با چه نشانه ها و علائمی می توانیم بفهمیم موقع زایمان شده است و وقت به دنیا آمدن فرزندمان است بهتر است با هشدارهای مهم برای وقت زایمان آشنا شوید
– پاره شدن کیسه آب: در اواخر بارداری باید نسبت به خارج شدن هر گونه مایع بی رنگ و گرم از ناحیه واژن هوشیار بود. این مایع می تواند ناشی از پارگی کیسه آب جنین باشد که حاوی مایع آمنیوتیک است که از جنین محافظت می کند. البته کمی مرطوب بودن لباس زیر زنان، به خصوص در هفته های آخر بارداری طبیعی است، زیرا تغییرات هورمونی باعث می شود دهانه رحم و واژن لیز شود تا زایمان طبیعی راحت تر صورت بگیرد.
معمولاً پاره شدن کیسه آب در جریان دردهای زایمانی و در اواخر مرحله ی اوّل زایمان صورت می گیرد ولی برخی موارد خیلی زودتر (حتی بدون شروع درد و انقباض) رخ می دهد. با پارگی کیسه ی آب باید فوراً به بیمارستان مراجعه نمود، چرا که هر چه فاصله ی پارگی کیسه ی آب تا زایمان بیشتر باشد، احتمال عفونت نیز بیشتر می شود . گاهی کیسه آب به صورت زودرس پاره می شود (در ۷ ماهگی یا ۶ ماهگی) که در این صورت هم مادر باید بلافاصله به بیمارستان برود.
اگر انقباضات به خودی خود پس از پاره شدن کیسه آب اتفاق نیفتد، این انقباضات باید با روش‌های پزشکی القا شود و اگر طی ۲۴ ساعت پس از پاره شدن کیسه آب جنین، زایمان به صورت طبیعی رخ ندهد، پزشک باید توسط سزارین نوزاد را به دنیا بیاورد. همچنین باید نسبت به خطر پایین آمدن بند ناف نیز هوشیار بود. کیسه ی آب ممکن است بطور ناگهانی یا به صورت نشت کردن پاره شود. مایع آن معمولاًشفاف است و بوی نامطبوعی مانند ادرار ندارد. اگر این مایع سبز ،زرد ویا قهوه ای باشد نیزض یا پزشکتان اطلاع دهید. چون علامت آن است که جنین مکونیم (اوّلین مدفوع جنین یا نوزاد) دفع کرده است که در این صورت باید فوراً زایمان انجام شود. اگر جنین هنوز به اندازه کافی برای زایمان طبیعی پیشرفت نکرده باشد باید سزارین شود.
۲- انقباضات منظم رحمی: در روزهای آخر بارداری دردی در ناحیه شکم و کمر احساس می شود که گاهی اوقات این درد با دراز کشیدن بدتر می شود. این انقباضات در روز زایمان در ابتدا حدود ۱۵ تا ۳۰ ثانیه طول می کشد، سپس درد از بین می رود و دوباره هر ۱۰ تا ۲۰ دقیقه تکرار می شود. در ادامه، انقباض ها منظم تر می شوند و هر ۵ دقیقه بروز می کنند و از ۴۵ ثانیه تا ۶۵ ثانیه نیز دوام دارند. هرچه دردها پیشرفت می کنند، فاصله انقباضات کمتر شده و طول هر انقباض بیشتر می شود. این الگوی درد ادامه پیدا می کند تا درد زایمان به صورت پیوسته ایجاد شود و پس از مدتی زایمان رخ دهد.
این انقباض ها به شکل امواجی از بالای رحم به پایین حرکت دارد و برخی زنان این انقباض ها را بسیار قوی تر از انقباض های دوران قاعدگی توصیف می کنند. در طی این انقباضات مکرر و شدید، دهانه رحم برای وضع حمل آماده می‌شود. با گذاشتن دست برروی شکم می توان انقباضات را لمس کرد و البته احساس آنها، اگر هم دردناک نباشد، ناراحت کننده است؛ اما بین انقباض ها، مادر احساس آرامش می کند. هنگام انقباض ها، شکم سفت می شود ولی بین انقباض ها، رحم شل و شکم نرم می شود. این انقباض ها در هر زنی با زن دیگر متفاوت است و حتی در یک خانم هم از یک بارداری تا بارداری دیگر فرق می کند.
