نمک
نمک به هضم غذا کمک و از سرعت عفوت خون جلوگیری می نماید، زیان چربی ها را رفع می کند و برای مزاج هایی که رطوبت زید دارند خوب و سازگار است، برای اشخاص لاغر زیان آور است، از همین نظر اشخاص مزاج رطوبی از آن زیاد و لاغران کمتر مصرف می کنند.
اگر اشخاص لاغر اعضا اضطرارا برای زیاد شدن اشتها نمک بخورند باید ضرر آن را با خوردن چربی و گوشت چاق و حلوایی که از شکر و بادام ساخته شده است رفع کنند و گلاب بنوشند.
برای رفع عطش که از خوردن نمک عارض می گردد، سکنجبین ترش نافع است. به طور کلی نمک برای کسانی که مزاج شان احتیاج به کم کردن رطوبت دارد سازگار و برعکس برای کسانی که زود به زود مبتلا به بیماری خشک مانند خارش و جرب و سعفه (ریزش مو) و قوبا شمی شوند پرهیز از آن لازم است. برای اصلاح آن کره، روغن و سایر چربی ها را بخورند و در آب پاک زیاد استحمام نمایند.
سرکه
بدن را خنک و خشک می کند و برای صاحبان طبایع صفراوی و خونی سازگار و برای مزاج های سوداوی و مزاج های سرد زیان آور است و آنان کسانی هستند که رنگ شان سیاه و سبزه و کم گوشت بوده و بشره شان تر و تازه نباشد.
سرکه منی را کم می کند و جهش آن را ضعیف می سازد. از این نظر باید اشخاصی که مزاج شان سرد و سوداوی است و در پشت مفاصل بادهای سخت دارند از زیاده روی در خوردن سرکه اجتناب نمایند و کسانی که می خواهند فربه شوند و رنگ چهره شان بهتر شود و نیروی جنسی آنها افزایش یابد آن را با حلوا و اسفیدبا اصلاح نمایند.
[برای کسانی که می خواهند بدن شان لاغر شود و غذای شان سبک باشد، در صورتی که دارای مزاج گرم باشند، خوردن سرکه برای شان سازگار است و اگر مزاج شان سرد باشد با ادویه خوشبو و گرم مانند زیره و سیر و پیاز و اشترخار و امثال آن مصرف نمایند و در پختنی ها از آنها و از سایر ادویه و سبزیجات که هم گرم می کنند و هم غذا را لطافت و سبکی می بخشند بریزند، مانند گلپر و دارچین و سداب].
کسانی که مبتلا به سرفه و ضعف اعصاب هستند باید از خوردن سرکه پرهیز کنند، برای مبتلایان به سرفه، اصلاح آن با حلوا و برای مبتلایان به ضعف اعصاب با عسل و با ادویه یا بدون ادویه امکان دارد. [برای مزاج های گرم بر حسب نوع مزاج می توان آن را اصلاح و اجازه خوردن داد، سرکه حرارت خون و صفرا را خاموش می کند.]
فلفل سیاه
هضم کننده غذا و شکننده باد است، برای مزاج های خشک سازگار و بالعکس برای مزاج های محرور ناسازگار است و در این مزاج ها باید به وسیله سرکه و رب میوه ها و ترشی و خود میوه و آب سرد و یخ اصلاح نمود.
سرد مزاجان باید از آن زیاد بخورند تا غذای ایشان لطیف و سبک گردیده و هضم شان نیکو شود و از تولید فضولات سخت و سنگین جلوگیری نماید و خون را گرم و رقیق ساخته، رنگ چهره به سرخی گراید و معده را گرم کند و آروغ ترش را از میان ببرد.
فلفل هر غذای سنگینی را در معده نرم می کند و به هضم اعتدال می بخشد. کسانی که در شکم قرحه ای داشته و یا در موقع ادرار دچار سوزش می شوند یا در کبد حرارت و تب دارند، در موقع گرمی هوا باید از آن پرهیز نمایند.
دار فلفل (فلفل هندی)
عینا خواص فلفل سیاه را دارد ولی از آن تندتر است و کمتر گرمی می دهد. سخن درباره آن همان است که برای فلفل گفته شد. دار فلفل سبب نعوظ می شود، اشخاص گرم مزاج ضرر آن را باید با خوردن رب میوه های سرد و یا صرف همان میوه ها جبران نمایند.
دارچین (دارچین سیلانی)
مزاج را گرم و غذاهای گوناگون را لطیف و سبک ساخته و آن را برای هضم آماده می کند. برای درد معده های سرد و ناراحت و ناتوان نافع است. از این نظر برای معده اشخاص سرد مزاج و مبرود سودبخش است. همچنین کسانی که در بدن شان نفخ است و دچار اخلاط سنگین و غلیظ در سینه می باشند، باید به مقدار زیاد از آن مصرف نمایند. از نظر بادشکنی به پای فلفل و خولنجان و امثال آن نمی رسد، بلکه اندکی هم نفخ تولید می کند. دارچین برای مزاج های سرد بسیار سازگار است.
خولنجان
هضم کننده غذا و شکننده باد است و برای کسانی که استعداد ابتلا به قولنج بادی دارند و آروغ ترش می زنند نافع است. محرور یا گرم مزاج باید آن را مانند سایر ادویه گرم با خوردن میوه های ترش و رب و آب خنک و پاک در آن روز اصلاح نماید و همچنین روزی که خولنجان می خورد، کار سخت انجام ندهد و به حمام نرود و در جای خنک و مرطوب سکونت نماید؛ به خصوص برای کسانی که کبد گرم دارند و به سرعت گرفتار تب و التهاب می شوند رعایت دستورات لازم است.
