ماست نیز مانند بقیه هم گروه‌های خود منبع بسیار خوب کلسیم، فسفر، ویتامین‌های گروه B مانند ریبو فلاوین، اسید پانتوتنیک و روی است. کلسیم موجود در ماست، در حفظ سلامت سلول های روده‌ای نیز مفید است. جالب است بدانید، مواد غذایی پروبیوتیک به افزایش سطح ایمنی بدن نیز کمک می کنند.
در کتب پزشکی سنّتی ایرانی خواص متعدّد و قابل توجّهی برای ماست ذکر شده است. تحقیقات جدید نیز، این مطالب را تأیید می کند و ماست را به یک غذای فراویژه بدل می کند.
ماست یک غذای مطلق نیست که با مصرف درازمدّت و مقادیر زیاد آن، باعث غلبه کیفیتی در بدن نشود. بلکه چون در درجه دوم سردی و تری است؛ می تواند اثر دارویی هم در بدن داشته باشد. بخاطر همین سردی و تری است که برخی، کلّ افراد جامعه را از خوردن ماست نهی می کنند و بعضی نیز پنداشته اند که طب سنّتی مخالف مصرف ماست می باشد.
در کتاب تحفه حکیم مؤمن – که یک کتاب داروشناسی است – و نیز سایر کتب راجع به ماست یا «لبن الحامض» چنین آمده است:
– مرطّب: یعنی رطوبت بخش. رطوبت در کیفیات چهارگانه به معنای انعطاف پذیری می باشد که در حفظ سلامتی بسیار مهم است. تمام بافت های بدن در اثر خشکی (یعنی عدم انعطاف پذیری و نرمی) آسیب می بینند. برای پیشگیری از این آسیب ها، باید رطوبت و انعطاف پذیری اندام ها را حفظ کرد که وجود ماست در برنامه غذایی روزانه بویژه در فصل گرما – به علّت اثر گرمای هوا در تحلیل رطوبات بدن – رطوبت مورد نیاز اندام ها را حفظ و استهلاک اندام ها را کند می کند و منجر به طول عمر می شود.
– محرّک و مقوّی باه محرورین: دو ویژگی مجزّا در ماست، تحریک و تقویت نیروی جنسی است. البته این ویژگی مخصوص محرورالمزاجین (یعنی افراد گرم مزاج) است و روی افراد سردمزاج چنین تأثیری ندارد. وجود ماست در غذای افراد گرم مزاج سبب حفظ نشاط جنسی ایشان خواهد شد.
– مسکّن تشنگی: تشنگی درواقع نوعی حسّ نیاز به مایعات و بخصوص آب برای متعادل ساختن رطوبات بدن است. عوامل ایجادکننده آن عبارتند از: گرمای محیط، فعّالیّت بدنی طولانی مدّت یا شدید، مصرف غذاهای با طبیعت گرم، غذاهای شور، غذاهای غلیظ و لزج، غذاهای چرب و سرخکردنی، داروهای طبیعی و شیمیایی، خونریزی ها، بیماریهای تابع سوء مزاج گرم، بلغم مالح (شور) و…. که در همه آن ها به نوعی رطوبات بدن تحلیل رفته اند. بنابراین ماست با تأمین رطوبت مورد نیاز بدن و نیز متعادل ساختن قوام معده و روده، تشنگی را فرومی نشاند. همچنین ماست با برودت (سردی) خود، حرارت (گرمی) را خنثی می کند. البته این خاصیت در دوغ – به خاطر رقّتش – بیشتر است؛ بویژه اگر آن را سرد کرده باشند.
* این نکته قابل ذکر است که در مواردی مثل غذاهای غلیظ و لزج، سرخ کردنی ها و … که بدن نیاز به تعدیل رطوبات دارد، مصرف ماست همزمان با این غذاها توصیه نمی شود؛ بلکه فاصله 4-3 ساعته باید رعایت شود.
– مشهّی: یعنی اشتهاآور. به سبب حموضت (ترشی) موجود در ماست، غذا سریعتر از معده عبور می کند و حسّ اشتها برانگیخته می شود. در ماست، مواد تحریک کننده قوّه شاهیّه معده (اشتها) نیز وجود دارد که بخصوص در بی اشتهایی های ناشی از سوء مزاج حار (گرم) کارساز است. برای این منظور بهتر است 30-15 دقیقه قبل از وعده غذایی، یک پیاله ماست میل شود تا اشتها برای غذای اصلی فراهم شود.
– مسمّن: یعنی چاق کننده. چاق شدن نیاز به افزوده شدن لحم و شحم (عضله و چربی) در بدن دارد که در هر دو، ویژگی تری مشترک است. کاهش یا فقدان رطوبت کافی در اندام ها باعث بروز لاغری می شود. پس متوجّه می شویم که ماست با تأمین رطوبت اندام ها باعث افزایش حجم می شود. با این تعریف، ماست به علّت سردی و تری خود، برای افراد دارای مزاج گرم و خشک داروست؛ ولی در افراد با مزاج سرد ممکن است باعث بروز علامات نامطلوبی شود.
– مطفی حدّت سمومات حارّه: سمومی که با کیفیت خود اثر می کنند – نه با صورت خود – به دو دسته حارّه و بارده تقسیم می شوند. داروهای شیمیایی نیز اکثراً نوعی سم هستند. به همین دلیل است که باید در مقادیر خیلی کم مصرف شوند و با افزایش دوز مصرفی آن ها، مسمومیت رخ خواهد داد. یکی از پرمصرف ترین گروه داروها، آنتی بیوتیک ها هستند که ابتدا سبب از بین رفتن خُمُل (پرز)های لوله گوارشی و سپس ایجاد زخم و دیگر عوارض می شوند.
