به طور متداول در جامعه بیماری افسردگی را با نشانه‌هایی همچون گریه‌های مداوم، ناامیدی، لذت نبردن از فعالیت‌های روزانه، بی‌حوصلگی و کم‌انرژی شدن، منزوی شدن، عدم حضور در جمع، ناتوانی در برقراری ارتباط و دوستیابی می‌شناسند. در ضمن باید توجه داشت که برخی علائم افسردگی در کودکان به راحتی قابل تشخیص نیست و باید آنها را با دقت در اعمال و گفتار کودک و هنگام گفت‌وگو با او فهمید، مثل اعتماد به نفس پایین توام با احساس تقصیر به طوری که دائم به دلیل کارهایی که انجام می‌دهد، عذرخواهی کند یا خودش را مقصر بداند. نکته مهم در افسردگی کودکان این است که چون ما افسردگی را در دوران شاد کودکی بعید می‌دانیم، گاهی به علائم و نشانه‌های آن دقت کافی نداریم و آن نشانه‌ها را به گونه‌ای اشتباه تعبیر می‌کنیم. برای مثال کم‌حرفی و منزوی بودن کودکان در جمع را می‌توان نشانه خجالتی بودن آنها دانست یا پرخاشگری و تحریک‌پذیری او را به تربیت غلط مرتبط می‌سازیم، در حالی که این نشانه‌ها می‌توانند از وجود افسردگی در فرزند خبر دهد.
فوت مادر با فرزند چه می‌کند؟
فرشاد پنج ساله است. هم‌اکنون دو ماه از فوت مادرش می‌گذرد. با وجود اینکه این اتفاق نه تنها شدت بازی و شیطنت‌های این کودک را کم نکرده است، بلکه بیشتر از قبل سر و صدا و شیطنت می‌کند. به گفته عمه‌اش این پسر بیشتر ناراحتی‌اش را در خود می‌ریزد. او می‌افزاید: از وقتی مادر فرشاد فوت کرده هر شب، شب ادراری دارد و حتی بی‌اختیاری مدفوع هم پیدا کرده است، اما سعی می‌کند در جمع چیزی بروز ندهد. پسرک با چشمانی پرفروغ به من می‌خندد، چشمانی کاملا درخشان و پر از شور و شوق کودکی دارد.
عدم‌اعتماد به نفس کودک را گوشه‌نشین کرد
فاطمه چهار ساله به مهد کودک می‌رود. به گفته مادرش از وقتی که پدر این کودک به ماموریت رفته است، او به نسبت قبل منزوی‌تر شده است. مادرش می‌گوید: با اینکه در منزل بسیار شیطنت می‌کند و هیچ کدام از وسایل از دست او سالم نمانده است، اما در جمع ترجیح می‌دهد در گوشه‌ای بنشیند. این مادر که فرزندش را پیش مشاور هم برده است، می‌گوید: به نظر مشاوران این کودک هیچ مشکلی ندارد، فقط مشکل او عدم اعتماد به نفس است. این در حالی است که اعتماد به نفس هم در وهله اول باید از سوی خانواده به شخص القا شود.
پسرک کم‌حرف و مودب!
مهدی سه ساله کم‌حرف است. همه افراد دور و برش به دلیل کم‌حرفی‌اش همیشه او را تحسین می‌کنند، اما چرا باید یک پسر بچه در این سن و سال آن‌قدر ساکت باشد. او پیش مادربزرگش زندگی می‌کند. مادربزرگش از اینکه او مودب در گوشه‌ای می‌نشیند خوشحال است. به گفته مادربزرگش بد غذاست و به زور می‌توان چیزی به او خوراند. او می‌گوید: از وقتی پدر و مادرش از هم طلاق گرفته‌اند این بچه از قبل هم ساکت‌تر شده است، به نظرم از این وضعیت ناراحت است.
