آهن از سری مواد معدنی مورد نیاز برای رشد و نمو کودک است ، کمبود این ماده در بدن کودک باعث بروز اختلالات جبران ناپذیری خواهد شد. به همین دلایل مادران باید از اهمیت این مسئله آگاه باشند و مواد غذایی که آهن کافی را دارند به کودکشان بدهند ، در صورت نبود این ماده ، فرد دچار فقر آهن خواهد شد.
بیشترین میزان آهن، در هموگلوبین موجود در گلبول قرمز است که وظیفه اصلی آن حمل اکسیژن از ریه به بافت ها است. اگر آهن کافی به بدن نرسد گلبول قرمز به میزان کافی تولید نمی شود و در نتیجه فقر آهن پدید می آید.
کمبود این ماده در بدن موجب خستگی، مشکلات تنفس، کاهش فعالیت بدنی و بروز مشکلاتی در یادگیری کودکان می شود که می تواند عواقب زیادی داشته باشد.
امروزه با تغذیه ی صحیح، فقر آهن در کودکان کمتر دیده می شود اما در بعضی مناطق هنوز هم این مشکل شایع است و به همین دلیل باید مکمل های آهن به صورت قطره های خوراکی برای کودک مصرف شود تا نیاز وی به آهن برطرف شود.
نوزاد تا حدود شش ماهگی، از ذخیره‌های آهن موجود در بدن خود استفاده می کند اما بعد از آن باید برنامه غذایی او طوری تنظیم شود که مواد حاوی آهن در آن گنجانده شود.
متخصصان تغذیه معتقدند میزان آهن موجود در شیر مادر کم است، با این وجود به دلیل این که جذب آهن شیر مادر بسیار خوب است، شیرخوار تا حدود چهار یا شش ماهگی نیاز به تجویز آهن ندارد و به ندرت در قبل از شش ماهگی نیاز به تجویز آهن پیدا می کند، اما به دلیل این که به تدریج میزان هموگلوبین خون شیرخوار کم می شود لازم است بعد از چهار یا شش ماهگی از قطره آهن استفاده شود.
کودکان مبتلا به کم خونی یادگیری کمتری دارند و ضریب هوشی این کودکان
10 درجه کمتر از حد طبیعی برآورد شده است
کمبود این ماده را می توان یک مشکل بزرگ برای کودکان دانست. کمبود آهن می تواند در رشد و نمو مغز کودکان و کاهش ضریب هوشی آن ها اختلال ایجاد کند و همچنین منجر به کم خونی و در نتیجه باعث تحلیل توانایی و نیروی کودکان شود.
در شیر‌خواران در صورت سلامت مادر، میزان آهن موجود در شیرمادر برای چهار تا شش ماه اول زندگی نوزاد کافی است ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایر آهن کم است و باید بعد از سه ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی به آن ها خورانده شود.
چه میزان آهن مورد نیاز است؟
برای رشد و تکامل کودک باید مقدار ثابتی آهن در رژیم غذایی‌اش وجود داشته باشد؛ کودکان 7 تا 12 ماهه 11 میلی گرم، یک تا 3 ساله 7 میلی گرم، 4 تا 8 ساله 10 میلی گرم، 9 تا 13 ساله 8 میلی گرم، دختران 14 تا 18 ساله 15 میلی گرم و پسران در این سنین 11 میلی گرم آهن به صورت روزانه احتیاج دارند.
عوامل خطر برای ابتلا به کمبود آهن
نوزادان و کودکانی که یکی از شرایط زیر را داشته باشند بیشتر در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار دارند:
* کودکانی که بیش از 3 هفته قبل از موعد مقرر متولد شده اند یا هنگام تولد وزن کمی داشته اند.
* کودکانی که قبل از یک سالگی از شیر گاو تغذیه کرده اند.
* نوزادانی که از شیر مادر تغذیه کرده ولی پس از 6 ماهگی نیز از غذاهای مکمل حاوی آهن استفاده نکرده اند.
* کودکان یک تا 5 ساله ای که روزانه بیش از 710 میلی لیتر شیر گاو، شیر بز یا شیر سویا در روز می نوشند.
* کودکانی که بیماری های خاصی مانند عفونت های مزمن داشته یا رژیم غذایی محدودی دارند.
البته فراموش نکنید که دختران نوجوان بیشتر از پسران در معرض کمبود آهن قرار خواهند داشت.
علائم و نشانه‌های کمبود آهن در کودکان
کمبود آهن می تواند توانایی کودک را در انجام کارها مختل کند. با این حال اغلب علائم و نشانه های کمبود آهن در کودکان تا زمانی که کم خونی فقر آهن رخ ندهد، بروز نمی کنند.
