رافع عفونت غذا- رافع اسهال- مانع ریختن صفرا به معده- برانگیزاننده اشتها- مقوی احشاء حاره ترکیب: بصورت دمکرده و پودر- دباغت معده- رافع تشنگی- برای کسی که همواره قی می‌کند مصرف سماق و زیره و آب سرد مانع قی می‌شود.
تخم گشنیز و سماق و تخم مرغ قاطع اسهال (ضد عفونت)
جوشانده تخم مرغ در سماق رافع اسهال
ریش روده و پوست اندازی روده را بهبود می‌بخشد.
سماق تراوش صفرا به معده را مانع می‌شود.
رفع قرحه معده- فساد معده بصورت دمکرده و یا خوردن پودر سماق
ترکیب: جهت تقویت معده و باز شدن اشتها: سماق 10 گرم، تخم هویج 10 گرم، خاکشی 5 گرم با 150 گرم آب جوشانده. هر بار 20 گرم میل شود.
جهت رفع اسهال تفت داده سماق موثر می‌باشد.
رحم: قاطع خونریزی، بند آورنده خون حیض، رفع ترشحات سیلان رحم (ضد قارچ)
ترکیب: شستشوی مهبل با سماق 20 گرم و جوش شیرین 5/0 گرم رافع عفونت (ضد قارچ)
استخوان: مانع درد استخوان، مصرف پودر آن و قراردادن آب پز آن مانع از آماس استخوان می‌باشد.
بواسیر: ته زن آن رافع بواسیر، دمکرده آن کاهنده سودا و کمک به کاهش مواد و در بواسیر و بند اونده خون بواسیر بصورت ضماد پودر آن.
اماله با آب سماق رافع خونریزی بواسیر است.
ترکیب: ذغال بلوط و پودر سماق بصورت ضماد و یا ته زن جهت بواسیر و شقاق مقعد نافع است.
کلیه و مثانه: دمکرده 10 تا 20 گرم ان جهت بی اختیاری ادرار در کودکان و افراد مسن.
تجربه: مکیدن سماق در زمانی که فرد صفراوی مزاج دچار کسالت روحی می‌شود (خشم و عصبانیت) مؤثر است.
بیماریهای رایج:
پایین آورنده قند خون- تصفیه کننده خون- کاهش فشار خون- کاهش چربی خون (کلسترول)- بواسطه خاصیت اسیدی آن
داروسازی:
استعمال داخلی: بصورت دمکرده
استعمال خارجی: پماد- غرغره- تزریق مهبلی- شستشوی مجاری ادراری- شیاف- پانسمان جهت سوختگی
قوت: سه سال- پس از دو سال رنگ روشن ان زایل شده به رنگ قهوه‌ای تیره با حالتی چسبنده می‌شود.
شربت: 5 درم یا 20 گرم
بدل: سرکه
بجای خرنوب و اقاقیا می‌توان استفاده نمود.
جوشانده آن با چوب ساقه و عسل مانند حضض عمل می‌نماید.
مضرات: معده و جگر سرد
مصلح: مصطکی، انیسون- بومادران یا طبخ با بادمجان
اصلاح: آب بذر قطونا
موارد منع مصرف: میوه تازه آن مسمومیت زا می‌باشد. همراه قی و تهوع مصرف برگ آن توسط احشام مانند گوسفند و بز در گوارش حیوان اختلال بوجود آورده و منتهی به مرگ حیوان می‌شود.
مانع الجمع (تداخل و عدم سازش): آهن- سرب- جیوه- پرمنگنات- کلرات- آب آهک- صمغ
نگهداری: بعلت خاصیت ضد قارچی آن شرایط خاصی برای نگهداری ان ذکر نشده اما تجربه ثابت نموده که رطوبت و حرارت باعث از بین رفتن مزه و قوت آن می‌شود.
مصرف در صنعت:
از سماق در دباغی پوستهای نازک استفاده می‌شود. نوعی سماق صنعتی وجود دارد که از صمغ آن لاک ژاپنی می‌سازند.
تقلبات:
سماق بایستی به رنگ روشن باشد برخی سماق قهوه‌ای روشن و زرد را رنگ نموده و به نام سماق شکی و یا سماق تبریز عرضه میکنند طریقه شناخت ان حل کردن در آب و رنگین شدن اب و سماق زرد و یا بعضاً قهوه‌ای برجای می‌ماند. و از دیگر تقلبات به سماق مانده نمک و جوهر لیمو اضافه می‌نماید که با مزه کردن آن احساس شوری و گزش می‌شود.
خواص سماق در کلام معصومین:
الکافی به نقل از عمران:
امام صادق (ع) درد شکم داشتند فرمودند برای او برنج بپزند و به آن سماق بیافزایند آنگاه حضرت آنرا تناول نموده و بهبود یافت.
فرهنگ‌ها:
1- سماق پایه دائمی هفت سین در نوروز باستان می‌باشد
2- سماق یار همیشگی کباب و چلوکباب می‌باشد. سماق کبابی به رنگ قهوه‌ای و سماق چلو کباب مشکی می‌باشد.
3- جهت رفع مضرت گوشت به کباب سماق می‌پاشند.
4- ضرب المثل سماق مکیدن کنایه از بیکاری است.
سماق الدباغین:
نوعی مازو ریز دانه که دباغان با آن پوستهای نازک را رنگ می‌کردند و جمعی گویند برگ سماق است.
طبیعت: بارد و قابض
خواص: مانند خواص سماق است ولی با قوت قبض بیشتر
درود و پاسداشت و گرامی داشت بابت اطلاعات و مطالب مفید.
خواهشی داشتم که لطفا از کلمات فارسی و حتی پارسی قابل فهم و استفاده همه، بجای کلمات عربی مثل قروح خبیثه و نفث الدم و نزف الدم استفاده فرمایید تا این کلمات مورد استفاده افراد سودجویی که در دکه ها و مغازه ها با استفاده از کلمات عربی ابراز فضل و علم میکنند واقع نشود.
سپاس، سپاس و سپاس
سپاس از زحمات شما
عالی بود