دوستی های اینترنتی با چه بهانه و انگیزه ای ایجاد می شوند چرا برخی افراد در این قبیل فضاها به دنبال دوستیابی هستند و سرانجام این قبیل آشنایی ها چگونه خواهد بود
*فرید براتی‌سده: یکی از ویژگی‌های اینترنت و فضای مجازی که باعث می‌شود جوانان از آن استقبال کرده و برای مسائل مختلف خود به آن رجوع کنند سرعت برقراری ارتباط و تسهیلی است که در برقراری ارتباط با دیگران در آن وجود دارد. اینترنت و فضای مجازی به عنوان یک ابزار ارتباطی به یاری نوع بشر آمد و باعث شد ارتباط از شکل سنتی خود خارج شده و قالب جدیدی به خود بگیرد. این شکل جدید ارتباطی به مرور از کشورهای توسعه‌یافته و سازنده این ابزارهای نوین ارتباطی آغاز شد و به کشورهای توسعه‌نیافته و یا در حال توسعه رسید.
رفتار و شیوه برخورد هر کشوری با این ابزارهای مدرن ارتباطی تا حد زیادی ریشه در توسعه‌یافتگی آن کشور دارد و ایران از این حیث کشوری است که هنوز به معنی واقعی کلمه توسعه‌یافته نشده است. همان‌طور که می‌دانیم در ارتباطات رو در رو یا چهره به چهره باید آدابی را رعایت کنیم که در ارتباط در فضای مجازی ملزم به رعایت آنها نیستیم. اینکه این رعایت نکردن آداب خوب است یا بد موضوع مورد بحث ما نیست، بلکه موضوع اصلی این بحث آن است که بررسی کنیم چرا بخش‌هایی از جامعه و جوانان از سهولت ارتباط در فضای مجازی استفاده کرده و بیشتر جذب این فضا شده‌اند. بررسی‌های انجام شده در کشورهای مختلف در زمینه‌های مختلف اجتماعی نشان می‌دهد این سهولت ارتباطات زمینه مناسبی برای پیشرفت ارتباطات انسانی فراهم می‌کند که البته ارتباط مجازی آسیب‌ها و مشکلات خاص خودش را هم به همراه دارد. آشنایی و به دنبال آن ازدواجی که پایه و اساس آن در اینترنت شکل گرفته باشد نمی‌تواند چندان مستحکم و مطمئن باشد، زیرا روندی که افراد در آشنایی اینترنتی طی می‌کنند تا با یکدیگر آشنا شوند غریب و دور از دسترس است. در حال حاضر در فضای واقعی و عرصه طبیعی زندگی ما شاهد این هستیم که زن و مرد باز هم برای ازدواج و آشنایی که منجر به با هم بودن دائمی باشد دچار مشکل می‌شوند و پیچیدگی جوامع و التقاط فرهنگی هم به این مساله در عصر جدید دامن می‌زند. حالا شرایطی را در نظر بگیرید که در آن افراد بخواهند بدون دیدن یکدیگر به ازدواج و زندگی مشترک برسند و طبیعی است که اطلاعات و شناختی که دو طرف در این فضا کسب می‌کنند چندان مبتنی بر واقعیت نیست. دروغ گفتن و واقعیت را جور دیگری جلوه دادن در کنار پنهان‌کاری در فضای مجازی امکان بیشتری برای نمود دارد. در فضای مجازی چون دو طرف یکدیگر را نمی‌بینند و از قضاوت‌های رفتاری و عملکردی همدیگر غافل بوده و صرفا بر اساس گفتار و آن هم گفتاری سانسور شده و برخاسته از فضایی غیرصادقانه با هم ارتباط دارند شناخت قبل از ازدواج نه تنها به درستی محقق نمی‌شود، بلکه در برخی موارد این شناخت تا حد زیادی از واقعیت فاصله داشته و حتی با آن در منافات است.
