عمل لیزیک چشم چگونه باید انجام شود لیزیک با چه روش هایی باید صورت بپذیرد توصیه هایی مهم متخصصین چشم در این زمینه چیست قبل و بعد از انجام این عمل چه نکاتی را باید رعایت کرد
چشم پزشکان از مدت ها قبل در پی یافتن راهی برای برطرف کردن عیوب انکساری چشم بودند. چشم انسان که شبیه دوربین عکاسی است که در آن به جای لنز دوربین، عدسی و قرنیه قرار گرفته، تصویر اجسام را از فواصل مختلف روی پرده شبکیه تشکیل می دهد. قدرت عدسی به طور معمول 20 دیوپتر (Dioptre میزان تحدب یا تقعر عدسی عینک یا لنز بیمار است) و قدرت قرنیه حدود 45-40 دیوپتر است.
قدرت قرنیه در همه افراد بدون تغییر است ولی قدرت عدسی در افراد جوان تغییر می کند. مثلا قدرت تطابق چشم کودکان بیش از 10 دیوپتر است و آنها می توانند هنگام نگاه کردن به اجسام بسیار نزدیک، قدرت عدسی را بالا ببرند اما با افزایش سن، قدرت تطابق عدسی چشم انسان کاهش می یابد به طوری که بعد از 40 سالگی برای دیدن اجسام نزدیک و تشکیل تصویر روی پرده شبکیه اغلب نیاز به استفاده از عینک خواهد بود.
فریز قرنیه به چشم آسیب می زد
اولین بار در سال 1339/1950 دکتر باراکه پزشک اسپانیایی، نخستین میکروکراتوم را اختراع کرد (میکروکراتوم تیغه جراحی است که می تواند برش بسیار نازکی از قرنیه ایجاد کند) و با آن جراحی کراتومیلوزیس انجام داد. در روش جراحی کراتومیلوزیس، لایه ای از قرنیه برداشته می شود و در محیطی از آن نگهداری می کنند تا یخ بزند (فریز شود) و بعد از تغییر شکل، مجددا تکه جدا شده را به لایه باقی مانده قرنیه متصل می کنند اما این روش مشکل بزرگی داشت، اینکه قرنیه فریز شده، به بافت چشم آسیب وارد می کرد.
دقت ساکشن رینگ کم بود
در سال 1341/1962 دکتر باراکه، ساکشن رینگ را ابداع کرد. ساکشن رینگ وسیله ای است که با آن قرنیه را ثابت نگه می دارند تا تهیه لایه نازک قرنیه که به آن «فلپ قرنیه» می گویند راحت تر امکان پذیر باشد اما دقت این روش کافی نبود. برای اصلاح یک دیوپتر نزدیک بینی، لازم است 10 تا 20 میکرون از بافت قرنیه برداشته شود و این عمل نیاز به دقت بالایی داشت.
لیزیک چیست؟
اگر فردی نزدیک بین باشد (این افراد اجسام دور را واضح نمی بینند ولی در دیدن اجسام نزدیک مشکلی ندارند) قدرت اپتیکی چشمش زیاد (یعنی مجموع قدرت لنز و قرنیه) یا طول کره چشمش بزرگتر از حد معمول است؛ بنابراین اجسام دور، جلوی پرده چشم تشکیل می شوند. برای اصلاح این اختلال نیاز به دادن عینکی با شماره منفی است تا بیمار بتواند اجسام دور را واضح ببیند.
یکی از راه ها برای اصلاح این حالت، انجام عمل جراحی به جای استفاده از عینک است. در جراحی های چشم برای اصلاح عیوب انکساری به سه روش عمده عمل می شود؛ عدسی چشم تعویض می شود؛ عدسی دیگری درون چشم گذاشته می شود یا تراش هایی روی قرنیه صورت می گیرد که به خصوص در عمل لیزیک سطح قرنیه تراشیده می شود.
به بیانی ساده می توان گفت که لیزیک، عملی است که سعی دارد با تراش مناسب روی قرنیه عیب انکساری را اصلاح کند. اگر مرکز قرنیه تراشیده شود (قرنیه مسطح تر شود) در واقع قدرت قرنیه کم شده است و مشابه عینک منفی (که در درمان نزدیک بینی استفاده می شود) عمل خواهد کرد و اگر اطراف قرنیه تراشیده شود، قرنیه محدب تر می شود و مانند استفاده از عینک مثبت (در درمان دوربینی) رفتار خواهد کرد.
استفاده از لیزر برای اصلاح عیوب انکساری مطرح شد
در سال 1349/1970 استفاده از روش «لیزر اگزایمر» (لیزر از جنس فرابنفش) گسترش پیدا کرد. در ابتدا از این لیزر برای تولید وسایل میکروالکترونیک استفاده می شد. در سال 1361/1982 یک کارمند شرکت آی بی ام به نام «اسرینی راسین» کشف کرد که با لیزر می توان بافت زنده را تراشید و خارج کرد بدون آنکه بر بافت مجاور اثر تخریبی و حرارتی بگذارد.
یک سال بعد و در سال 1362/1983 فرد دیگری به نام استفان تروکل به همراه اسرینی راسین، «لیزر اگزایمر» را در چشم گاو امتحان کرد. استفان تروکل متوجه شد که لیزر اگزایمر برای اصلاح عیوب انکساری چشم کاربردی است و آن را به ثبت رساند.
