بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات در بین کودکان است که در مطالب گذشته در رابطه با آن به طور مفصل صحبت کردیم. این اختلال باعث کم توجه شدن کودک در انجام امور روزمره می شود و این کم توجه ای باعث درست انجام ندادن فعالیت های آنان خواهد شد. با آغاز سال تحصیلی دغدغه ی والدین برای درس خواندن این کودکان چند برابر می شود …
بايد دانست در كنار دارودرماني و مشورت با روانشناس، والدين نيز قادر خواهند بود با به‌كارگيري تكنيك‌هاي علمي، بسياري فاكتورهاي منفي رفتار كودك بيش‌فعال خود را كنترل و به جاي آن با پرورش رفتارهاي مثبت، او را در انجام امور تحصيلي ياري كنند.
حمايت والدين
حاضرجوابي، دويدن يا پريدن‌هاي بيش از اندازه و بي‌محابا، قطع صحبت‌هاي ديگران، تحمل كم در نشستن يا ايستادن و ناتواني كنترل صحبت از مهم‌ترين علائم اختلال بيش‌فعالي است كه اغلب در سنين مدرسه شيوع بيشتري پيدا مي‌كند.تحقيقات حاكي از آن است كه عوامل ژنتيكي و محيطي سبب اين اختلال رفتاري است. اگرچه علت اصلي اختلال نقص توجه هنوز به‌طور دقيق شناخته نشده اما اختلال در عملکرد مغز و به دنبال آن كاهش ميزان خونرساني و برهم خوردن تعادل ترشح مواد شيميايي مغز محتمل‌ترين علت رفتارهاي ناهماهنگ كودكان با محيط و اطرافيان شناخته شده است. علاوه بر اين برخي رويدادها در دوران بارداري، زايمان و حتي پس از آن باعث افزايش دامنه اختلال مي‌شود. بخصوص مصرف برخي داروها و ابتلا به تعدادي بيماري‌ها در اين دوران در شكل‌گيري بيش‌فعالي كودكان مؤثر است. از آنجا كه اين كودكان در تمركز، برنامه‌ريزي و كنترل رفتار دچار نقص در كاركرد هستند، مسلماً آنها در انجام تكاليف مدرسه با چالش‌هاي جديدي روبه‌رو مي‌شوند. بر اين اساس نياز والدين به مراقبت بيشتر از كودكان بيش‌فعال بيشتر مي‌شود.ديدگاه و احساسات مثبت والدين ارزشمندترين سرمايه براي كودكان با اختلال نقص توجه است.
دكتر غزال زاهد، روانپزشك معتقد است، والدين بايد بدانند كه مشكلات رفتاري كودكان بيش‌فعال، خارج از اختيار آنهاست، بنابراين در كنار همكاري بيشتر از تهديد، تحقير و يا تنبيه كودك خود بپرهيزند. وقتي والدين خود شخصيتي آرام داشته باشند و با حفظ خونسرديشان قادر به تمركز باشند به‌طور قطع با كودك خود ارتباط بهتري برقرار و او را در انجام تكاليف مدرسه به درستي ياري خواهند كرد.به گفته دكتر نفيسه بروجردي، روانشناس، از آنجا كه روابط خانوادگي پرتنش و حتي اختلالات روحي و روانی والدين بر بيش‌فعالي كودكان مؤثر است، حين و حتي قبل از درمان كودك، لازم است والدين نيز تحت نظر مشاور، بسياري از فشارهاي رواني و استرس و اضطراب خود را درمان كنند.
به اعتقاد وي مادري كه خود افسرده و بي‌حوصله است و انرژي كافي براي پاسخ مثبت به كودكش ندارد، ناگزير در برابر خواسته‌هاي فرزند خود، واكنش مطلوبي نخواهد داشت و دائماً در حال محكوم كردن او است. بر اين اساس مي‌توان گفت مادران فعال و سرزنده قادرند واكنش مثبت‌تري نسبت به خواسته‌هاي فرزند خود نشان دهند كه در نتيجه كنترل بهتري بر كودك خود خواهند داشت.
كمك به افزايش تمركز
دكتر زاهد، در حالي كه به لزوم درمان دارويي و غيردارويي براي كودكان بيش‌فعال تأكيد مي‌كند، معتقد است، علاوه بر داروهاي تجويز شده براي اين قبيل كودكان، والدين نيز بايد بياموزند چگونه در دوران درس و تحصيل با فرزند خود رفتار صحيحي داشته باشند.
برنامه‌ريزي و در عين حال اختصاص ساعاتي از روز به تكاليف درسي، بازي، تماشاي تلويزيون و تغذيه براي جهت‌دهي به فعاليت‌هاي آنان امري ضروري است. بنابراين توصيه مي‌شود شرايط مناسب، محلي ثابت و زماني معين براي استراحت و رسيدگي به تك تك دروس تدارك ديده شود و والدين با حضور خود او را كنترل كنند.