خستگی و ضعف، رنگ پریدگی چهره، بی اشتهایی ، تنگی نفس، تحریک پذیری، افزایش احتمال عفونت، ضربان قلب نامنظم، مشکلات رفتاری و اشتیاق به خوردن مواد غیرخوراکی مانند یخ یا خاک از جمله علائم کم خونی فقر آهن هستند.
کمبود آهن می تواند در رشد و نمو مغز کودکان و کاهش ضریب هوشی
آن ها اختلال ایجاد کند و همچنین منجر به کم خونی و در نتیجه باعث
تحلیل توانایی و نیروی کودکان شود
پیشگیری از بروز کم خونی میان کودکان
برای پیشگیری از بروز کم خونی توصیه می شود تا یک سالگی نوزاد را با شیر مادر تغذیه کنید. همچنین هنگامی که تغذیه با غذاهای مکمل شروع می شود(معمولا در سنین بین 4 تا 6 ماه) از نظر مصرف آهن در رژیم غذایی کودک نیز دقت داشته باشید.
برای بچه های بزرگ تر بهترین منبع دریافت آهن زرده تخم مرغ ، گوشت قرمز ، مرغ ، ماهی ، حبوبات و سبزیجات برگ دار سبز رنگ هستند.
ویتامین C نیز در میزان جذب آهن موثر است؛ بنابراین می توانید با افزودن مواد غذایی حاوی این ویتامین میزان جذب آهن را افزایش دهید. همچنین اگر کودک شما زودتر از موعد مقرر متولد شده، هنگام تولد وزنش کم است یا اگر زیاد از مواد غذایی حاوی آهن استفاده نمی کند با پزشک مشورت کرده و از او در مورد استفاده از مکمل های آهن خوراکی مشورت بگیرید.
اطلاعات اکثر مادران در زمینه استفاده از قطره آهن کودکان کم است
نتایج یک تحقیق که توسط دکتر “گیتی خوشه مهری” عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، نشان داد میزان عملکرد صحیح مادران در استفاده از قطره آهن کمکی کودکان ضعیف است و از اطلاعات کافی برخوردار نیستند.
در این مطالعه از میان مادرانی که در طول سال 1385 به مراکز بهداشتی و درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران مراجعه کرده بودند و دارای فرزند 5 تا 24 ماهه بودند یک نمونه ی 250 نفری انتخاب شد. با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه حضوری عملکرد این افراد در مورد شروع به موقع قطره آهن و نحوه صحیح خوراندن قطره به طفل مورد بررسی قرار گرفت.
اطلاعات به دست آمده نشان داد 40 درصد مادران مورد مطالعه در 4 تا 6 ماهگی (زمان مناسب برای مصرف قطره آهن) مصرف قطره آهن را شروع کرده‌اند ولی در 60 درصد آن ها شروع مصرف قطره آهن به موقع نبوده است.
همچنین در این تحقیق مراقبت کافی هنگام تجویز قطره خوراکی آهن شامل چکاندن قطره ته حلق، تجویز قطره همراه با آب میوه، ندادن قطره همراه با چای و شیر مادر برای جذب بهتر و جلوگیری از عوارض دندانی، مورد بررسی قرار گرفت.
به دنبال این بررسی 26 درصد مادران دارای عملکرد خوب، 41 درصد عملکرد متوسط و 33 درصد هم مراقبت های ضعیفی داشتند.
نتایج این تحقیق نشان داد بین عملکرد مادران با سطح تحصیلات آن ها رابطه معناداری وجود داشت.
بر پایه نتایج این تحقیق آموزش مستمر و موثر برای مادران در خصوص تغذیه کودکان به منظور ارتقاء آگاهی، نگرش و رفتار آن ها در این خصوص توصیه می شود.
کمبود آهن و قدرت یادگیری
کودکان مبتلا به کم خونی یادگیری کمتری دارند و ضریب هوشی این کودکان 10 درجه کمتر از حد طبیعی برآورد شده است.
متاسفانه بسیاری از والدین نسبت به کمبود آهن کودکان شان بی توجه هستند و با این که بسیاری از متخصصان اطفال، قطره آهن را برای کودکان تجویز می کنند اما والدین به دلیل رغبت نداشتن کودک برای مصرف آن، از خوراندن آن به فرزند خود منصرف می شوند که این مساله موجب کم خونی در این دسته از کودکان می شود.
در نهایت به خاطر داشته باشید که کمبود آهن در کودکان قابل پیشگیری است، فقط باید به آن توجه داشت.