کزبره خشک (گشنیز خشک)
[این سبزی توقف غذا را در معده طولانی می کند] تا عمل هضم به خوبی انجام گیرد. از این نظر برای کسانی که بعد از غذا قی می کنند مفید است. آن را با ادویه گرم و تلطیف کننده دیگر و مخصوصا فلفل با هم در غذا می ریزند، اشخاصی که صورت شان پف کرده و از سینه شان اخلاط خارج می شود و همچنین کسانی که به کندی ذهن و فراموشی و بیماری های سدر و دماغ گرفتار هستند باید در غذا کمتر از آن مصرف نمایند و آن را به تنهایی نخورند، بلکه با ادویه گرم ملطف غذا توأماً در غذا بریزند.
کرویا (شاه زیره)
گرم و مرطوب و مدافع بادها است، آروغ آور و برای معده سرد مزاجان نیکو است، غذاهای سنگین را سبک می کند ولی از خاصیت تلطیف کننده آن نمی کاهد. اگر آن را با مرّی بخورند طبیعت را قبض می کند و به هضم کمک می نماید و نفع بدن را از بین می برد و بیشتر غذاهای نفخ آور را اصلاح می نماید. به همین نظر با سرکه و مری و مارچوبه و خرشف و باقلا و زردک و امثال آن اصلاح می شود و نفخ آن از بین می رود.
کمون (زیره) (زیره پرورده استفاده گردد)
گرم و تر و دافع بادها است، آروغ آورنده و به هضم غذا کمک می کند ولی با سرکه به اندازه شاه زیره سازگار نیست، لکن با اسفیدبا و آب نخود و شبت و مری و دارچین و امثال آن سازگار است و چون با یکی از آنها در غذا یافت شود گوشت سنگین را سبک نموده، آروغ می آورد. غذا را به آسانی هضم و به شکم لینت می دهد، به دفع ادرار کمک می کند و نفخ شدید را از بین می برد و برای اصلاح حرارتی که در مزاج محرورین ایجاد می نماید باید به همان وسایلی که در بالا ذکر نمودیم توسل جست.
صعتر (آویشن کوهی)
[گرم و بادشکن و اشتها آورنده] و تمیز کننده معده است، روده ها را از بلغم غلیظ پاک می کند و غذاهای سنگین را در معده که مزاج آن ضعیف است، قابل هضم می سازد و چون آب پز آن را بخورند باد را دفع می نماید، مانند قارچ و باقلا و امثال آن و چون با سرکه خورده شود غذاهای سنگین و غلیظ مانند پاچه و گوشت گوساله و اعضای عصبی را تلطیف و سبک می کند و به این غذاها لذت و خاصیت تسریع در گوارش می دهد.
انجدان (انقوزه)
گرم و تند و با آن که لطیف و تند و تیز است، جرمی غلیظ دارد. غذاهای سنگین را لطیف و سبک می سازد، بسیار آروغ آورنده است و بوی آن در آروغ زمانی طولانی باقی می ماند.
چنین تصور می شد که این ماده نمی تواند کمکی به هضم نماید در صورتی که چنینه نیست. در انقوزه خاصیت عجیبی شبیه به آن چه در دارچین و زنجبیل و اشترخار وجود دارد و آن این است که از خود انقوزه اندکی باد تولید می شود و همین امر بعضی پزشکان را به اشتباه انداخته و تصور نموده اند که انقوزه و امثال آن کمک به 9رفع نفخ نمی نمایند، در حالی که مطلب چنین نیست بلکه این ماده در رفع بادهای حاصل از خوردن غذاهای غلیظ و سنگین کمک بسیار می کند – منتها خود آن نیز نفع بخاری شکل گرم به صورت دود تولید می نماید ولی نه به آن اندازه که سبب قراقر در شکم شده و آزار برساند بلکه تا آن حد که علت نعوظ شود و کلیه و روده و اطراف آن را گرم کند. انقوزه با سرکه، غذا را لطافت می دهد و آن را لذت بخش و تسریع در هضم می نماید.
کاشم (گلپر)
گرم و لطیف و دافع بادها است و به هضم غذا کمک می کند. غذاهایی که از گوشت سنگین و غلیظ تهیه شده اگر با سرکه خورده شود سبک و لطیف می نماید و از همین نظر است که در غذاهایی که از گوشت گاو تهیه می نمایند بسیار استعمال می شود و چون با سرکه خورده شود، حرارت زیاد ایجاد نمی کند به خصوص اگر مرق (سوپ) آن را سرد کنند و بخارات آن خارج گردد، ولی اگر گرم باشد و از آن بخار متصاعد شود بسیار اتفاق می افتد که باعث صداع می شود خصوصا برای کسانی که طبیعت آنها گرم است ولی این دردسر دائمی نیست، با بوئیدن کافور و گلاب آرام می شود.
از این نظر مقتضی است کسانی که طعم آن را در غذاهایی که از گوشت گاو فراهم می نمایند دوست دارند، قبل از خوردن آن در ظرفی کشیده و سرد نمایند تا بخار آن خارج گردد و اگر میل دارند غذای داغ آن را بخورند، کافور و گلاب و صندل بو کنند و خدا داناتر است.
