خواب‌آلودگی و کسالت بهاری در واقع نوعی واکنش گیاهی نسبت به تغییرات ایجاد شده در طبیعت است. انسان‌ها مانند حیوانات سوخت و ساز و میزان هورمون‌های بدن خود را با محرک‌های خارجی مانند نور و دما تنظیم می‌کنند. زمانی که بیرون هوا سرد و تاریک باشد، بدن از خود محافظت می‌کند. درجه حرارت مرکزی در زمستان به مراتب بسیار کمتر از تابستان است و این کاهش دما، سوخت و ساز بدن را نیز کاهش می‌دهد بنابراین بدن با ایجاد تغییراتی، سعی می‌کند خود را با طبیعت سازگار کند. در طول این ماه‌ها، بدن هورمون ملاتونین بیشتری ترشحی می‌کند. این هورمون به هورمون خواب هم معروف است که باعث ایجاد احساس خواب در فرد می‌شود.
با شروع بهار، ساعات تابش خورشید و در نتیجه ساعات روز افزایش می‌یابد و روزها طولانی‌تر شده و بدن با این تغییرات سازگار می‌شود. دمای بدن افزایش می‌یابد، عروق خونی متسع می‌شوند و فشار خون کاهش می‌یابد و بدن هورمون سروتونین بیشتری ترشح می‌کند. این هورمون مسئول فعالیت بیشتر بدن است. بدن قادر نیست در طول شب فرآیند انطباق با طبیعت را مدیریت کند و این کار حدود دو تا سه هفته زمان می‌برد. عوامل موثر در فرآیند تغییر محیطی، سیستم عصبی گیاهی بدن باعث کسالت بهاری می‌شود و همچنین روی عادت خواب و سبک زندگی افراد اثر مستقیم می‌گذارد. عفونت‌ها از عوامل شایع تغییرات فصلی هستند. نوسانات دمایی در طول روز فشار مضاعفی به عروق خونی و گردش خون وارد می‌کند. در کسالت و خواب‌آلودگی بهاری، ساعت درونی بدن از هماهنگی با چرخه روز و شب خارج می‌شود که دقیقا مانند مسافرت از کشوری به کشور دیگر با تفاوت زیاد ساعت است. در این تغییرات زمانی، حدود یک روز زمان لازم است تا ساعت درونی بدن با ساعت خارجی هماهنگ شود.
پرخوابی بهاری و علائم آن
بسته به موقعیت آب و هوایی، کسالت و خواب‌آلودگی بهاری و تغییر زمان طول روز با هم سازگاری دارند. عادات فردی نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌کند. علائم خستگی و خواب‌آلودگی بهاری گسترده است و افراد معمولا از خستگی، احساس گیجی، تندمزاجی، سردرد، حساسیت خفیف نسبت به تغییرات آب و هوایی و احساس ناراحتی شکایت می‌کنند. در این میان، محققان بر این باورند که سالمندان و افراد ضعیف و ناتوان، افرادی که گردش خون بی‌ثباتی دارند یا آنهایی که در طول زمستان کمتر ورزش می‌کنند بیشتر در معرض خواب‌آلودگی و کسالت بهاری قرار دارند.
خواب‌آلودگی بهاری را کاهش دهید
افراد به راحتی و با راهکارهای ساده می‌توانند علائم کسالت و خواب‌آلودگی را کاهش دهند. در واقع، ایجاد برخی تغییرات در عادات روزمره می‌تواند مؤثر باشد. به عنوان مثال، از آنجا که نور زیاد، باعث افزایش ترشح هورمون سروتونین (هورمون فعالیت) می‌شود، قرار گرفتن در فضاهای باز در فصل بهار و استفاده هر چه بیشتر از نور طبیعی می‌تواند خواب‌آلودگی را کاهش دهد. علاوه بر این، استفاده از روش نوردرمانی با کمک لامپ‌های مخصوص نیز می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. ورزش کردن هم در فعال شدن بدن موثر است. مصرف میوه‌ها و سبزیجات نیاز بدن به انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی را تامین می‌کند. نوشیدن مقادیر کافی از مایعات، بخشی از برنامه پیشگیرانه به شمار می‌رود. در فواصلی که احساس خواب‌آلودگی و کسالت می‌کنید، بهتر است روی بازوها آب سرد بریزید یا پارچه‌ای نمدار روی پیشانی قرار دهید تا علائم کم شود. محققان معتقدند باید به بدن زمان داد تا با تغییرات فصلی خود را سازگار کند.
برای هماهنگی ساعت درونی بدن چه باید کرد؟
ساعت درونی بدن به شدت تحت تاثیر عوامل محیطی، رفتاری و مصرف برخی داروهاست. همان طور که اشاره کردیم، نور تاثیر به سزایی در این میان ایفا می‌کند. نور مانع از ترشح هورمون ملاتونین می‌شود و همین امر خوابیدن را دشوار می‌کند. بنابراین در فصل بهار بهتر است تا حد امکان خود را در معرض نور آفتاب قرار دهید و برعکس، هنگام شب که بیرون تاریک است، نور داخلی را به حداقل برسانید یا به عنوان مثال وقتی حمام می‌روید برق را روشن نکنید یا هنگام شب که از خواب بیدار می‌شوید، برق اتاق را روشن نکنید و به جای این کار، از چراغ خواب در فضای اتاق استفاده کنید. در واقع، نور درمانی چرخه خواب را به تأخیر می‌اندازد. رعایت بهداشت خواب، خوابیدن را تسهیل می‌کند و باعث می‌شود فرد سریع‌تر و راحت‌تر بخوابد. از جمله موارد مربوط به بهداشت خواب می‌توان به کاهش مصرف یا حذف مصرف کافئین و نوشیدنی‌های الکلی پیش از خواب، ورزش کردن چند ساعت پیش از زمان خواب، ایجاد راهکارهایی برای آرام شدن بدن مانند دوش آب گرم یا استفاده از چشم‌بند یا گوشی اشاره کرد.
معمولا مصرف داروها روی کیفیت خواب تقریبا تاثیر یک ساعته‌ای را به جا می‌گذارد، البته برخی از آنها خواب‌آور هستند ولی باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
منابع: smh, webmd
چاردیواری ضمیمه روزنامه جام جم،
