اگرچه داشتن موهای زیاد برای موی سر مطلوب همگان است اما داشتن مو در سایر اندام جالب نیست. عوامل ژنتیکی و وراثت مهمترین عامل رشد و رویش موهای زائد در خانم ها محسوب می شود. در این مطلب به عوامل ایجاد و درمان پرمویی بدن می پردازیم.
به موهایی که در نقاط غیرمتعارف بدن یک زن با الگوی مردانه رویش پیدا کرده و با ضخامت های مختلف رشد پیدا می کند، موی زائد گفته شده و این عارضه هیرسوتیسم اطلاق می شود. این نقاط که باید به طور طبیعی مو نداشته باشد، شامل: ناحیه چانه، پشت لب، گونه ها، ساعد دست ها، ساق پاها، وسط سینه، پشت، روی شکم و… است. بحث موهای زائد در آقایان متفاوت است.
باید دانست که رویش مو در نوحی زیر بغل و ناحیه تناسلی (کشاله ران) جزو موارد موی زائد محسوب نمی شود. این موها در پی بروز صفات ثانویه جنسی رویش پیدا می کند. باید دانست که هر رویش مویی زائد نیست؛ الگوی رشد مردانه مو در نواحی مختلف بدن زنان است که پدیده موی زائد را مطرح می کند. به عنوان مثال رشد مو در ناحیه سر جزو موارد موی زائد نیست.
با در نظر گرفتن علل ارثی بودن رشد موهای زائد، می توان به عوامل جغرافیایی و منطقه ای تولد و محل زندگی نیز اشاره کرد؛ زنان منطقه خاورمیانه از جمله ایرانی ها، عرب ها و ساکنان این نقاط از جهان، جزء افراد بااستعداد رویش رشد موی زائد محسوب می شوند. در ایران و خاورمیانه اکثریت خانم ها در قسمت های مختلف بدن خود موی زائد دارند.
البته برخی از اختلالات زنانگی و هورمونی یا برخی از بیماری های داخلی، نقش موثری بر رویش و رشد موهای زائد ایفا می کند.
* اختلال عملکردی تخمدان ها، بروز عارضه کیست تخمدان یا افزایش میزان هورمون جنسی مردانه در زنان، جزو این گونه علل محسوب می شود. زنان نیز به طور طبیعی مقدار بسیار کمی از هورمون های مردانه در بدن خود دارند که در صورت بر هم ریختن تعادل این هورمون، شاهد رویش موی زائد در برخی نقاط بدن هستیم.
اگر خانمی مراجعه کرد و پزشک پس از بررسی، شاهد رویش مو در نواحی مردانه (ریش، سبیل، دست ها و…) بود، در چنین مواردی باید بررسی های لازم جهت شناسایی علل و ارائه راهکارهای درمانی لازم و پیگیری های بعدی صورت گیرد.
بررسی کامل هورمونی، بررسی تخمدان ها از نظر کیستی بودن، اختلال در کارکرد غدد فوق کلیه، اختلال در هورمون رشد یا بررسی احتمال مصرف داروهای استروئیدی از جمله کورتون ها که موجب پرمویی می شود، مهم ترین اقدامات اولیه توسط متخصصان خواهدبود.
زنانی که بیش از حد چاق اند یا توده بدنی و چربی فراوانی دارند، بیشتر در معرض اختلالات تخمدان پلی کیستیک هستند. در این افراد تبدیل هورمون های مردانه به نوع فعال آن بیشتر اتفاق می افتد که باید دقیق تر بررسی شود.
* به اعتقاد و باور عام، رشد موهای زائد در برخی ماه ها و فصول مختلف سال متفاوت است و در برخی فصل ها رشد موهای زائد بیشتر است. در برخی از موجودات زنده این افزایش و کاهش ممکن است وجود داشته باشد اما درخصوص انسان تاکنون نتایج علمی دقیقی ثبت نشده است.
همچنین برخلاف نظر برخی افراد که اذعان می کنند پوست مرغ یا برخی مواد غذایی موجب رویش رشد موهای زائد می شود، باید گفت که چنین چیزی اثبات شده نیست. حتی نمی توان گفت که با تغییر نوع غذای مصرفی یا بهره گیری از رژیم خاص غذایی، افراد دچار پرمویی می شوند.