وقتی خانم باردار فکر می کند که علایم واقعی زایمانش شروع شده، باید شروع به زمان بندی انقباض ها کند. برای این کار باید زمان هر انقباض، شروع و خاتمه آن را به ذهن بسپارد. زمان بین انقباض ها شامل طول مدت انقباض ها و دقایق بین انقباض ها را هم باید به خاطر بسپارد.
البته باید دقت داشت که قبل از اینکه دردهای زایمان شروع شود، ممکن است دردهای کاذب زایمانی وجود داشته باشد. این انقباض های نامنظم رحمی کاملاً طبیعی هستند و ممکن است از ۳ماهه سوم بارداری شروع شوند که این امر بیانگر آن است که بدن آماده زایمان است. انقباض های کاذب یا براکسون هیس با سفتی شکم توصیف می شود که به صورت متناوب قطع و وصل می شود. قدرت و فاصله این انقباض ها به هم نزدیک نمی شوند، با راه رفتن بیشتر نمی شوند، طول مدت آنها افزایش نمی یابد و با گذشت زمان نیز شدیدتر نمی شوند. بر خلاف انقباض های واقعی زایمان، انقباض های کاذب زایمان با تغییر وضعیت قطع می شوند. انقباضات رحمی در هنگام زایمان را می‌توان در بیمارستان با انجام tocography به وسیله دستگاهی به نام tocodynamometer مشاهده و اندازه گیری کرد.
۳- نازک شدن ناحیه واژن : هنگام نزدیک شدن به موعد مقرر زایمان، تغییرات در بافت هم‌بند دهانه رحم، موجب نرم شدن آن و نازک شدن ناحیه واژن می‌شود. انقباضات پیش از زایمان نیز ممکن است دهانه رحم را نازک و گشاد کرده تا بتواند به اندازه سر نوزاد باز شود و زایمان انجام گیرد. به همین جهت در ماه آخر، بررسی لگن و واژن مادر باردار توسط پزشک متخصص زنان جهت تعیین میزان نازک شدن ناحیه واژن و نزدیک شدن به زمان زایمان انجام می شود.
در اصطلاح علمی به شل شدن و کوتاه شدن دهانه رحم «افاسمان» می گویند که پزشک با معاینه دهانه رحم متوجه این تغییرها می شود. باز شدن دهانه رحم به صورت صفر تا ۱۰۰درصد بیان می شود. وقتی دهانه رحم کاملاً باز شود یعنی افاسمان ۱۰۰ درصد اتفاق افتاده و سر جنین بیرون می آید. باز شدن کامل به اندازه تقریبا ۱۰ سانتی متر به نام «دیلاتاسیون» خوانده می شود. این ۲ وضعیت به دنبال انقباض های موثر رحم اتفاق می افتد. در زایمان اول حتی در هفته ۴۰ بارداری، باز شدن ۱ سانتی‌متری دهانه رحم علامت دقیقی برای قریب الوقوع بودن زایمان نیست ولی در زایمان های بعدی احتمال دارد که پیش از زایمان دهانه رحم ۱ تا ۲ سانتی‌متر گشاد شود.
۴- نشانه خونی یا ترشحات قهوه ای پر رنگ (پلاک موکوسی خونین): خارج شدن مقدار کمی خون قهوه ای از رحم و یا ماده ای شبیه به سفیده ی تخم مرغ که گاهی آغشته به رگه های خونی می باشد، یکی از نشانه ها است . این ماده از همان اوایل حاملگی، دهانه رحم رابسته تا از عفونت رحم جلو گیری نماید. شاید یک پلاک موکوسی خونین بر اثر گشاد و نازک شدن دهانه رحم دفع شود که این پلاک مقدار کمی از موکوس ضخیم شده است که کانال رحم را در طول ۹ ماه اخیر پوشانده است. وقتی دهانه رحم شروع به بازشدن می کند، این موکوس ها به داخل واژن ترشح می شوند که این ترشح ها به رنگ صورتی شفاف یا مخاط با لایه‌ای از خون قهوه‌ای هستند. این پلاک موکوسی خونین ممکن است به صورت یک توده یا افزایش ترشحات واژن در طی یک دوره چند روزه خارج شود. زایمان معمولا تا ۴۸ ساعت پس از خروج ترشح اتفاق می افتد.