پژوهش‌هايي كه به منظور متمركزسازي ذهن كودكان بيش‌فعال انجام شده بيانگر آن است كه اين گروه از محصلان بايد روزانه هفت ساعت پشت ميز بنشينند و در عين حال سكوت و آرامش خود را حفظ كنند.
دكتر زاهد در اين رابطه توصيه مي‌كند: «والدين به محض برگشت كودك بيش‌فعال به خانه، داروهاي تجويز شده‌اش را به او بدهند تا پس از يك دوره استراحت كوتاه‌مدت و طي يك ساعتي كه دارو در بدن وجود دارد، كودك قادر به تمركز باشد و بتواند تكاليف خود را انجام دهد.»
اختصاص ساعاتي از روز براي تخليه انرژي نيز براي كودكان بيش‌فعال لازم است. به گفته دكتر بروجردي چنانچه كودكان بيش‌فعال، فعاليت جسماني و تحرك كافي در فضاي مناسب نداشته باشند انرژي خود را صرف فعاليت‌هاي بي‌هدف مي‌كنند كه در نتيجه موجب نارضايتي اطرافيان مي‌شود.يك يا چند دوره كوتاه فعاليت فيزيكي هنگام انجام تكاليف، فكر كودك را باز كرده و به او اجازه مي‌دهد تا با تمركز بيشتري تكاليفش را انجام دهد. بنابراين والدين بايد به كودك خود فرصت دهند تا هر چند دقيقه يك بار از جايشان بلند شده و با قدم زدن در خانه، چند دقيقه پياده‌روي يا توپ‌بازي، قوا و انگيزه‌شان را تجديد كنند.
دكتر بروجردي در اين رابطه مي‌افزايد: برنامه‌ريزي و حجم تكاليف در نظر گرفته شده براي كودكان كم‌سن و سال بايد متفاوت از ديگر كودكان باشد. چنانچه كودك در مقطع اول يا دوم دبستان مشغول تحصيل است به جاي آنكه والدين او را مجبور به نشستن طولاني‌مدت پشت ميز كنند بهتر است آموزش را در قالب بازي انجام دهند و هنگامي كه كودك مشغول شيطنت در آشپزخانه است مي‌توان از او خواست تا با انگشت كلمات را روي سيني آغشته به آرد بنويسد.
مكان مناسب براي مطالعه
اختصاص مكاني آرام، تميز و راحت در خانه براي انجام تكاليف لازم است. بر اين اساس ميز موجود در اتاق خواب، كودك را بيش از اندازه از محيط خانواده دور مي‌كند و ميز آشپزخانه به دليل بزرگي و واقع شدن در مكاني پررفت و آمد مانع از تمركز كودك بيش‌فعال مي‌شود.
عامل حواس پرتي مثل صداي تلويزيون، انگيزه كودك را براي تفكر كاهش مي‌دهد. برخي كودكان هنگام انجام تكاليف سكوت را ترجيح مي‌دهند اما برخي ديگر تمايلي به سكوت مطلق ندارند.
در تحقيقات ديگري ثابت شده موسيقي درماني كمك زيادي به تمركز كودكان بيش‌فعال مي‌كند بر اين اساس چنانچه كودك موسيقي ملايم را هنگام انجام تكاليف ترجيح مي‌دهد با او مخالفت نكنند. صداي اقيانوس، صداي باران و يا موسيقي كلاسيك البته با صداي كم، اعتماد به نفس كودك را تقويت كرده و باعث مي‌شود تا دقيق‌تر از گذشته از عهده مسئوليت‌هايش برآيد.عود ريحان، چوب صنوبر، چوب كاج، نعناع، ليمو و مركبات از رايحه‌هايي است كه تمركز را افزايش مي‌دهد. استفاده از چنين روش رايحه درماني، كمي دورتر از ميز تحرير كودك توصيه مي‌شود.
معجزه تشويق
نظم، فاكتور كليدي براي كنترل رفتارهاي كودكان بيش‌فعال است. قبل از آغاز انجام تكاليف، به كودك بايد كمك كرد تا هدفش را از مطالعه بشناسد. كودكان بيش‌فعال اغلب در مدت كوتاهي مداد يا پاك كن خود را گم كرده و پس از آن وقت زيادي را صرف يافتن آن مي‌كنند كه در نهايت موجب خستگي و كاهش توجه آنها مي‌شود. پس بهتر است والدين وسايل مورد نيازش را در ظرفي مناسب كنارش قرار داده و از او بخواهند تا وسايل خود را تنها در آن ظرف بگذارد.بهتر است مدت زمان تعيين شده براي انجام تكاليف براي او شرح داده شود. دكتر زاهد در اين رابطه توصيه مي‌كند والدين با قرار دادن ساعت ثانيه‌شمار كنار كودك او را با مفهوم زمان آشنا كنند. اختصاص زمان براي انجام هر بخش از تكاليف و نشان دادن مفهوم زمان با استفاده از عقربه‌هاي ساعت، كودك را مجبور به تفكر و تمركز كرده و تلاش‌هاي مثبت هر چند كوتاهش را تقويت مي‌كند.