* رشد موهای زائد در بلوغ یا دوران یائسگی افزایش می یابد، چون اولا هورمون های مردانه در خانم ها در دوران بلوغ فعال تر می شود و دوم اینکه تعادل هورمون های مردانه و زنانه بعد از یائسگی، بیشتر به نفع هورمون های مردانه خواهد بود. یعنی میزان هورمون های زنانه در دوران یائسگی کاهش یافته و بدین ترتیب افزایش رشد مو در نواحی که مردان مو دارند را در خانم ها بیشتر خواهیم داشت. در چنین شرایطی متخصصان زنان راهکارهای هورمونی درمانی را پیش گرفته و اقدامات لازم را در کنار متخصصان پوست انجام می دهند.
* راه های درمان موهای زائد براساس شناسایی علل بروز عارضه متفاوت است. درگذشته از دستگاهی به نام الکترولیز برای از بین بردن موهای زائد با بهره گیری از جریان الکتریسته استفاده می شد که علاوه بر دردناک و وقت گیر بودن، با عوارضی از جمله بازگشت مجدد موها و آسیب های پوستی و ایجاد جای زخم (ایجاد اسکار و منافذ ریز) نیز رو به رو بود. تیغ زدن و تراشیدن مو، استفاده از موم، اپیلاسیون و کندن مو، روش های قدیمی است که امروزه با روی کار آمدن لیزرها، تقریبا متقاضیان کمی دارد.
لیزر فقط در موارد رفع موهای سپید قادر به اعمال اثر نیست و در چنین مواردی باید از روش های سنتی حذف مو استفاده کرد. تراشیدن و الکترولیز تنها راهکارهای از بین بردن موهای زائد سفید رنگ است. اگرچه داروها از جمله داروهای ضدهورمون های مردانه (آندروژن) مثل قرص اسپیرینولاکتون، قادر به کاهش رشد موهای زائد است، ولی آیا اینکه برای یک دختر جوان فقط به خاطر از بین بردن موهای زائد، چنین داروهایی تجویز کنیم، صحیح و علمی است؟! مصرف این نوع داروها باید طولانی بوده و صرفا به خاطر حذف تعدادی موی زائد منطقی نیست؛ بدین ترتیب بهره گیری از لیزرها نزد افراد با تجربه و تخصص لازم، به عنوان راهکاری منطقی توصیه می شود. مراجعه به کلینیک های پوست و لیزر که زیر نظر پزشک متخصص اداره می شود، بهترین اقدام و خوددرمانی ممنوع است.
* بی شک توصیه هایی که در عطاری ها می شود، به منظور درمان یا رفع قطعی و دائم موهای زائد نتیجه مناسب نداشته و فقط داروی نظافت می تواند موهای سطحی را از بین ببرد. از این رو فولیکول های ریشه مو از بین نمی رود و نتیجه موقتی است.
* موهای سیاه و قهوه ای تیره، بهترین نوع مو برای لیزر شدن است و لیزر رفع موهای زائد بهترین نتیجه را به همراه خواهدداشت. برای موهای سفید بهتر است که شیو کرده یا از اپیلاسیون یا الکترولیز استفاده شود.
* درمان موهای زائد برحسب نوع و محل رویش بین چهار تا شش جلسه به طول می انجامد. فواصل جلسات بسیار اهمیت دارد؛ در ناحیه صورت به عنوان مثال باید فاصل حدود یک و نیم تا دو ماه باشد ولی در نواحی پاها این مدت کمی بیشتر، حتی تا سه ماه نیز می تواند توصیه شود.
متاسفانه استفاده از دستگاه های متفرقه یا زیر نظر کاربران نابلد و فاقد دانش لازم، می تواند موجب پیامدهایی از جمله تشدید عارضه و حتی ضخیم شدن موهای زائدشود. کار با دستگاه لیزر همانند فعالیت روی لبه تیغ است؛ بدین ترتیب که اگر زیاد تابانده شود، موجب سوختگی پوست می شود، اگر اشعه با طول موج لازم، کمتر از حد مجاز تابانده شود. نتیجه مطلوبی نخواهیم گرفت و حتی امکان تحریک مو و کلفت شدن آن وجود دارد. گاهی با استفاده از طول موج نامناسب لیزر، این احتمال وجود دارد به جای از بین رفتن مو، رنگدانه آن از بین رفته و بی رنگ شود.