البته این نشانه وقتی ارزش دارد که از ۲۴ ساعت قبل معاینه ی داخلی انجام نشده باشد که موجب دفع ترشحات آغشته به خون شود؛ بنابراین علت دفع این ترشحات نیز شاید نشانه قطعی شروع زایمان در چند روز آینده نباشد. البته اگر خون قرمز روشن و یا جریان خون مانند قاعدگی از رحم خارج شود، باید فوراً به بیمارستان مراجعه نمود.
۵- پایین آمدن جنین: یکی از علائمی که در اواخر دوران بارداری، مادران با آن مواجه می شوند، احساس قرار گرفتن جنین درون لگن و آماده شدن او برای بیرون آمدن از رحم مادر می باشد. نوع قرارگیری نوزاد یا پایین آمدن او داخل لگن قبل از زایمان با نام لایتنینگ خوانده می شود. زمانی که سر جنین در داخل لگن قرار می گیرد، نفس کشیدن برای مادر راحت تر می شود ولی فشار بر روی مثانه مادر بیشتر می شود که باعث احساس نیاز بیشتر به ادرار (تکرر ادرار) می شود.
۶- ایجاد مشکلات گوارشی: در ماه آخر بارداری باید هر گونه اختلال گوارشی بی دلیل را جدی گرفت؛ مثلا ابتلا به استفراغ یا اسهال در اواخر بارداری می تواند خطرناک باشد، زیرا ممکن است در پاسخ به افزایش پروستاگلاندین و شروع فرایند زایمان باشد.
۷- از علایم دیگری که در هفته های آخر بارداری رخ می دهد این است که مادر احساس انرژی زیادی در خود می کند؛ مثلاً انرژی زیادی برای انجام کارهای منزل پیدا می کند و یا به نوعی دچار اضطراب و یا بی قراری می شود. در کل برخی زنان هر نشانه‌ای را جزء روند طبیعی زایمان می‌دانند، در حالی‌که برخی دیگر هر نشانه جدیدی را بروز مشکل به حساب می‌آورند؛ برای مشخص نمودن طبیعی بودن هر کدام از علائم و یا غیر عادی بودن نشانه ها در صورت بروز، بهترین راه تماس فوری با یک متخصص می باشد.
تذکر به مادران باردار
۱- مادران باردار به محض مشاهده علائم زایمان باید فورا خود را به بیمارستان برسانند. بسیاری از مادران پاره شدن کیسه آب جنین را علامت زایمان می دانند؛ در صورتی که برخی با پاره شدن کیسه آب مواجه نمی شوند و علائم دیگر زایمان برایشان ایجاد می شود.
۲- به مادران باردار در ماه آخر بارداری توصیه می شود هیچ وقت تنها نباشند تا در صورت بروز درد زایمان و یا سایر علائم آن، با کمک دیگران بتوانند اقدامات لازم را انجام داده و فوراً خود را به پزشک و بیمارستان برسانند.
۳- مادران باردار می بایست شماره پزشک یا کادر درمان خود را از قبل آماده داشته باشند تا به محض مشاهده هر گونه علامت زایمان، به پزشک خود اطلاع دهند تا برای انجام زایمان آماده شود و راهنمایی های لازم را در اختیار آنها قرار دهد. مثلاً در برخی مواقع مادر باردار نباید تحرک بیش از حد داشته باشد و هر گونه فعالیت غیر عادی در این حالت برای جنین و مادر خطرناک خواهد بود. بنابراین راهنمایی پزشک می تواند از بروز خطر برای جنین و مادر جلوگیری کند.
۴- توصیه می شود مادران باردار که در ماه آخر قرار دارند، هرگز بار سنگین بلند نکنند و از انجام کارهای سنگین و فعالیت های شدید پرهیز کنند.