ماست تاحدّی این حدّت سمومات حارّه را خنثی می کند. به همین خاطر، تحقیقات جدید توصیه می کنند که در زمان مصرف آنتی بیوتیک ها، ماست خورده شود. همچنین ماست را نوعی فادزهر در مقابل بیماریهای خطرناکی مثل ایدز، سرطان و… می دانند.
– رافع یبوست: افرادی که به علّت غلبه خشکی در روده ها دچار یبوست هستند، هرشب قبل از خواب (یعنی 4-3 ساعت بعد از صرف شام) یک پیاله (حدود 200 گرم) ماست را با 2-1 قاشق شکر (شکر سرخ موثرتر است) مخلوط و میل کنند یا این که هر روز صبح 1 لیوان آب ماست بنوشند.
* خواصی از ماست که در پزشکی رایج به آن ها پی برده اند:
– خاصیّت ضد میکروبی: میکروارگانیزم های مفیدی در ماست وجود دارند که باعث تقویت و اصلاح فلور میکروبی روده ای-معدی پس از درمان با آنتی بیوتیک ها، کاهش خارش مقعد، کاهش زخم های آفتی دهان، جلوگیری و کاهش عفونت های قارچی واژن می شوند. مقادیر بسیار بالای میکروارگانیزم های زنده در ماست، در دفع مخمّرهای زائد روده بزرگ بسیار مؤثر است. تحقیقات نشان داده اند که ماست در عرض 25 دقیقه، باعث از بین بردن کمپیلوباکتر ژژونی (یکی از عوامل اسهال) می شود.
علاوه بر این خاصیت ذاتی، ماست های پروبیوتیک نیز به تازگی تولید می شود که در آن ها، گونه های خاصّی از باکتری ها حضور دارند و منجر به اصلاح فلور میکروبی روده می گردند. (فواید دیگری از آن ها مانند کاهش لیپید(چربی)های خون، درمان دیابت و…. در حال بررسی است.)
فلور میکروبی روده یعنی این که بطور طبیعی در روده انسان، میکروب هایی زندگی می کنند که حضورشان برای بدن مفید است و با مصرف آنتی بیوتیک ها، تعدادشان بسیار کاهش می یابد.
درجملات پیشین، نظرات حکما را نیز در مورد این خاصیّت ماست بیان کردیم.
– خاصیت ضد سرطانی: تحقیقاتی وجود دارد که نشان می دهد مصرف ماست در انسان، با کاهش سرطان پستان و کولون همراه است.
– خاصیت کاهنده چربی: ماست دارای فاکتوری است که می تواند باعث جلوگیری از سنتز کلسترول از استات گردد. احتمال داده اند که این ویژگی مربوط به هیدروکسی متیل گلوتاریل جی یا میزان بالای منیزیم است.
– زیبایی: ماست به دلیل وجود اسیدلاکتیک در آن، از بهترین ماسک های پوست (صورت) می باشد.
نکاتی راجع به مصرف ماست:
– ماست با این همه خواص مذکور، می تواند برای بعضی افراد زیان آور باشد. همچنین مصرف آن با برخی غذاها ناسازگار است. پس این که امروز در سر همه سفره ها و در کنار همه غذاها (حتّی آبگوشت و ماهی) از ماست استفاده می شود، اشتباهی بزرگ است.
– گفتیم که ماست، غذای مطلق نیست و طبعش سرد و تر است. پس برای کسانی که از ابتدا معده سردی داشته اند یا در اثر بروز سوءمزاج، معده شان سرد شده است، مصرف مکرّر مقادیر زیاد ماست مضر می باشد. این افراد باید ماست را حتماً با مُصلحات آن بخورند. برخی از مُصلحات ماست: سبزی های خشکی مثل نعناع، آویشن و پونه، پودر دارچین، زیره، زنیان و زنجبیل، کشمش، عسل، شیره و شکر.
– خیلی از غذاهای مورد مصرف امروزه ما سرد است. پس قراردادن ماست و خیار – که هر دو مولّد خلط خام هستند – در سفره بر شدّت سردی می افزاید و موجبات سوءهاضمه را فراهم می آورد.
– کسانی که می خواهند دچار درد مفاصل و بیماریهای مربوط به آن نشوند و نیز کسانی که بیماریهای مفصلی (مانند روماتیسم، آرتروز، آرتریت روماتوئید و…) دارند و می خواهند دردشان کمتر شود، یکی از اصول تغذیه ای که باید رعایت کنند، عدم مصرف همزمان ماست با گوشت هاست؛ بویژه گوشت طیور و گوشت آبزیان.
زیرا بهترین هاضمه ها نیز قادر به هضم کامل آن ها نبوده و در اثر باقی ماندن خلط خام و انتقال آنها به مفاصل، بر شدّت درد مفاصل می افزاید. در کسانی که دچار بیماری هستند، خوردن زنجبیل مربّا می تواند شدت برودت (سردی) ماست را بشکند.
– یکی دیگر از موادی که با ماست ناسازگار است، تخم مرغ می باشد. پس خوردن ماست با کوکو، املت، نیمرو و سایر غذاهایی که در پخت آن ها تخم مرغ بکار رفته است، مناسب نیست. بهتر است ماست را به عنوان یک وعده جداگانه یا میان وعده و همراه مُصلحات آن میل کرد.
– از دیگر موارد ناسازگار با ماست، ترشی است. در واقع خوردن بعضی غذاها با ترشی عجین است و خوردن ماست با آن ها مناسبتی ندارد؛ مانند آبگوشت.