اولین بار در دنیا مقاله ای از متخصصان پوست کشور، پیرامون همین عارضه لیزر مطرح شد. براساس این مقاله اگر طول موج مناسب لیزر برحسب انرژی ضروری حذف موی زائد نباشد، فقط رنگدانه های مو از بین رفته و موها مجدد ولی با رنگ سفید رویش می کند. پس نوع دستگاه، انرژی مناسب، توانایی و تبحر پزشک متخصص در موفقیت درمان بسیار اهمیت دارد. چه بسا در مواردی کم بودن انرژی دستگاه موجب تسریع روند رشد مو شده است.
برخی نقاط بدن از جمله زیربغل و پاها پاسخ بهتری نسبت به درمان خواهدداشت به گونه ای که در مدت سه تا پنج جلسه شاهد رفع حدود نود درصد موهای زائد خواهیم بود. اما نقاطی مانند ریش، پشت لب و ساعد دست ها پاسخ ضعیف تری به درمان داشته و شاید پس از شش تا هفت جلسه به شصت درصد هدف بتوان دست یافت.
نوع دستگاه و معتبر بودن شرکت سازنده آن در روند کیفی درمان بسیار نقش دارد. دستگاه های اصل و معتبر اغلب آمریکایی است و دستگاه های چینی و کره ای برای رفع موهای زائد کارایی مناسب را نداشته و آمار موفقیت بالایی ندارد. دستگاه الکساندرایت با طول موج 755 نانومتر بهترین و موفق ترین لیزر موجود در ایران و جهان است که کارایی و نتیجه خوبی به همراه خواهدداشت. دستگاه مناسب بعدی برای از بین بردن موهای زائد، لیزر دایود با طول موج حدود 800 نانومتر است. در ردیف بعدی طبقه بندی این ابزار پیشرفته، دستگاه لیزر ان دی یگ (Nd-yag) به ویژه برای پوست های تیره پاسخ خوبی به همراه دارد ولی در پوست های روشن و نیمه روشن بهتر است از دستگاه های الکساندرایت و دایود استفاده کرد.
دستگاه دیگری موسوم به آی پی ال (IPL) که فقط نور متمرکز است و لیزر محسوب نمی شود، وجود دارد. اثر این دستگاه که طیفی از نور با طول موج 400 تا 1200 نانومتر است، اغلب در درمان لک های پوستی کاربرد داشته و کارایی مورد نظر در مقایسه با لیزرهای اختصاصی موی زائد را ندارد.
به هموطنان توصیه می شود با مطالعه و علم به این که چه دستگاهی چه انتظاری را برآورده می کند، اقدام به درمان موی زائد کرده و با شناسایی کلینیک ها و سایت اطلاع رسانی هر مرکز، از توان تجهیزاتی و تخصصی آن مرکز مطمئن شوند.
عوارض لیزر به نادرست انتخاب کردن دستگاه، طول موج، پزشک و… بستگی دارد.
به منظور کاهش درد و ناراحتی، معمولا توصیه می شود حداقل نیم ساعت قبل از لیزر، کرم موضعی لیدوکائین به عنوان بی حس کننده موضعی استفاده کرد. البته باید دقت کرد که در محدوده وسیعی از پوست استفاده نشود! چون جذب بالایی دارد و می تواند خطرآفرین باشد. حتی گاهی توصیه می شود این اقدام جهت مناطق وسیع پوست در چند مرحله انجام شود.
وجود چند موی زائد روی صورت یا نواحی چانه و سینه در نزد ایرانی ها جای هیچ نگرانی ندارد و وجود چند تار مو با توجه به وجود سوابق فایمی در بستگان (مادر، مادربزرگ، عمه و خاله) نگران کننده نیست. به واسطه تجربه ای که متخصصان پوست در موضوع پرمویی دارند، توصیه می شود ارجحیت مراجعه به پزشکان برای پیگیری این عارضه و انجام آزمایشات با متخصصان پوست و مو باشد. در هر صورت متخصصان غدد و زنان نیز می توانند بررسی های لازم را انجام داده و در صورت لزوم ارجاع، انجام دهند.
