ریحانه بصیرت: درمان های بیماری سرطان می توانند محرکی برای یائسگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر گر گرفتگی در طی دوره های درمان و یا در طی مدت 3 تا 6 ماه گردند.

در این مقاله در ارتباط با مرحله حساس از زندگی خانم ها صحبت می شود. مرحله ای که برای اغلب خانم ها هراس انگیز است. یائسگی بر خلاف اسمش به معنای یاس از زندگی نیست. این دوران که اغلب بین 48-52 سال رخ می دهد، یک روند بیولوژیک طبیعی بدن است که باعث می شود نگرانی های یک خانم در مورد بارداری و قاعدگی به پایان برسد، اما حس زنانگی را خاموش نخواهد کرد. تحقیقات نشان می دهد طول عمر بعد از یائسگی تقریباً برابر با سالهای عادت ماهیانه (متوسط 30 سال) است.

چه اتفاقاتی در بدن رخ می دهد که منتج به یائسگی می شود؟

به موازات افزایش سن، به تدریج تخمدان ها هورمون های تنظیم کننده قاعدگی (یعنی استروژن و پروژسترون) کمتری تولید می کنند و با گذشت زمان، بلوغ تخمک در تخمدان ها هم مختل شده و از طرف دیگر افزایش هورمون پروژسترون پس از تخمک گذاری به میزان قابل توجهی کاهش می یابد (پروژسترون هورمونی است که بدن را برای بارداری آماده می سازد.) این تغییرات هورمونی منجر به کاهش توانایی باروری می گردد که با توقف عادت ماهیانه نمود پیدا می کند.

این وقایع اگر قبل از سنین 40 سالگی شروع شوند زنگ خطری برای یائسگی زودرس محسوب می شود. در این حالت تخمدان ها قادر به ساختن هورمون نیستند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم کننده تخمدان هاست پاسخی نمی دهند.

این مسئله به این خاطر حایز اهمیت است که با شروع یائسگی احتمال بچه دارشدن خانم ضعیف می شود و از طرفی با تغییرات هورمونی بروز بیماری های مزمن (پوکی استخوان، بیماری های قلبی-عروقی و …) سرعت می گیرد.

در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی روبه رو می شود که با علائمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی های شبانه و تعریق همراه است. پیش از یائسگی زنان خطر کمتری نسبت به مردان برای ابتلا به حمله قلبی یا مغزی دارند. پس از یائسگی این خطر در زنان افزایش می یابد و پس از ۶۵ سالگی با مردان برابر می شود.

تشخیص بیماری

اغلب بعد از بررسی سابقه خانوادگی و سایر بیماری ها، دو بار آزمون هورمون FSH با فاصله یک ماه از هم دستور داده می شود. اندازه گیری مقدار این هورمون در خون روشن می کند که آیا تخمدان ها درست کار می کنند یا نه. FSH موجب می شود تخمدان ها استروژن تولید نمایند. زمانی که تولید استروژن در تخمدان ها کاهش می یابد، FSH افزایش پیدا می کند.

سطح خونی FSH بالاتر از mIU/ 40ml بعنوان معیاری برای سنجش بروز یائسگی بکار می رود. البته هورمون های دیگری نظیر استرادیول هم در سطوح پایین نشاندهنده یائسگی در نظر گرفته می شوند.

دلیل بروز یائسگی زود رس

1- برخی جراحی ها (هیسترکتومی یا برداشت رحم): در عمل هیسترکتومی، برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسگی نمی شود زیرا تخمدان ها وظیفه ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند؛ اما در صورتی که هم تخمدانها و هم رحم برداشته شوند یائسگی به سرعت بروز می کند.

2- شیمی درمانی و پرتو درمانی: این درمان های بیماری سرطان می توانند محرکی برای یائسگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر گر گرفتگی در طی دوره های درمان و یا در طی مدت 3 تا 6 ماه گردند.

3- عدم کفایت اولیه تخمدان: در دوران جوانی اگر مقدار هورمون استروژن کاهش و مقدار هورمون تحریک کننده فولیکول ها(FSH) افزایش یابد می تواند بیانگر از کار افتادگی زودرس تخمدانها باشد. 4-1درصد از جمعیت زنان به این بیماری دچار می شوند و نازایی از پیامدهای آن است.

4- شیوه زندگی: تنش ها و بحران های شدید عاطفی می توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان ها شوند و یائسگی زودهنگام را در زنان پدید آورند.

5- کم وزنی های طولانی (بی اشتهایی عصبی): زنانی که به مدت طولانی از رژیم های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی های زودتر از موعد هستند.

6- اضافه وزن های زیاد: به همان میزان که کمبود مفرط وزن نگران کننده است، چاقی هم با اختلال در ترشح هورمون ها احتمال نارسایی تخمدان و در نهایت نازایی را افزایش می دهد. پس مثل همیشه حفظ تعادل وزن بهترین اقدام است.

7- اختلالات هورمونی (ترشح غیرعادی یا کارکرد نادرست گنادوتروپین هاFSH و LH)

8- بیماری های خودایمنی (اختلالات تیرویید، آرتریت روماتیسمی، نارسایی غده های فوق کلیه، لوپوس)

9- سیگار کشیدن: زنانی که سیگار می کشند به علت عدم توازن هورمون های تخمدانی زودتر دچار یائسگی می شوند.

10- مواجه با آلاینده ها: یکی از مهمترین عللی که برای یائسگی زودرس در نظر گرفته می شود، مواجهه با آلاینده های مختلف است. منظور از آلاینده انواع آفت کش ها، اجزای تشکیل دهنده پلاستیک، شوینده ها، انواع رنگ ها و عطرهاست.درمان های بیماری سرطان می توانند محرکی برای یائسگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر گر گرفتگی در طی دوره های درمان و یا در طی مدت 3 تا 6 ماه گردند.
لوازم آرایشی گرچه در نگاه اول چهره ای زیباتر خلق می کنند اما در دراز مدت خود باعث و بانی پیری زودرس پوست می شوند؛

متهمان ردیف اول

دی استرهای اسید فتالیک که بطور کلی فتالات نامیده می شوند گروهی از مواد شیمیایی آلی هستند که در صنعت پلاستیک سازی به منظور شکل پذیری و در وسایل آرایشی بعنوان نرم کننده مورد استفاده قرار می گیرند. این مواد به اجزای دیگری مثل پلی وینیل کلرید (PVC) و پلیمرهای استیرن افزوده می شوند. احتمال آلودگی محصولات غذایی با فتالات های حاصل از منابع مختلف زیاد است؛

اما نگرانی اصلی در مورد انتقال از بسته بندی مواد غذایی است که تاحدی قابل پیشگیری است. میزان انتقال به غذا از بسته بندی، با افزایش دما بالا می رود. فتالات ها قابل حل در چربی هستند و در بسیاری از محصولات پر چرب نظیر محصولات لبنی، گوشت، تخم مرغ، ماهی های چرب بزرگ و روغن ها یافت شده اند و در واقع با خوردن چربی های حیوانی راهی برای ورود این مواد به بدن باز می شود.

لوازم آرایشی گرچه در نگاه اول چهره ای زیباتر خلق می کنند اما در دراز مدت خود باعث و بانی پیری زودرس پوست می شوند؛ زیرا در مواد آرایشی و لاک ناخن هم فتالات وجود دارد. فراموش نکنید خوشبوکننده های شیمیایی هم حاوی ترکیبات سمی هستند بنابراین به جای استفاده از آنها از گلبرگ های طبیعی یا بوی لیمو استفاده کنید. مطالعات حاکی از این است که زنانی که در معرض آلاینده های نظیر فتالات هستند 2-4 سال زودتر از سایرین یائسگی را تجربه می کنند. بیسفنول آ (BPA) ماده ای سرطان زای دیگری است که به وفور در ظروف پلاستیکی بکار گرفته می شود و مدت طولانی در بدن باقی می ماند؛

پس هر چه قوطی پلاستیکی دارید همین امروز دور بریزید و بطری های شیشه ای زیبا را جایگزین آنها کنید. در تولید پلاستیک پلی کربنات و رزین های اپوکسی، بیسفنول آ مونومری اصلی است. وقتی در این پلاستیک ها مایعات گرم ریخته می شود، بیسفنول آ 55 بار سریعتر از حالت عادی نشت می کند. در پلاستیکهای نوع 3 که به پی وی سی معروفند از بیسفنول آ استفاده شده است.

وسواس درتمیز کردن را کنار بگذارید

سراغ شوینده های بی خطر مثل ترکیب جوش شیرین، سرکه و آبلیمو بروید که هم قدرت پاک کنندگی بالایی دارند، هم نگرانی کمتری ایجاد می کنند. بسیاری از این مواد بطور ناخواسته هر روز در کنار ما هستند مثلاً در آب و خاک و هوا. اما بخش عمده ای نیز با نحوه زندگی ما مرتبط است. به بیان دیگر نمی توان بطور کامل تماس با چنین موادی را به صفر رسانید، اما می توان با روشهایی آن را کم کرد. بطور مثال با بررسی برچسب و خریداری محصولات طبیعی که میزان کمتری پارابن، فتالات دارند.

رژیم غذایی مناسب

طی چند سال اول پس از یائسگی تراکم استخوان ها با سرعت بیشتری کاهش می یابد. این کاهش می تواند منجر به کاهش توده استخوانی و نهایتاً پوکی استخوان شود. تغذیه سالم به خصوص مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D می تواند کمک زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان داشته باشد. ورزش منظم و حداقل روزانه 30 دقیقه و بصورت ملایم مانند پیاده روی، شنا و… می تواند باعث کاهش استرس، مشکلات روحی، پوکی استخوان، بهبود خلق و خو و وضعیت خواب شود.

ایزوفلاون های موجود در لوبیای سویا منجر به تعادل در هورمون های استروژنیک می شود. مطالعاتی در زمینه اثربخشی و ایمنی مکمل های ایزوفلاون های تغلیظ شده سویا در حال انجام است. ولی توصیه به مصرف غذاهای طبیعی ارجحیت دارد. لگنین موجود در بذر کتان نقش تعدیل گر هورمونهای جنسی را ایفا می کند.

مصرف روزانه تخم کتان آسیاب شده همراه با قهوه به میزان 1-2 قاشق سوپخوری می تواند سودمند باشد. دریافت روزانه 400IU ویتامین E مخلوط توکوفرول و توکوتریول به فرم طبیعی می تواند در تخفیف علایم یائسگی موثر باشد. ویتامین های گروه B هم می توانند در رفع استرس ناشی از آغاز زودهنگام یائسگی موثر باشند.

روغن پامچال یا هسته مویز بعنوان منبعی از گاما لینولنیک اسید(GLA) که نوعی اسید چرب ضروری در سنتز پروستاگلاندین و تعدیل علایم یائسگی است. گیاه پنج انگشت (نام علمی: Vitex agnus-castus) که حاوی استروژن گیاهی است، دارای مواد موثره ای است که می تواند روی محور هیپوفیز ـ تخمدان تاثیر گذاشته و به بهبود اختلالات قاعدگی از جمله یائسگی زودرس کمک کند.

*دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه