پروستات یک غده مردانه است که ترشح مایع منی اسپرم از بیضه ها در طی انزال است.پروستات درست زیر مثانه و در جلوی راست روده قرار دارد.
معمولا غده پروستات از سن میانسالی تا پیری رخ میدهد. هنگامی که پروستات بزرگ می شود، بیماری هیپرپلازی خوش خیم پروستات ، و یا هیپرتروفی خوش خیم پروستات نامیده می شود.
غده پروستات ترشحاتی قلیایی و شیری رنگ را در خود ذخیره و ترشح می‌کند که معمولا ۲۵ تا ۳۰ درصد حجم منی را به همراه سلول‌های اسپرم و مایع کیسه‌های منی تشکیل میدهد.
در یک مرد سالم پروستات اندکی بزرگ‌تر از یک گردو است؛ در جلو و اندکی پایین‌تر از مثانه قرار دارد و پیشابراه را درست در زیر مثانه احاطه می‌کند و می‌توان در حین معاینه مقعدی آن را لمس کرد. پیشابراه درون پروستات با نام «پیشابراه پروستاتی» با دو مجرای انزالی به هم می‌پیوندد.
کارکرد ترشحی
پروستات از هزاران غده کوچک تولیدکننده مایع منی تشکیل شده است. به طور خاص پروستات یک غده برون‌ریز است. از این لحاظ به آن یک غده برون‌ریز می‌گویند که مواد ترشحی آن از راه مجاری به بیرون از بدن می‌ریزد. غده‌های عرقی نمونه دیگری از غدد برون‌ریز هستند.
مایعی که پروستات تولید می‌کند یک سوم مایع منی را تشکیل میدهد. مایعی که اسپرم را حمل و آن را تغذیه می‌کند. این مایع تولید شده به همراه اسپرم در کیسه‌های منی ذخیره میشود. کیسه‌های منی (وزیکول سمینال) در میان راست روده و مثانه و چسبیده به مثانه قرار دارند و به مجاری انزالی باز می‌شوند.
ترشحات کیسه منی غنی از فروکتوز (یک قند به عنوان منبع انرژی اسپرم)، پروستاگلاندین‌ها (شکلی از اسیدهای چرب) و پروتئین‌ها هستند که باعث می‌شوند مایع منی در واژن زن منعقد شود. ترشحات پروستات غنی از کلسیم، روی، ویتامین C (اسید سیتریک)، اسید فسفاتاز، آلبومین و آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) هستند. ترشحات پروستات دارای بالاترین غلظت سیترات (ویتامین C) نسبت به هر بافت بدنی دیگر در انسان هستند.
دانشمندان دقیقا نمی‌دانند که چرا این‌گونه است ولی تصور میکنند شاید این غلظت بالا نقشی در تولید مثل داشته باشد. روی (زینک) نیز در غلظت‌های بالا در ترشحات پروستات یافت میشود. زینک یک ماده ضد عفونی‌کننده شناخته شده است و دانشمندان معتقدند نقشی در مقابله با عفونت‌های باکتریایی پروستات داشته باشد.
کارکرد عضلانی
اسپرم درون بیضه‌ها تولید میشود و بعد وارد مجاری پیچ‌درپیچی روی بیضه به نام اپیدیدم میشود و در آنجا بالغ میشود. سپس از طریق دو مجرای کوچک عضلانی به نام «واز دفرانس» پس از پیچیدن به دور مثانه به کیسه‌های منی می‌رسد. در هنگام انزال عضلات جدار کیسه‌های منی و نیز پروستات منقبض می‌شوند و محتوای خود را به درون دو مجرای انزالی می‌ریزند.
این دو مجرای انزالی با عبور از میان پروستات به پیشابراه پروستاتی می‌ریزند و نهایتا این محتویات طریق آلت تناسلی از بدن خارج شود. مایع منی هم اسپرم را تغذیه می‌کند و هم خاصیت قلیایی آن اسپرم را در محیط اسیدی واژن زن حفاظت می‌کند.
آنتی‌ژن اختصاصی پروستات
پروستات پروتئینی را تولید می‌کند که آنتی‌ژن اختصاصی پروستات(PSA) نامیده میشود. این پروتئین وارد مایع انزالی میشود و در زمان مناسب به حفظ حالت مایع منی کمک می‌کند و مانع لخته شدن آن میشود.
PSA که خاصیت آنزیمی‌دارد، به شکل یک گلیکوپروتئین به وسیله سلول‌های پوشاننده خوشه‌های غددی و مجاری پروستات تولید میشود. میزان این پروتئین را می‌توان در خون نیز اندازه گرفت. آزمایش میزان PSA در خون برای شناسایی سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پروستاتیت
التهاب در غده پروستات را پروستاتیت می‌گویند. پروستاتیت انواع مختلفی از التهاب پروستات وجود دارد که هر یک علل و عواقب متفاوتی دارند. دو نوع کمتر شایع این بیماری، پروستاتیت حاد و مزمن باکتریایی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند.
پروستاتیت حاد که ناشی از باکتری‌هاست، ممکن است با این علایم بروز کند: احساس بیماری، تب و لرز، درد عضلانی، کمر درد، درد در ناحیه لگنی هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار، ناتوانی در تخلیه ادرار از مثانه.