بهترین پوستی که مناسب ترین پاسخ به درمان لیزری پرمویی را می دهد، پوست سفید با موهای تیره و مشکی است. هرچه موها نازک تر و کمرنگ تر باشد، درصد پاسخ مثبت به لیزر کاهش می یابد.
کرم های ضدآفتاب خاصیت های فراوانی دارد که برای افرادی که قصد انجام لیزر را دارند نیز توصیه می شود قبل و بعد از انجام مراحل لیزر از این نوع کرم ها استفاده کنند. لیزر در پوست و موهایی پاسخ مناسب تر می دهد که در گذشته از روش تراشیدن به جای اپیلاسیون، کندن مو و موم انداختن استفاده کرده باشند. اگر فردی تمایل دارد با لیزر پاسخ بهتری بگیرد، توصیه می شود حدود یک ماه قبل از لیزر کردن، روش تیغ زدن مو را جایگزین موم انداختن، کندن و اپیلاسیون بکند.
مصرف هیچ نوع دارویی قبل، حین و پس از لیزر کردن ممنوعیت و تداخلی با این اقدام ندارد.
نکته مورد توجه این که، دستگاه های لیزر خانگی نیز توان و انرژی کافی را جهت رفع پرمویی و درمان کامل این عارضه ندارد و بهتر است از صرف هزینه بیهوده جهت خرید این گونه دستگاه ها خودداری کرد؛ این دستگاه ها برای هیچ فردی توصیه نمی شود.
درخصوص زنان باردار و شیرده به هیچ عنوان توصیه نمی شود که در این دوران از لیزر استفاده کنند. البته در دوران شیردهی بعضی متخصصان معتقدند با رعایت برخی احتیاط ها می توان لیزر موهای زائد را در برخی نقاط بدن انجام داد.
لیزر آقایان
درخصوص آقایان، رویش مو در نواحی مختلف جزو موی زائد محسوب نمی شود و به دلیل مسائل طبیعی، هورمون های مردانه بروز می کند، توصیه ای برای لیزر کردن نشده است ولی در برخی نواحی بدن و بعضی مشاغل مانند شناگران و ناجیان غریق و مواردی که موجب آزار افراد می شود، می توان توصیه کرد.
تمایل مردان برای استفاده از لیزر موهای زائد اغلب جهت خط ریش، زیر گردن، پشت و روی گونه ها بوده است که نتایج رضایت بخشی را به همراه دارد. گاهی به آقایان توصیه می شود که جهت کاهش حجم بالای موهای خود یا نازک کردن تار مو با چند جلسه محدود لیزر از میزان آزار موهای فراوان خود بکاهند.
انواع لیزر به عنوان دستگاهی با قدرت بالا اگرچه سودمند است اما در مواردی می تواند مانند چاقوی دولبه عمل کرده و ضرررسان باشد. سوختگی های پوستی، ایجاد لک و رنگدانه های پوستی یا زخم های دائم، پیری زودرس در صورت نداشتن تبحر یا استفاده نکردن از لیزر مناسب برحسب عارضه و نیاز بیماران، پیامدهایی به دنبال دارد. اگرچه انجام لیزر رفع موهای زائد فصل و زمان خاصی نداشته و در همه ایام سال قابل انجام است، اما باید دانست که بهره گیری از سایر روش های درمانی لیزری از جمله رفع جای جوش و زخم، نیازمند رعایت زمان و شرایط خاص توصیه شده است.
به عنوان مثال استفاده از لیزر دی اکسید کربن (CO2) برای جای جوش و زخم در فصول گرم سال و شرایط آفتابی توصیه نمی شود، چون احتمال ایجاد لک های قهوه ای در این شرایط برای پوست بیشتر است ولی لیزر موهای زائد زمان خاصی ندارد. در مجموع باید از دانش و تجربه متخصصان پوست و مو در بهره گیری از اثرات سودمند لیزر استفاده کرد.
* متخصص پوست و مو، دبیر انجمن متخصصین پوست ایران
مجله زیبایی سالم – دکتر محمد گلشنی
