رنگ و روی زرد در اثر چه عواملی در بدن پدید می آید چگونه می توانیم با این عارضه برخورد کنیم با چه روشهایی می توانیم این عارضه را درمان کنیم رنگ و روی زرد در اثر چه بیماری هایی پدید می آید
رنگ‌تان زرد شده است و چشمان‌تان درخشش اولیه را ندارد، گاه ترس ازیک بیماری مهم آنچنان در دل می‌افتد که رفتن به پزشک را به تعویق می‌اندازید و گاه آنچنان این علائم برای‌تان بی‌اهمیت است که با عدم مراجعه به‌موقع سلامت خود را به خطر می‌اندازید.
به گفته دکتر محمدجعفر فره‌وش، فوق‌تخصص گوارش، عضو هیات علمی بخش گوارش بیمارستان امام‌خمینی و مرکز تحقیقات گوارش دانشگاه علوم پزشکی می‌گوید که بالارفتن مقدار بیلی‌روبین در خون شما می‌تواند عوارض گاه جدی داشته باشد که بهتر است درصورت داشتن علائم حتما به پزشک مراجعه کنید و با دادن آزمایش سطح بیلی‌روبین خون‌تان را بسنجید.
بیلی‌روبین چیست؟
بیلی‌روبین ماده‌ای است که از تجزیه «هم» موجود در هموگلوبین‌های قرمز پوست و عضلات، تشکیل می‌شود. «هم» نام ترکیبی در خون است که باعث تبادل اکسیژن می‌شود. وقتی عمر گلبول‌های قرمز تمام می‌شود یا عضلات صدمه می‌بینند، هموگلوبین طی چندین مرحله ابتدا به بیلیوردین بعد به بیلی‌روبین تبدیل می‌شود؛ بیلیوردین ماده سمی نیست اما معلوم نیست که چرا بدن این ماده را به بیلی‌روبین که ماده سمی است تبدیل می‌کند که باید از بدن دفع شود.
به‌طور معمول بیلی‌روبین از صفرا یا کلیه‌ها دفع می‌شود که باعث تغییر رنگ در مدفوع شده و وارد روده می‌شود، البته بیلی‌روبین به دو جزء مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود، بیلی‌روبینی که از همولیز (تخریب گلبول‌های قرمز) تشکیل می‌شود، بیلی‌روبین غیرمستقیم نام دارد. بیلی‌روبین غیرمستقیم، محلول در چربی است و می‌تواند از لایه‌های چربی مغز نوزاد عبور کند و به مغز آسیب برساند. بیلی‌روبین مستقیم هم از ترکیب بیلی‌روبین غیرمستقیم به‌وسیله کبد تشکیل می‌شود. بیلی‌روبین مستقیم محلول در آب است که بعد از ورود به صفرا، به‌وسیله ترشحات کبد دفع می‌شود.
عوارض کم و زیاد شدن بیلی‌روبین
بیلی‌روبین به دلایل زیادی بالا می‌رود. یکی از علت‌های بالا رفتن بیلی‌روبین تخریب گلبول‌های قرمز است. در حالت عادی عمر گلبول‌های قرمز 120روز است اما زمانی که گلبول‌های قرمز به یکباره تخریب می‌شوند، بیلی‌روبین هم به یکباره بالا می‌رود و مشکل‌ساز می‌شود. گلبول‌های قرمز خون نوزاد بر اثر عدم تطابق بین Rh خون مادر و نوزاد تخریب می‌شوند و درنتیجه بیلی‌روبین خون هم بالا می‌رود. از طرفی سد خونی مغزی نوزادان به‌طور کامل تشکیل نشده است و این بیلی‌روبین غیرمستقیم که محلول در چربی است با عبور از این سد و رسوب در گانگلیون‌های ساقه مغز باعث عقب‌ماندگی ذهنی، فلج یا مشکلات دیگر مغزی در نوزاد می‌شود.