والدين مي‌بايست هر چند دقيقه به كودك خود سر بزنند و از او بخواهند تا تكاليفش را در شروع، وسط و پايان كار توضيح دهد. گاهي اجازه دهند كودك به آنها درس دهد تا امكان پرسش و پاسخ بيشتري فراهم شود. اغلب كودكان بيش‌فعال، نوشته‌هاي شلوغ و درهمي دارند. به گفته دكتر زاهد، والدين بايد بدانند كه كودكشان در اين زمينه ناتواني خاصي دارند، بنابراين نبايد آنها را شماتت كنند. برخي كودكان با جويدن آدامس و يا خوردن سيب هنگام مطالعه، توانايي بيشتري براي يادگيري پيدا مي‌كنند. علاوه بر اين استفاده از لقمه‌هاي سرشار از پروتئين مانند گوشت و مرغ، انرژي لازم براي فعاليت مغز را تأمين مي‌كند.والدين از اينكه خواب كودكشان كافي بوده، مطمئن شوند. زيرا كمبود خواب مانع از عملكرد صحيح مغز مي‌شود.
بيكاري، علائم بيش فعالي كودكان را تشديد مي‌كند و آشفتگي روحي آنان را مي‌افزايد. بنابراين والدين بايد تا حد امكان كودك خود را سرگرم نگه‌دارند. والدين مي‌بايست قسمتي از زمان برنامه‌ريزي شده را براي كودكشان صرف آموزش تميز نگه داشتن كيف و وسايلش كنند. آنها بهتر است با كودك خود به مغازه رفته تا دفترهايشان را خودش انتخاب كند. براي او دفتر يادداشت، كاورهاي رنگي و خودكارهاي چند رنگ تهيه كرده تا اشتياقش را براي انجام هر چه منظم‌تر تكاليفش بيفزايند.حروف را روي فوم‌هاي رنگي كشيده و پس از برش روي تخت يا ديوار اتاقش بچسبانند تا هميشه جلوي چشمش باشد و مرور شود.علاوه بر مشاور منظم با روانشناس يا روانپزشك، همواره با معلم كودك خود در ارتباط بوده تا در جريان پيشرفت يا مشكلات تحصيلي او قرار گيرند. مربي نقش مهمي در تشخيص اضطراب كودكان، كنترل آن و گزارش روند بهبودي دارد.
چند بازي فكري مؤثر
بازي با سكه نه تنها براي كودكان بيش فعال لذتبخش است، بلكه باعث تمركز حواس و تقويت حافظه او مي‌شود. براي اين منظور به والدين توصيه مي‌شود در ساعاتي كه براي بازي كودك برنامه‌ريزي كرده‌اند. تعدادي سكه در چند مدل و مقواي نازكي تهيه كنند. ابتدا پنج سكه را انتخاب كرده به صورت نوار پشت سر هم روي ميز بچيند و بعد به كودك بگويند تا با دقت آنها را تماشا و ترتيب آن را به خاطر بسپارد. سپس سكه را با كاغذ پوشانده و ساعت ثانيه‌شمار را روشن كرده و از كودك خود بخواهند تا مانند ترتيب سكه‌هاي آنها پنج سكه ديگر را بچيند. پس از اتمام بازي زمان را اندازه‌گيري كرده و كودك خود را تشويق كنند تا با تمركز بيشتر توالي سكه‌ها را در مدت زمان كوتاه‌تري بچيند.تمرين بي‌حركت ماندن نيز از بازي‌هايي است كه باعث افزايش يكپارچگي بدن با مغز مي‌شود. از كودك خواسته شود تا مدتي روي صندلي بدون حركت بنشيند. چنانچه چند كودك ديگر در اين بازي شركت داده شوند انگيزه كودك براي شركت در مسابقه بيشتر خواهد شد. اين تمرين چند مرتبه در هفته تكرار شود. تمرين و ممارست در اين بازي باعث تقويت كنترل خود شده و اتصالات نوروني مغز را افزايش مي‌دهد.تهيه پازل كلمات و پازل تصاوير طراحي شده براي كودكان به نظر مي‌رسد بازي ساده‌اي باشد اما اين قبيل جداول وسيله خوبي براي افزايش توجه كودكان بيش فعال است. پازل كلمات توانايي كودكان را در نظم بخشيدن و ترتيب گذاري افزايش مي‌دهد. در حالي كه پازل تصاوير و جست‌وجو براي خطوط صحيح، توجه و متمركز را افزايش مي‌دهد. والدين بدون آنكه به كودك استرسي وارد شود با تشويق او سعي كنند تا در هنگام بازي سرعت عمل داشته باشند و حواس خود را تا حد امكان جمع كنند.