نشانگان درد لگنی مزمن مردان (پروستادینیا)
در این عارضه در ناحیه لگن، پروستات و آلت تناسلی درد حس میشود و ممکن است در هنگام ادرار کردن هم فرد دچار مشکل شود. علایمی‌از التهاب یا باکتری در فرد وجود ندارد. این عارضه با روش‌های مختلف مانند فیزیوتراپی، روا‌ن‌درمانی، داروهای آنتی‌هیستامین، داروهای ضداضطراب، داروهای مهارکننده گیرنده آلفای سمپاتیک و غیره مورد درمان قرار گرفته است.
علل پروستاتیت کاملا روشن نیست، نظریه‌های بسیاری در این مورد وجود ندارد. پروستاتیت باکتریایی ممکن است نتیجه برگشت به عقب ادرار به درون پروستات باشد. این ادرار عفونی ممکن است نتیجه عفونت اخیر مثانه، ناهنجاری مجاری ادراری یا سوند زدن یا وارد کردن وسیله‌های دیگر به داخل مجرای ادرار باشد. از آن جایی که علل پروستاتیت چندان روشن نیست علایم انواع مختلف آن ممکن است بسیار مشابه باشد و هم بیمار و هم پزشک را با دردسر زیادی روبه‌رو کند.
هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات
هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) در مردان بالاتر از ۴۰ سال رخ میدهد که در آن پروستات اغلب تا حدی بزرگ میشود که ادرار کردن مشکل میشود. علت هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات دقیقا معلوم نیست، گرچه این عارضه با غذاهای پرچربی، سابقه خانوادگی و هورمون‌ها ارتباط دارد.
به هر حال این عارضه خوش خیم است و سرطانی نمی‌شود. علایم این بیماری شامل تکرر ادرار(نیاز مکرر به رفتن به توالت) یا دیر شروع شدن جریان ادرار است.
اگر پروستات بیش از حد بزرگ شود، ممکن است پیشابراه را ببندد و مانع جریان ادرار شود. بزرگی خوش‌خیم پروستات را می‌توان با روش‌های دارویی، انجام جراحی‌هایی با کمترین برش و در موارد شدید با جراحی برای برداشتن پروستات درمان کرد.
سرطان پروستات
سرطان پروستات یکی از شایع ترین سرطان‌ها در مردان سالمند در کشورهای توسعه‌یافته است و یک علت مهم مرگ و میر در آنها به حساب می‌آید. انجام معاینه منظم معقدی (توش رکتال)، اندازهگیری آنتی‌ژن اختصاصی پروستات معمولا برای مردان از بالای ۵۰ سال توصیه میشود تا به تشخیص زودرس این سرطان کمک شود.
آزمایش PSA
مقداری از PSA که در پروستات تولید میشود، به داخل خون وارد میشود و می‌توان میزان آن را در خون اندازه گرفت. همچنین می‌توان میزانی از PSA را که در خون به سایر پروتئین‌ها متصل است و مقداری از آن را که به صورت آزاد در خون گردش می‌کند، اندازه گرفت.
پزشکان اندازهگیری میزان PSA خون را با هدف‌های متفاوتی انجام می‌دهند. این آزمایش از لحاظ تشخیص زودرس سرطان پروستات در مردانی که علایم بالینی یا ناهنجاری‌های آزمایشگاهی احتمال ابتلا به این بیماری را مطرح کرده است، اهمیت زیادی دارد.
برخی از پزشکان حتی از اندازهگیری PSA برای تخمین زدن شدت بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) استفاده میکنند. در مورد این استفاده از آزمایش PSA اختلاف‌نظری وجود ندارد اما در مورد استفاده گسترده از این آزمایش برای بیماریابی (غربالگری) برای سرطان پروستات در مردانی که علایمی‌از بیماری نشان نمی‌دهند، هنوز اتفاق نظر میان کارشناسان وجود ندارد.
برای اینکه از یک آزمایش بتوان برای بیماریابی گسترده یا غربالگری استفاده کرد، این آزمایش باید:
۱-حساسیت بالا داشته باشد، یعنی درصد بالایی از موارد بیماری را بتواند کشف کند و موارد معدودی بیماری را نتواند پیدا کند.
2- اختصاصیت بالا داشته باشد، یعنی هنگامی‌که بیماری وجود ندارد، به طور نادرست وجود بیماری را تشخیص ندهد.
3- و مهم‌تر از همه این آزمایش باید بتواند به درمانی منجر شود که کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد یا طول عمر او را افزایش دهد. به عبارت دیگر سودمندی این آزمایش باید بیشتر از ضررش باشد.
در حال حاضر روش‌های آزمایشگاهی برای آزمایش PSA قابل اعتماد و قابل‌تکرار هستند. برای انجام این آزمایش تنها یک نمونه خون لازم است، بنابراین این آزمایش بی‌خطر است.این خصوصیات به همراه این عقیده کلی که تشخیص زودرس بیماری به درمان آن کمک می‌کند، باعث شده است، استفاده از آزمایش PSA برای بیماریابی سرطان پروستات این همه پرطرفدار شود اما در مورد حساسیت و اختصاصیت، این آزمایش به طور نسبی پایین است و هزینه کم و بی‌خطر بودن آزمایش در مورد قدم بعدی درمانی صدق نمی‌کند.
چرا که این در مرحله باید نمونه‌برداری بافتی از پروستات انجام داد که عملی تهاجمی‌و گران‌قیمت است و همچنین در مراحل بعدی باید به درمان‌هایی پرداخت که ممکن است سودمندی‌شان بیش از ضررشان باشد. این وضعیت به دلیل محدودیت‌های خود آزمایش PSA و سیر غیرمعمول سرطان پروستات است.
