هضم غذا، نقش اساسی در تغذيه صحيح و بهداشت ان دارد و شيوع بالای اختلالت هاضمه مشکلات متعدّدی را برای جوامع انسانی باعث می شود. از دیدگاه طب سنتی ایران 4 مرحله هضم در بدن داریم که شامل هضمهای معدی، کبدی، عروقی و بافتی می‌شود. طب ايرانی که يکی از مکاتب طبی کل نگر است با پشتوانه تجربيات هزارساله، ديدگاههای ويژه ای را در اين مورد دارد و به طور مبسوط هم به نقش تغذيه در سلامتی و هم به عوامل مؤثر در اختلال هضم پرداخته است.
هضوم اربعه:
ما کلاً 4 مرحله هضم در بدن داریم که شامل هضمهای معدی، کبدی، عروقی و بافتی می‌شود.
1- هضم معدی:
غذایی که خورده می‌شود تا می آید به بافتهای بدن برسد 4 مرحله هضم را پشت سر می‌گذارد. اول غذا وارد دهان می‌شود. در دهان غذا کاملاً جویده می‌شود و با آب دهان مخلوط می‌شود. سپس غذا وارد معده می‌گردد. در معده شیرابه های معده روی آن ریخته و درنهایت به مخلوط خمیری شکل بنام کیلوس تبدیل می‌شود (کیلوس لفظ یونانی است) سپس روده بندها یا مزانتر یا ماساریقا (لفظ یونانی) این شیرابه را می کشد و به کبد تحویل میدهد. تا این مرحله را هضم معدی یا هضم اول می گویند. (روده بند=مزانتر یا ماساریقا)
2- هضم کبدی:
کبد شیرابه را از طریق روده‌بندها یا مزانتر به درون خودش می‌‌کشد و در آنجا هم یکسری تبدیل و تبادل صورت می گیرد، درحقیقت کبد مثل دیگی است که غذا درونش می پزد و به 4 ماده جداگانه که باهم مخلوط شده‌اند تبدیل می‌شود. بخشی از این مواد رسوب می‌کند که به آن سودا می‌گویند. در بالاترین نقطه یک لایه نازک قرار می‌گیرد که به آن (رغوه) یا کف می‌گویند که همان صفرا است. بالای سودا لایة شفاف روشن و آب مانند قرار می‌گیرد که به آن بلغم می‌گویند. زیر صفرا هم یک لایه سرخ گلی تشکیل می‌شود که به آن خون می‌گویند. زیر صفرا هم یک لایه سرخ گلی تشکیل می‌شود که به آن خون می‌گویند. این نظر اکثر اطباء قدیم است، البته بعضی اطباء معتقدند که کیلوس در معده و کیموس در کبد ایجاد می‌شود و کیموس در کبد به خون تبدیل می‌شود. نکته: خون یکبار بعنوان جزیی از مایع درون رگ است یعنی جزیی از آن 4 قسمت است و یکبار خون را بعنوان کل درنظر می‌گیرند که در فصد و حجامت منظور این است و خون در کبد ساخته می‌شود.
3- هضم عروقی:
در کل مایعات درون رگ تا به بافت برسد تغییر و تحولاتی صورت می‌گیرد که به آن هضم عروقی می گویند.
4- هضم بافتی:
هضم بافتی یعنی زمانیکه تبادل غذا و فضولات بین بافتها و خون انجام می‌شود که این تبادل در سطح سلولها صورت می‌گیرد.
هر کدام از این مراحل 4 گانه هضم دارای یک سری فضولات هستند، فضولات هضم اول یا هضم معدی مدفوع یا براز است. فضلوات هضم دوم یا هضم کبدی بوسیله ادرار دع می‌شود و فضولات هضم سوم یا هضم عروقی با عرق کردن و ادرار کردن رفع می‌شود و فضولات هضم چهارم یا هضم بافتی از طریق بخارات تنفسی (همان مواد زائدی که از ریه‌ها بیرون می‌آید) و همینطور چرک بدن که از روی پوست، دفع می‌شود.
هر کدام از هضوم که باطل شود و فضولاتش دفع نشود شخص دچار بیماری می‌گردد.
نکته: بقراط می‌گوید: اگر بیماری به شما مراجعه کرد و بعد از بررسی دیدید نمی‌توانید بفهمید بیماری و مشکلش چیست و دسترسی هم به جایی یا کسی که با آنها مشورت کنید در اینصورت تنها کافی است چهار هضم و چهار دفع این شخص را مرتب کنید آن وقت سلامتی کامل، به شخص برمی‌گردد. اکثر بیماریهایی که برای اشخاص پیدا می‌شود علتش این است که نقیصه‌ای در این چهار هضم یا چهار دفع ایجاد شده است.
عربی فارسی عربی فارسی
عرق خوی قلب دل
کلیه قلوه عرق رگ
طحال سپرز مربض پانکراس، انقراس
چرک یا شوخ (هر دو لفظ یونانی است. انقراس لفظ قدیمی‌تر یونانی است. پانکراس جدیدتر است). (معده هم که عربی است).