جلوگیری از بروز افسردگی در بین کودکان
یک مربی مهد کودک درباره چگونگی بروز افسردگی در بین کودکان به «آرمان» می‌گوید: امروزه مهم‌ترین دلیل برای افسردگی کودکان رفتار والدین است، چرا که بچه‌ها در سنین پایین به والدین خود وابسته‌اند و رفتار والدین می‌تواند در روحیه آنها بسیار تاثیرگذار باشد. سپیده فرزانه می‌افزاید: رفتارهایی مانند تبعیض بین فرزندان، به رخ کشیدن نکات منفی کودک و ابراز نکردن صفات مثبت او و در کل رفتارهای نسنجیده به‌طوری که روحیه او را تضعیف کند و اعتماد به نفس او را کاهش دهد، می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به افسردگی در کودک باشد. غیر از رفتار والدین با کودک، رفتار والدین با او هم می‌تواند در بروز افسردگی نقش داشته باشد، مانند دعواهای زناشویی مداوم و مقصر دانستن کودک در اختلافات خانوادگی، مطرح کردن مسائل اقتصادی در حضور کودک، آگاهی کودک از بیماری والدین به‌طوری که نگران از دست دادن والدینش شود و خود را در بیماری آنها مقصر بداند و در نهایت جدایی والدین. به گفته او برخی عوامل روان‌شناختی نیز مانند نبود عزیزان ویژه، مرگ پدر یا مادر، از دست دادن سلامت مانند نقص عضو یا بیماری‌های مزمن و لاعلاج می‌تواند کودک را افسرده کند. این مربی می‌افزاید: برخی دلایل ساده مانند تعویض مدرسه یا مهدکودک، اسباب‌کشی و مهاجرت که از نظر بزرگ‌تر‌ها ممکن است متنوع و خوشحال‌کننده باشد، می‌تواند کودک را افسرده کند، چرا که تغییر ناگهانی و بدون مقدمه و از دست دادن دوستان برای کودک ناراحت‌کننده است و اگر با او همراه نباشید و به گفت‌وگو با او نپردازید، ممکن است برایش مشکلات روحی ایجاد شود. او درباره چگونگی پیشگیری و درمان این بیماری در بین کودکان می‌گوید: ایجاد فضای صمیمی و دوستانه در محیط خانوادگی، برآوردن نیازهای کودک به اندازه، گفت‌وگو با او به نحوی که خوب به حرف‌هایش گوش داده و به احساساتش احترام گذاشته شود و گاهی تغییر فضایی که باعث افسردگی کودک شده است و دقت در روابط بین فردی در خانواده مانند رابطه پدر و مادر با هم و با فرزندان دیگر، همه و همه می‌تواند از راهکارهای درمان افسردگی در کودکتان باشد، در عین حال رعایت تمام این نکات می‌تواند از بروز افسردگی پیشگیری کند. فرزانه تاکید می‌کند: تشدید افسردگی در کودک با عوارضی همچون کم‌خوابی یا کم‌اشتهایی همراه است، این پیامد‌ها ریشه در افسردگی کودک دارد. به گفته او در چنین شرایطی باید از یک متخصص کمک بخواهید و نگذارید وضعیت کودک وخامت پیدا کند، چرا که افسردگی می‌تواند لطمه‌های زیادی به کودک بزند.
کاهش شدت افسردگی با بهادادن به روابط عاطفی
یک روانشناس درباره زمینه‌های بروز افسردگی در بین کودکان به «آرمان» می‌گوید: افسردگی‌های موجود در جامعه ناشی از عوامل محیطی است. در وهله اول یکی از عوامل محیطی به کانون خانواده‌ها و نوع ارتباطی که والدین با یکدیگر و با فرزندشان دارند مربوط می‌شود؛ در اصل این امر در میزان و شدت افسردگی در بین کودکان موثر است. مهدی حاج‌اسماعیلی می‌افزاید: از دیگر عوامل بروز افسردگی در بین کودکان می‌توان به عدم بروز جو روانی آرام در محیط خانواده و اطراف اشاره کرد. امروزه به دلیل افزایش درگیری‌های ذهنی و فکری در بین خانواده‌ها دیگر شاهد برگزاری نشست‌ها و ارتباطات عاطفی بین والدین و فرزندشان نیستیم. به این ترتیب حس تعلق کودکان ارضا نمی‌شود. آن هم به این دلیل که در سنین کودکی ایجاد روابط عاطفی و سرگرمی از نیازهای حیاتی محسوب می‌شود. به گفته او کودکان باید احساس تعلق، عشق و دوست داشتن را در منزل تجربه کنند. در ضمن دیگر اولویت‌ها در پرورش کودک توجه به مساله بازی و گذران اوقات شاد و مفرح است، چون این امر باعث رشد عاطفی، اخلاقی و شناختی در بین کودکان می‌شود. این روانشناس می‌افزاید: این روزها اغلب بچه‌ها درگیر بازی‌های مکانیکی هستند، این بازی‌های کامپیوتری زمینه بروز پرخاشگری را بین کودکان ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر در برخی مهد کودک‌ها نیز با فضای خشک و بی‌روح دیگر نیاز به شادی و تعلق کودکان ارضا نمی‌شود. در صورت عدم ارضای این نیازها شاهد بروز افسردگی در بین کودکان هستیم. او می‌گوید: هرقدر فضای مهد کودک‌ها، پیش‌دبستانی‌ها و مدارس به سمت فضای شادابی، نقاشی، داستان‌پردازی، موسیقی و… سوق پیدا کند خلأ خانواده‌ها نیز جبران می‌شود. باید توجه داشت گروهی دیگر از کودکان نیز به دلیل مشکلات فیزیولوژیکی و ژنتیکی مبتلا به افسردگی می‌شوند، اما باید دانست که تعداد این کودکان اندک است. حاج‌اسماعیلی تاکید می‌کند: افسردگی در کودکان فقط با نشانه‌های افسردگی بروز نمی‌کند، بلکه برخی از دیگر نشانه‌های رفتاری را از خود بروز می‌دهند. برای نمونه در شرایط افسردگی ممکن است ارتباطات اجتماعی این‌گونه کودکان کم شود و به این ترتیب خواب آنها دچار مشکل شود یا بروز اضطراب‌های فراوان منجر به بروز تیک در آنها شود. به گفته او از دیگر نشانه‌های افسردگی می‌توان به بروز شب‌ادراری در بین برخی کودکان اشاره کرد. این روانشناس معتقد است: حوادث ناگوار منجر به بروز افسردگی در افراد می‌شود، اما اگر خانواده بتواند شرایط بهداشت روانی را در بین کودکان ایجاد کند به تدریج حالت افسردگی از بین می‌رود. فقط با غنی‌سازی فضای عاطفی برای کودکان می‌توان زمینه‌های بروز افسردگی را در آنها کاهش داد.