بعد از تولد نوزاد، مقدار بیلی‌روبین خون او اندازه‌گیری می‌شود، در بدن هر کودکی مقداری بیلی‌روبین به‌صورت فیزیولوژیک وجود دارد که معمولا دفع می‌شود. اگر بیلی‌روبین نوزاد کم باشد تنها با قرار دادن او زیر نور فلورسنت، دفع می‌شود اما اگر مقدار بیلی‌روبین موجود در خون او زیاد باشد، پزشکان خون نوزاد را از عروق ناحیه ناف تعویض می‌کنند. عدم تطابق Rh خون مادر و نوزاد با تزریق آنتی‌بادی قابل پیشگیری است. مادرانی که در بارداری اول دچار مشکل عدم تطابق Rh بودند، در بارداری دوم باید با پزشک مشورت کنند.
افرادی که مشکلات خونی (مانند کمبود آنزیم G6PD) دارند و یک آنزیم در خون‌شان کم است، با خوردن بعضی مواد غذایی مثل باقلا یا مصرف برخی داروها گلبول‌های قرمز خون‌شان به‌طور ناگهانی دچار تخریب شده و هموگلوبین زیادی به خون‌شان می‌ریزد که محصول نهایی متابولیسم هموگلوبین، بیلی‌روبین فراوانی است که به درون خون می‌ریزد و درنتیجه فرد دچار زردی می‌شود و ادرار فرد پررنگ می‌شود (رنگی شبیه رنگ چای)، از طرفی مقدار بیلی‌روبین بالا در چربی رسوب می‌کند و باعث زردی رنگ پوست و ملتهمه چشم می‌شود.
سد خونی مغزی بعد از یک‌سالگی محکم شده و افزایش بیلی‌روبین باعث آسیب مغزی به آنها نمی‌شود. افرادی که مبتلا به کمبود آنزیم G6PD هستند، نمی‌توانند از تمام داروها استفاده کنند و باید قبل از مصرف هر دارویی پزشک را از بیماری خود آگاه کنند. مصرف برخی مواد غذایی مانند باقلا هم در این افراد باعث بالا رفتن بیلی‌روبین می‌شود.
به هپاتیت مبتلا شده‌اید؟
مشکلات کبدی مانند هپاتیت ویروسی ی غیر‌ویروسی یا هپاتیت‌های الکلی هم می‌توانند باعث بالا رفتن بیلی‌روبین در خون شوند. هر مشکلی که در سلول‌های کبدی وجود داشته باشد و سلول‌ها نتوانند به‌درستی کارشان را انجام دهند و بیلی‌روبین را دفع کنند، باعث بالا رفتن و انباشته شدن بیلی‌روبین می‌شود.
فردی که به‌علت مشکلات کبدی دچار افزایش بیلی‌روبین خون شده است رنگ پوستش زرد می‌شود و زردی در چشم و ادرارش هم دیده می‌شود. اگر مشکل اصلی کبد حل شود، بیمار درمان می‌شود و دوباره بیلی‌روبین به میزان طبیعی بازمیگردد.
ایراد از صفراست؟
یکی دیگر از علل افزایش بیلی‌روبین انسداد مجاری صفرا داخل یا خارج کبدی است. مجاری داخل کبدی ممکن است به‌علت مصرف برخی داروها یا بعضی بیماری‌های نادر انگلی در مجاری صفراوی داخل کبدی ایجاد انسداد کنند؛ سنگ یا تومور، مشکلات در پانکراس یا لوزالمعده هم باعث انسداد صفرا می‌شوند.
وقتی مجرای صفراوی بسته باشد صفرا نمی‌تواند از روده دفع شود و به داخل بدن بازمیگردد که باعث بیماری زردی یا یرقان می‌شود. بیماری زردی با علائم ظاهری، زردی پوست و چشم‌ها همراه است. انسداد صفرا، مانع دفع شدن املاح صفراوی می‌شود و خارش پوست را هم در بیمار به‌همراه دارد.
نکند تومور باشد؟
اگر بیمار همراه با زردی، درد هم داشته باشد، دچار انسداد مجرای صفراوی خارج کبد شده است. برخی علائم دیگر زردی، مانند بی‌اشتهایی یا حالت تهوع و ضعف و تب در این بیماران دیده می‌شود. در بیماری همولیز که به‌علت تخریب گلبول‌های قرمز ایجاد می‌شود، معمولا بیمار درد ندارد اما در زردی‌های ناشی از سنگ یا انسداد فرد درد دارد.
اگر دل‌درد دائمی دارید، شاید به بیماری‌هایی مانند تومور یا تنگی دچار شده‌اید. تنگی صفرا ممکن است ناشی از عمل‌های جراحی قبلی کیسه صفرا یا بیماری‌های دیگر باشد که باعث تنگی مجرای صفرا شده و شما را گرفتار این درد دائمی کرده باشد.
کی راهی آزمایشگاه شویم؟
اگر نوزاد در خانه دارید حواس‌تان به زرد شدن رنگ او باشد، نوزادانی که زرد می‌شوند بررسی بیلی‌روبین خون‌شان ضروری است. در بزرگسالانی که رنگ آنان زرد شده هم انجام تست‌های کبدی و بررسی میزان آنزیم‌ها ضروری است. در تشخیص بیماری‌های مربوط به بیلی‌روبین، معاینه بالینی و شرح حال بیمار نیز اهمیت دارد.
با انجام سونوگرافی می‌توان تشخیص داد که آیا سنگی در صفرا وجود دارد یا نه، مجرای صفراوی گشاد است یا کیسه صفرا بزرگ شده‌اند یا تومورها باعث بروز بیماری شده است. انجام سونوگرافی در تشخیص دقیق ضایعات بدخیم نقش مهم و اساسی دارد و بعد از تشخیص بالا بودن بیلی‌روبین، انجام سونوگرافی در مرحله دوم ضروری است.
راه درمانش چیست؟
درمان بیماری بسته به نوع آن متفاوت است. همان‌طور که برای‌تان توضیح دادیم، ممکن است علت بالا رفتن بیلی‌روبین خون شما تخریب گلبول‌های قرمز باشد که در این حالت باید با درمان‌های مناسب مانع این تخریب شد تا بیلی‌روبین دوباره دفع شود. افرادی که به بیماری‌های نقص آنزیم مبتلا هستند، نباید از داروهای خاص یا باقلا استفاده کنند. مادرانی که کودک‌های‌شان مشکلات بیلی‌روبین داشتند، در بارداری دوم باید شرح حال‌شان را برای پزشک توضیح دهند و با مصرف داروهای لازم، از مشکلات احتمالی پیشگیری کنند.
اگر هم به‌علت سنگ، بیلی‌روبین خون بالا رفته با دفع یا جراحی سنگ، همه چیز دوباره رو به راه می‌شود و بیلی‌روبین هم به حالت اول برمی‌گردد. اگر مشکل از وجود تومور ناشی شده باشد که درمان آن وابسته به خارج کردن تومور خوش‌خیم است. گاه متخصصان گوارش برای درمان تومورهای غیرقابل برداشت لوله‌های پلاستیکی یا فلزی داخل مجرای صفرا قرار می‌دهند تا به فرایند دفع بیلی‌روبین کمک کنند و تا بیمار از درد و خارش پوست آزار نبیند که البته این کار قدم آخر در درمان بیماری‌های پیشرفته است.
من هم مشکوک به بیماری هستم؟
اگر سابقه فامیلی دارید یا در گذشته بیماری‌های خونی را تجربه کرده‌اید، بهتر است تحت‌نظر پزشک باشید و در صورت نیاز با انجام آزمایش خون، مقدار بیلی‌روبین خون خود را چک کنید. اگر دچار بی‌حالی و کاهش وزن محسوس شده‌اید یا مشکوک به بیماری‌های کبدی هستید، سراغ پزشک بروید و علائم‌تان را به‌طور کامل به او شرح دهید. مصرف برخی داروها هم ممکن است به کبد شما آسیب برسانند. افرادی که داروهای کاهنده چربی خون مصرف می‌کنند نیز باید با نظر پزشک بیلی‌روبین خود را بررسی کنند. انجام آزمایش بیلی‌روبین در دسته آزمایش‌ها و چکاپ‌های آنها قرار دارد.
هویج‌خورها زردی دارند؟
اگر آبمیوه یا هویج زیاد می‌خورید ممکن است زرد‌روی شوید. نگران نباشید کارتن سبزیجاتی مثل هویج درحد زیادی است. نوشیدن زیاد آب‌پرتقال یا آب‌هویج باعث جمع شدن کارتن زیر پوست می‌شود و کودکانی که زیاد آب‌هویج می‌خورند زردرو می‌شوند که این زردی ربطی به مشکلات کبد ندارد.
مجله سیب سبز – نیلوفر جامه‌بزرگی