«پی آر کی» ابداع شد
در سال 1367/1988 خانم «مارگاریت مک دانلد» اولین جراحی لیزر روش «پی آر کی» را روی انسان زنده انجام داد. در روش لیزیک، لایه یا فلپ از روی قرنیه برداشته و سپس بستر باقی مانده قرنیه با اشعه لیزر تراشیده می شود ولی در عمل «پی آر کی» لایه برداری صورت نمی گیرد و لایه سطحی قرنیه که به آن اپینلیوم گفته می شود و ضخامتی حدود 50 میکرون دارد با تیغه جراحی تراشیده می شود و سپس با لیزر اگزایمر، لایه برداشته می شود. لایه «اپیتلیوم» تراشیده شده ظرف 3 تا 5 روز خود به خود ترمیم می شود.
تئوری پزشک ایرانی
در سال 1368/1989 دکتر غلامعلی پیمان، دانشمند ایرانی مقیم آمریکا، تئوری عمل لیزیک را به صورتی که فلپ قرنیه برداشته و بستر قرنیه با لیزر اگزلایمر تراشیده شود و سپس مجدد فلپ سر جای خود برگردد را مطرح و این روش را به نام خود ثبت کرد.
موفقیت بیشتر پزشک یونانی
یک سال بعد در سال 1369/1990 بعد از معرفی عمل لیزیک به روش دکتر پیمان، دکتر پالیکاریس پزشک یونانی ، اولین عمل لیزیک را با استفاده از میکروکراتوم باراکه (استفاده از تیغ برای تراشیدن قرنیه) و لیزر اگزایمر، روی چشم انسان زنده انجام داد. این درمان موفقیت آمیز بود و عوارض کمتری نسبت به «پی آر کی» داشت.
فلپ قرنیه را به طور کامل برنداشتند
در سال 1370/1991 دکتر پالیکاریس روش «نازال هینچ» را ارائه داد. در این روش فلپ قرنیه برداشته می شد ولی اتصال آن در سمت بینی به شکل یک لولا با قرنیه باقی می ماند و پس از لیزر بستر قرنیه، فلپ به جای اول بازمی گشت و بخیه زده می شد. این روش، جابجایی کمتری برای فلپ قرنیه ایجاد می کرد (قبلا فلپ به طور کامل برداشته می شد و بعد از اتمام کار با بخیه به قرنیه متصل می شد.)
بخیه زدن قرنیه کنار گذاشته شد
پس از آن در سال های 1991 تا 1992 (1370 تا 1371) «کیلرمو و ریچارد» روش بخیه زدن قرنیه را کنار گذاشتند.
در این روش فلپ قرنیه بعد از انجام لیزر روی قرنیه برگردانده می شود تا با روش بی آب کردن قرنیه، به آن بچسبد. این لایه به مرور زمان استحکام لازم را پیدا می کند و نیازی به استفاده از بخیه برای بیمار وجود ندارد.
سوپریور هینج جایگزین نازال هینج
در سال 1374/1995 عمل جراحی «پی آر کی» تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را گرفت و در سال 1375/1996 بوراتو روش «سوپریور هینج» را جایگزین «نازال هینج» کرد. در این روش قلاب قرنیه ای با لولای فوقانی به قرنیه متصل می شود. (در روش نازال هینچ لولای اتصالی در سمت بینی بود.) این روش باعث می شود فلاپ قرنیه ای استحکام بیشتری داشته باشد و با پلک زدن کمتر جابجا شود.
روش آخر؛ جدیدترین و کم خطرترین
از آن پس روش لیزیک دیگری به نام «لیزر فمتوسکند» جایگزین میکرو کراتوم (استفاده از تیغ برای تراش) در جراحی لیزیک شد. دکتر «وود هالمز» اولین کسی بود که از این روش استفاده کرد. در سال های اخیر استفاده از لیزر فمتوسکند (Femtosecond Laser) نقش پررنگ تری در اصلاح عیوب انکساری پیدا کرد. در روش جراحی عیوب انکساری با استفاده از لیزر فمتوسکند که یکی از جدیدترین آنها «اسمایل» (Small Incision Lenticule Extraction) نام دارد، بدون اینکه فلپ یا لایه ای از روی قرنیه برداشته شود، با استفاده از «لیزر فمتوسکند» روی «لایه استروما» (لایه ای که 90 درصد ضخامت قرنیه را شامل می شود و اشعه لیزر باید تراش اصلی را روی آن اعمال کند) عدسکی ایجاد می شود و با برش کوچکی روی قرنیه، عدسک از درون قرنیه خارج می شود. در واقع آن میزان از قرنیه که باید در عمل لیزیک تراشیده شود، در محوطه بسته ای درون قرنیه خورده می شود و از لایه استروما به شکل یک عدسی کوچک جدا و سپس با ایجاد برش کوچکی روی قرنیه، عدسک از چشم خارج می شود.
این روش جراحی که اسمایل (یا خارج کردن عدسک از برش کوچک) گفته می شود؛ مزایای لیزیک و «پی آر کی» را دارد. این روش کمتر از دو روش قبلی تهاجمی است و فلاپ هم ندارد؛ بنابراین عوارض مربوط به فلپ را در این روش نمی بینیم.
شیوع خشکی چشم در این روش نیز کمتر است. تاکنون بیش از 30 میلیون عمل لیزیک در جهان انجام شده است. بر اساس مطالعات انجام شده بیشتر از 95 درصد از بیماران طی مدت 10 سال از عمل جراحی خود رضایت داشتند.
* متخصص بیماری های چشم
ماهنامه دانشمند – دکتر شهرام افضلی*:
