زبان شناسان در آغاز نیمه دوم قرن بیستم طرح تازه ای در تحلیل و نحو زبان پیشنهاد نمودند. به عقیده آنان زبان دستگاهی است که الگوهای معنی دار را از طریق الگوهای صوتی یا نمادی انتقال می دهد و گرچه بین جمله های گفتاری و نوشتاری اختلافهایی دیده می شود اما آنچه قابل مشاهده و ارزشیابی می باشد تنها همین مواد گفتاری و نوشتاری است. این ترتیب گفتاری و نوشتاری را روساخت نامیده اند. در برابر روساخت الگوهای معنی داری در مغز و حافظه جایگزین شده اند و بر اساس قاعده هایی از عواملی تشکیل یافته اند که به طور مستقیم قابل مشاهده نیستند. این دسته از الگوها را ژرف ساخت عنوان کرده اند. با توجه به دو جمله زیر:
پرویز توپ را پرتاب کرد.
توپ به وسیله پرویز پرتاب شد.
به طوری که مشاهده می شود روساخت این دو جمله متفاوت است اما معنی آنها یکی است و به یک مقصود اشاره می کنند در این مورد می گویند گرچه روساخت آنها متفاوت است ولی ژرف ساخت آنها یکی است.
همچنین اگر این جمله را:
شیر در بادیه است.
مورد بررسی قرار دهیم از آن دو عبارت نابرابر استنباط می شود، یکی بنا به سیاق عبارت مایع سفید رنگ خوراکی است که در بادیه (کاسه مسی) می ریزند و آن را می خورند و دیگری جانوری درنده است که در صحرا یا بیابان زندگی می کند و اکثر جانوران از جمله انسان را می خورد.
در اینجا روساخت هر دو عبارت یکی است اما ژرف ساخت آنها اختلاف فاحش دارد.
اگر به مفهوم دو جمله زیر دقت کنیم:
او دعوت حق را لبیک گفت.
وی به سرای دیگر شتافت.
ملاحظه می شود که گرچه روساخت آنها با هم اختلاف دارد اما ژرف ساخت یکی است و هر دو یک معنا و مفهوم را می رسانند یعنی او مرد.
چامسکی (1957) استاد موسسه تکنولوژی در ماساچوست نخستین کسی بود که تمایز میان روساخت و ژرف ساخت را بیان داشت و نظریه دستور تبدیلی خود را بر اساس آن استوار نمود. به ا عتقاد او ژرف ساخت در زبان انگلیسی به یاری هسته ایت در روساخت که به صورت یک جمله اخباری اصلی است مانند جمله زیر نمایانده می شود.
پرویز کتاب می خواند.
این ساخت اصلی را می توان به هفت روساخت دیگر تبدیل کرد که همه آنها نمایانگر یک هسته می باشند.
1- مجهول: کتاب به وسیله پرویز خوانده می شود.
2- منفی: پرویز کتاب نمی خواند.
3- استفهامی: آیا پرویز کتاب می خواند؟
4- منفی مجهول: کتاب به وسیله پرویز خوانده نمی شود.
5- استفهامی منفی: آیا پروتز کتاب نمی خواند؟
6- استفهامی مجهول: آیا کتاب به وسیله پرویز خوانده می شود؟
7- استفهامی منفی مجهول: آیا کتاب به وسیله پرویز خوانده نمی شود؟
این هفت صورت یا دگرگونی همراه با الگوی اصلی هشت روساخت به وجود می آورد. البته جمله هایی که دارای فعل متعددی هستند از این اصل پیروی می کنند.
این مطلب اختصاصی سایت دکتر سلام می باشد استفاده از آن فقط با ذکر منبع مجاز می باشد