خشت اول چون نهد معمار کج…
دوستی‌های مجازی که بین دو جنس به ویژه جنس مخالف در فضای مجازی برقرار می‌شود عموما از پایه و اساس مستحکمی برخوردار نیست. این ارتباط برقرار می‌شود و ادامه می‌یابد در حالی که خشت اول آن را کج بنا نهاده‌اند. افرادی که در فضای مجازی با هم ارتباط برقرار می‌کنند شناخت مناسبی از هم ندارند، اما چون زبان فضای مجازی زبانی غیررسمی است به راحتی با هم صحبت می‌کنند. افرادی که با یکدیگر در فضای مجازی ارتباط برقرار می‌کنند راحت‌تر می‌توانند با یکدیگر صحبت کرده و دوست شوند. افرادی که فضای مجازی را به عنوان مرجع اصلی ارتباطات خود انتخاب می‌کنند عموما مهارت‌های لازم ارتباطی ندارند و این افراد در دنیای واقعی به زحمت می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. این مساله و اینکه امکان ارتباط چهره به چهره در فضای مجازی کم است باعث می‌شود ارتباط از شکل معقولانه خود فاصله بگیرد.
اینترنت جایگزین ارتباطات واقعی نمی‌شود
مکان‌ها و موقعیت‌هایی که جوانان در جوامع برای برقراری ارتباط با همدیگر انتخاب می‌کنند برخاسته از فرهنگ و توسعه‌یافتگی و شرایط و ویژگی‌های جوامع مختلف است و نمی‌توان نسخه و الگویی را که در جوامع مختلف وجود دارد برای همه پیچید. فضای مجازی و ارتباطات غیربصری در جوامع توسعه‌یافته به عنوان ابزار ارتباطی که در کنار ارتباطات واقعی به کار بسته می‌شود بسیار هم کارآمد است، در حالی که نمی‌توان مدعی شد ارتباطات مجازی در جوامع توسعه‌یافته جایگزین ارتباطات واقعی شده است. اینترنت و فضای مجازی در این فضا به عنوان یک ابزار کمکی به یاری ارتباطات واقعی آمده است و نمی‌توان گفت این فضای غیرواقعی حاکم بر ارتباطات انسانی در جوامع توسعه‌یافته شده است. در کشورهای در حال توسعه و کشور ما ارتباطات واقعی و عینی دو جنس چون امکان کمتری برای وجود و نمود می‌یابد فضای مجازی جایگزین فضای واقعی می‌شود تا این خلأ را پرکند. این روند و جایگزین شدن ارتباطات غیرواقعی به جای ارتباطات واقعی (در حالی که باید به عنوان عامل کمکی آن باشد) در ازدواج و آشنایی معضل اساسی به شمار می‌رود که بی‌شک طلاق و جدایی در زندگی زناشویی دستاورد غیرقابل اجتناب آن محسوب می‌شود. بیشتر دختران از شیوه همسریابی اینترنتی برای انتخاب همسر مناسب استفاده می‌کنند و این در حالی‌است که پسران بیشتر با نگرش سرگرمی وارد «چت‌روم» می‌شوند. شاید بتوان ادعا کرد که آشنایی در چت‌روم‌ها بتواند به کاهش سن ازدواج کمک کند، اما نمی‌توان توقع داشت این الگو در جامعه ما نیز جوابگو باشد، زیرا بیشتر تعاملات جوانان در فضای مجازی انتزاعی و دور از واقعیت است و همین موضوع زمینه‌ای برای افزایش مشکلات و آسیب‌های همسریابی اینترنتی در جامعه است. مشکل کنونی ما این است که پسران حاضر به قبول مسئولیت ازدواج نیستند و در نهایت این جامعه زنان هستند که از این شیوه ازدواج آسیب می‌بینند. بهترین راهکار برای رفع مشکلات ناشی از فضای مجازی فرهنگسازی است به این معنی که مسئولان فرهنگی جامعه با ارائه مشاوره به والدین و همچنین تولید برنامه‌های مختلف به آموزش خانواده‌ها و جوانان نسبت به نقاط قوت و ضعف استفاده از اینترنت و خدمات آن بپردازند و نباید انتظار داشت در فضای مجازی و سایت‌های همسریابی بتوان برای پیشبرد و تسریع ازدواج جوانان کار مثمرثمری انجام داد. همان‌طور که اشاره کردم فضای مجازی در شرایط و در جوامعی که این فضا به عنوان ابزار کمکی ارتباطات واقعی به کار بسته می‌شود تا حد زیادی کارایی دارد، اما در جوامعی که این ارتباطات را به جای ارتباطات واقعی به کار می‌بندند تبعات گریزناپذیر آن حتمی است.
* روانشناس
روزنامه آرمان
