خانواده بیشترین تاثیر را بر شکل گیری رفتار و شخصیت کودک می گذارد. به طوری که اگر از همان ابتدای کودکی تربیت درست کودک انجام نپذیرد ، کودک در نوجوانی دچار ناهنجاری هایی خواهد شد. یکی از مهم ترین اصول تربیتی تنبیه کردن کودک است وقتی که او کار نادرستی انجام میدهد . اما اینکه چگونه کودک را تنبیه کنیم بسیار مهم است.
خانواده اولین نهادی است که کودک در آن رفتارهای خود را شکل می دهد و ارزش گذاری می کند. در آن می آموزد که چه کاری مثبت و چه کاری منفی است. علاوه بر این بسیاری از مهارت های بین فردی، سازگاری، حل مشکل و … نیز اولین بار در خانواده به فرد آموزش داده می شود. اما این تنها نهادی نیست که در فرد تاثیرگذار است. پس از سنین 4 یا 5 سالگی که کودک به جمع همسالان وارد می شود و در گروه های اجتماعی قرار می گیرد عوامل دیگری غیر از خانواده در او موثر واقع می شوند. دیگر تنها پدر و مادر نیستند که مستقیماً نوع رفتارهای فرزند خود را مشخص کنند بلکه کودک ممکن است رفتارهایی مثبت یا منفی را از دیگر همسالان خود بیاموزد. در این میان شکایت بسیاری از پدرها و مادرها این است که از زمانی که کودکمان به مدرسه رفته رفتارهای نامطلوبی را آموخته که ما در خانه هیچ وقت چنین عمل نکرده ایم. در قبال این رفتارها چه باید کرد؟ بسیاری از والدین در قبال این رفتارها بی اعتنایی می کنند، عده ای به سرزنش و تهدید می پردازند، گروهی صرفاً با نهی های مکرر او را منع می کنند.
در این مقاله سعی داریم روش ها و تکنیک های صحیح حذف رفتارهای نامطلوب را مورد بحث بگذاریم. در مقاله قبل با عنوان «روش جدید تربیت رسید» روش های مثبت را در جهت کاهش یا حذف رفتار نامطلوب معرفی کردیم و در این مقاله به روش های منفی آن اشاره می کنیم.
1- روش خاموشی: روانشناسان معتقدند معمولاً رفتارها به این دلیل ادامه و یا افزایش می یابند که با پیامدهای مثبتی همراه می شوند. حتی رفتارهای نامطلوب افراد احتمالاً با تشویق های ناخودآگاه اطرافیان همراه می گردد و سپس افزایش یافته و تقویت می شود. لذا ابتدا باید به پیامدهایی که یک رفتار نامطلوب با آن مواجه می شود توجه نمود و سپس این پیامدهای مثبت را به صفر رساند. فرض کنید کودکی که عادت کرده هر خواسته خود را با اصرار و سر و صدا برطرف کند اگر مدتی با بی پاسخی از طرف پدر و مادر مواجه شود و به او بیاموزند که ” در صورتی به سوال شما پاسخ می دهیم که لحن کلام خود را اصلاح کنی.” پس از مدتی رفتار ناپسند خود را کاهش خواهد داد. خاموشی به معنای حذف پیامدهای مثبت و در نتیجه حذف رفتارهای نامطلوب است. لذا بهتر است علاوه بر حذف تقویت عملکرد منفی به تقویت عملکردهای مثبت و مخالف با آن بپردازند.
2- محروم کردن از تقویت مثبت: در روش قبل ممکن بود گاه رفتار به صورت مستقیم تقویت دریافت نکند اما به هر حال پیامدهای رفتار برای او مطلوب باشند. اما در این روش از رفتارهایی صحبت می شود که مستقیماً با تشویق یا تقویت روبرو می شوند. لذا در صورتی که رفتار نامطلوبی از فرد سر می زند به دو روش می توانید او را با محروم سازی مواجه کنید. اول اینکه او را از محیط تقویت زا دور کنید و دوم آنکه منبع تقویتی را از دسترس او دور کنیم.
به عنوان مثال کودکی که در مقابل شرایط خاصی به نق زدن و ناسازگاری می پردازد به این دلیل که حضور در جمع برای او مطلوب است او را به مکانی بدون سرگرمی و تنها منتقل می کنیم تا از رفتار خود دست بردارد. در نظر داشته باشید که نباید همراه با محروم سازی ترس از تنهایی یا تاریکی را در کودک پدید آوریم. «می برمت توی حمام چون اونجا تاریکه و تو تنهایی» جمله ای است که علاوه بر محروم کردن، در کودک به ایجاد ترس می انجامد.
3- جریمه کردن: در این روش شخص را در هنگام رفتار نامطلوب با کاهش مقدار تقویت دریافتی مواجه می سازیم. فرض کنید کودک می داند که پس از انجام تکالیف روزمره حق دارد دو ساعت با دیگر کودکان به فعالیت های دلخواه بپردازد. در این مورد می توانید به کودک آگاهی دهید در صورتی که طول زمان انجام تکلیف بیش از مقداری معین باشد و یا تکلیف خود را با اشتباه های مکرر انجام دهد از زمان تفریح پس از انجام تکلیف کاهش می یابد. دقت کنید که جریمه باید با میزان عدم مطلوبیت رفتار، همخوانی و توازن داشته باشد و کودک با تلاش بتواند آن را جبران کند.
********
4- جبران کردن: این روش که کاربرد آن معمولاً با نام جریمه شهرت دارد شامل مواردی می گردد که شخص مرتکب شده به عملی نامطلوب را وادار می کنند تا به دلیل جبران عمل خلاف خود، آن را اصلاح کند. مثلاً زمانی که معلم دانش آموزان را وادار می کند تا در قبال هر غلط دیکته، اشتباهات خود را ده بار بنویسد از روش جبرانی استفاده نموده است. لذا در این روش باید دقت شود تا عمل جبرانی، خود ایجاد تقویت و تشویق نکند. مثلا اگر دانش آموزی را به دلیل صحبت کردن در کلاس به خارج از کلاس اخراج می کنیم زمینه را برای تفریح او در حیاط مدرسه مهیا کرده ایم.
********
5- تنبیه: این روش که در کمیاب ترین شرایط و پس از عدم دستیابی به نتایج در شیوه های دیگر مورد استفاده قرار می گیرد به صورت ارائه یک محرک آزارنده است. البته تنبیه به دلیل اینکه روشی مطلوب در تربیت به شمار نمی رود عواقب نا خوشایندی را در بر دارد که در مقالات بعد سعی داریم شما را با پیامدهای منفی تنبیه آشنا کنیم.
