می توان گفت اکثر الگو های غذایی افراد از دوران کودکیشان شکل گرفته است و این الگو ها در سنین بالاتر کمتر دچار تغییر می شوند. مهم ترین عامل سلامت و جلوگیری از بروز بیماری در افراد کیفیت غذا و همچنین کمیت آن است ، پس در نتیجه الگوی غذایی کودکان و چگونگی شکل گیری آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
در سنین قبل از مدرسه علایق غذایی کودکان منحصراً تحت تاثیر محیط خانواده است؛ ولی به محض ورود به مدرسه ، کودکان از محیط خانه دور شده و ساعاتی از روز را در مدرسه و جدا از خانواده در کنار همسالان سپری می کنند ، بنابراین عادات و انتخاب های غذایی آن ها کم کم تغییر کرده و تحت تاثیر محیط و شرایط جدید قرار می گیرد.
از آن جایی که کودکان ، وعده های غذایی اصلی ( صبحانه ، ناهار و شام ) را اکثراً در خانه و با حضور والدین مصرف می کنند، الگوی غذای اصلی آنها بیشتر تابع خانواده است؛ ولی میان وعده ها، یا در محیط مدرسه همراه با دوستان و همسالان و یا در ساعاتی از روز و غالباً بدون حضور والدین خورده می شوند. به عبارتی نقطه ی شروع اختلاف بین الگوی غذایی والدین با کودکان از همین میان وعده ها و مواد غذایی و خوراکی هایی است که درآن زمان صرف می شود.
دراین ارتباط در مطالعه ای مشاهده شده که بین نوجوانان با مادران و پدرانشان درمصرف برخی از مواد غذایی اعم از انواع تنقلات،غذاهای آماده FAST FOOD))، سس مایونز، و نوشابه های گازدار اختلاف وجود دارد و دفعات مصرف نوجوانان بیش تر از هر یک از والدینشان است.
با توجه به این که سهم میان وعده ها در تامین انرژی و مواد مغذی ضروری ، به ویژه برای دانش آموزان حائز اهمیت است با این حال، متاسفانه بسیاری از آن ها در این وعده ها، خوراکی ها و مواد غذایی ای را می خورند که حاوی انرژی بالا و مواد مغذی پایین هستند و بخش عمده ای از میان وعده ها را چربی ومواد قندی ساده تشکیل می دهد. این نوع خوراکی ها باعث ایجاد یک حس سیری کاذب درکودکان شده، بدون اینکه نیازهای تغذیه ای لازم را تامین کنند و در صورتی که در زمان های نامناسب در طی روز صرف شوند، علاوه بر این که اشتهای کودکان را برای خوردن وعده های اصلی ( که از نظر تغذیه ای کامل تر هستند) از بین می برند، بلکه به مرور زمان باعث ایجاد کمبودهای تغذیه ای در آن ها می شوند، همچنین به خاطر داشتن انرژی زیاد، سبب تجمع انرژی در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان می گردند.
مطالعات مختلف در دنیا نشان می دهند که، شیوع اضافه وزن و
چاقی در کودکان و نوجوانان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه رو به افزایش است و یکی از عوامل مهم و موثر در بروز این مشکل، کیفیت و کمیت الگوی وعده ها و میان وعده های مصرفی روزانه است.
مواد غذایی ای مثل انواع
پفک ، چیپس، شکلات، شیرینی ها، پیراشکی ، نوشابه های گازدار، آب میوه های صنعتی، انواع ساندویچ های سوسیس، کالباس، همبرگر آماده و پیتزا، که متاسفانه به دلایل مختلف تقاضای مصرف آن ها در بین کودکان و نوجوانان بالاست، همگی جزو خوراکی ها و غذاهایی هستند که انرژی زیاد داشته ولی از لحاظ تفذیه ای کم ارزش هستند و بجز تامین میزان زیادی انرژی و بر طرف کردن حس گرسنگی، کمکی به برآورده شدن سایر نیازهای رشد و سلامت دانش آموزان نمی کنند؛ حال آن که استفاده از مواد غذایی مفید و مناسب در میان وعده ها ، به خوبی بخشی از نیاز رشد و سلامت تغذیه ای دانش آموزان را تامین می کنند.
تحقیقات مختلف نشان می دهند که، گنجاندن یک میان وعده ی مناسب و مغذی در برنامه ی غذایی روزانه دانش آموزان می تواند بر
حافظه ی کوتاه مدت، میزان توانایی یادگیری و به دنبال آن پیشرفت تحصیلی آن ها تاثیر مثبت داشته باشد.
میان وعده ی مناسب برای دانش آموزان در مدرسه و یا خانه باید شامل مواد غذایی و خوراکی هایی باشد که جزو گروه هایی اصلی غذایی هستند. چند نمونه از انواع میان وعده های مفید و مغذی برای دانش آموزان عبارت اند:
* میوه های تازه ی فصل مثل
سیب ، پرتقال ، نارنگی ، موز و…
* آب میوه های تازه و طبیعی که می توان آن ها را در خانه از میوه های تازه تهیه کرد (البته مصرف خود میوه به خاطر داشتن فیبر غذایی مفیدتر است.)
* انواع سبزی ها مثل
هویج ، خیار، گوجه فرنگی و …
*میوه های خشک مثل کشمش،
خرمای خشک، توت خشک، انجیر خشک، انواع برگه ها و … این خوراکی ها علاوه بر داشتن مواد قندی طبیعی حاوی برخی از انواع ویتامین ها و املاح معدنی هستند.
*انواع مغزها مثل
گردو ، بادام، پسته شامی و … که حاوی پروتئین گیاهی مرغوب و چربی مفید هستند و هم چنین میزانی از ویتامین ها و املاح معدنی را دارا می باشند.
* شیر که می تواند به همراه بیسکویت های ساده و یا کیک های ساده ی خانگی میل شود.
* ساندویچ های
نان و پنیر و گردو، نان و پنیر و گوجه فرنگی، نان و تخم مرغ آبپز و گوجه فرنگی و…
در کودکانی که دچار اضافه وزن نیستند می توان از مقداری کره یا خامه ی پاستوریزه نیز در تهیه ی انواع ساندویچ استفاده کرد.
* ساندویچ مرغ، همبرگرخانگی ، انواع کوکو یا کتلت که در خانه تهیه می شوند به همراه سبزیجاتی مثل گوجه فرنگی و کاهو.
لذا اقدام لازم در جهت فراگیری و آگاهی از نیازهای غذایی دانش آموزان، اصلاح رفتارهای تغذیه ی نامطلوب ، همچنین توصیه های کاربردی لازم و مناسب برای بهبود شیوه ی تغذیه ی آن ها در برنامه های آموزشی ، بیان نقش و اهمیت تغذیه در یادگیری و درک مطالب، اهمیت صرف صبحانه، آگاهی از گروه های مختلف غذایی و ارزش آن ها، تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه ها، بیان آثار زیان بار مصرف شکلات، شیرینی و تنقلات غذایی کم ارزش؛ و … تاثیر فزاینده ای در بهبود تغذیه ی دانش آموزان و سلامت آن ها دارد.
هم چنین برنامه ریزی مناسب در جهت ایجاد یک بوفه ی غذایی سالم در مدرسه، همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهی آن ها در مورد غذای سالم، ضرورت دارد. بوفه های مذکور باید براساس نیازهای غذایی دانش آموزان نسبت به عرضه ی مواد غذایی سالم اقدام کنند. بدیهی است عرضه ی موادی، مانند انواع پفک، یخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هر گونه محصول بدون بسته بندی، پروانه ی ساخت، کد بهداشتی، و تاریخ مصرف گذشته، مانع از تحقیق اهداف مذکور است؛ از این رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه ی مدارس در این گونه مواقع، نسبت به آموزش مسئولان بوفه و تشویق آن ها به عرضه ی موادی مانند ساندویچ نان و پنیر، نان و تخم مرغ،
شیر ، بیسکویت، خرما، و انواع میوه نظیر؛ سیب و گلابی، نارنگی و پرتقال اقدام شود.
