چه عواملی در ایجاد نارسایی کلیوی نقش دارند افرادی که نیاز به پیوند کلیه دارند چگونه به این روز افتاده اند چرا کلیه هایشان را از دست داده اند سلامتی کلیه ها در گرو چه عواملی است؟
اگر اخبار مربوط به اکبر عبدی را دنبال کرده باشید، می‌دانید که به‌تازگی جراحی پیوند کلیه را پشت‌‌سرگذاشته و این روزها دوران نقاهت بیماری‌اش را سپری می‌کند. بی‌شک دیابت اصلی‌ترین عامل ابتلای اکبر عبدی این بازیگر طناز سینمای کشور به نارسایی کلیه است. او بعد از سال‌ها مبارزه با دیابت ناخواسته گرفتار بیماری کلیه شد و در نهایت روز شانزدهم اردیبهشت‌ماه سال جاری به پیوند کلیه تن داد. دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی متخصص غدد و دکتر ناهید حمزه اصفهانی اورولوژیست و جراح کلیه درباره این اختلال توضیحات بیشتری در اختیار مخاطبان ما می‌گذارند.
چرا پیوند کلیه؟
اکبر عبدی که این روزها فیلم رسوایی 2 از او روی پرده است سرانجام مجبور به جراحی پیوند کلیه شد. او در ماه های گذشته به دلیل ابتلا به دیابت دچار اختلال در عملکرد کلیه هایش شد به گونه ای که این اواخر مجبور شد هفته ای سه بار برای دیالیز به بیمارستان مراجعه کند. همه اینها دست به دست هم داد تا اکبر عبدی برای پیوند کلیه خودش را آماده کند و سرانجام روز شانزدهم اردیبهشت ماه قرعه به نام او افتاد و این بازیگر طناز سینما و تلویزیون به اتاق عمل رفت. به گفته اطرافیان این بازیگر او پیش از جراحی با روحیه خوبی به اتاق عمل رفته و بعد از جراحی نیز حال خوبی داشته و به لطف خدا همه چیز تحت کنترل بوده است.
چه کسی کلیه را اهدا کرد؟
ناصر عبدی یکی از برادران اکبرعبدی درباره روند پیدا کردن کلیه مناسب برای برادرش به رسانه ها گفت: از آنجا که سن من و برادرم بالا بود نمی توانستیم کلیه اهدا کنیم همین مسئله باعث شد که مدتی برای پیدا کردن کلیه مناسب که با شرایط جسمانی برادرم هماهنگی داشته باشد وقت صرف کنیم. خوشبختانه مرد جوانی بعد از انجام آزمایش ها امکان این را داشت که کلیه به برادرم بدهد. بنابراین پیوند کلیه انجام شد و ما هم هر کمکی از دستمان برآید برای او انجام می دهیم.
متخصصان چه می گویند: دیابت یا فشارخون؛ کدام مقصر است؟
به گفته دکتر منصور گتمیری، معاون آموزشی مرکز تحقیقات نفرولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران، 70درصد کسانی که مجبور می‌شوند برای حفظ جان خود به دیالیز روی بیاورند و در مراحل بعدی عمل پیوند کلیه را انجام دهند، مبتلایان به دیابت و فشارخون هستند. او می‌گوید : «نخستین عامل نارسایی کلیه و استفاده از دیالیز، دیابت و دومین علت نیز فشارخون است. دیابت و فشارخون علت 70درصد نارسایی‌های مزمن کلیه هستند. از 100هزار بیمار کلیوی، 53هزار نفر آنان را بیماران دیالیزی و پیوندی تشکیل می‌دهند که نیازمند روش‌های درمانی جایگزین کلیه هستند. مابقی این بیماران هم طی ماه‌های آینده زندگی خود ممکن است به دیالیز و پیوند احتیاج پیدا کنند.» متاسفانه تعداد مبتلایان به دیابت در کشور کم نیست و طبق آمار مرکز تحقیقات نفرولوژی، سالانه 400هزار ایرانی به دیابت مبتلا می‌شوند.
چه کنیم تا مجبور به پیوند کلیه نشویم؟
نکته امیدوار‌کننده اینجاست که دکتر محمدرضا مهاجری‌تهرانی، متخصص غدد در گفت‌و‌گو با «سیب سبز» می‌گوید که دیابت را می‌توان کاملا کنترل کرد؛ به‌گونه‌ای که نیازی به اقداماتی مانند پیوند کلیه و دیالیز نباشد. او می‌گوید: «یکی از عوارض مزمن دیابت درگیری کلیه‌هاست؛ در کنار عوارض دیگر مثل درگیر کردن چشم، قلب، ایجاد زخم پا و… نارسایی کلیه ناشی از دیابت با دفع پروتئین یا آلبومین شروع می‌شود، فشارخون بیمار افزایش پیدا می‌کند و اگر به‌موقع رسیدگی و درمان نشود، میزان کارکرد کلیه را کاهش میدهد اما کار متخصصان غدد همین است که با کنترل و تنظیم قندخون، جلوی عوارض مزمن دیابت روی سایر اعضای بدن را بگیرند. ما با کارهایی که برای بیمار انجام می‌دهیم این عوارض را به تاخیر می‌اندازیم و شاید اصلا نیازی به اقداماتی مثل پیوند کلیه نشود.»
کنترل دیابت شرط اول
متخصصان غدد برای کنترل دیابت و عوارض آن از ترکیب دارو و رژیم غذایی برای این بیماران استفاده می‌کنند. دکتر مهاجری‌تهرانی درباره روش‌های کنترل دیابت می‌گوید: «برحسب مورد دارو و رژیم غذایی به بیماران دیابتی می‌دهیم. اگر کارکرد کلیه فرد بیمار دچار مشکل شده باشد از رژیم‌های کم‌پروتئین و کم‌نمک هم استفاده می‌کنیم تا جلوی نارسایی کلیه گرفته شود. همچنین داروهایی که جلوی دفع پروتئین را می‌گیرند در صورت لزوم تجویز می‌شود. بیماران دیابتی باید با فواصل مرتب به پزشک خود مراجعه کنند تا دیابت تحت کنترل قرار بگیرد و بعد از آن هر سه ماه یک‌بار باید چکاپ شوند و آزمایش‌های لازم را انجام دهند.»
دیابت با کلیه چه می‌کند؟
داخل کلیه، رگ‌های خونی وجود دارند که مانند یک صافی برای بدن عمل می‌کنند. این رگ‌ها با سوراخ‌های ریزی که دارند مواد مضر را راهی لوله‌های کلیوی می‌کنند تا با ادرار از بدن خارج شوند و در مقابل مواد مفید را به بدن برمی‌گردانند. دیابت با افزایش قندخون، این سیستم را مختل می‌کند و بدن مواد مورد‌نیازش را هم از دست میدهد. اختلالی که با یک آزمایش ساده ادرار خودش را نشان میدهد اما در صورت عدم تشخیص به‌موقع عوارض دنباله‌داری را به‌همراه دارد. دکتر ناهید حمزه‌اصفهانی، متخصص کلیه می‌گوید: «کلیه‌ای که براثر دیابت دچار نارسایی شود، نه‌تنها پروتئین دفع می‌کند بلکه نسبت به بقیه مواد هم به‌درستی عمل نمی‌کند و باعث بالارفتن مواد سمی مثل کراتین در افراد دیابتی می‌شود. بالا رفتن کراتین، روی کبد، سیستم مغزی و مایع داخل شکمی تاثیر می‌گذارد. در این مرحله از زندگی فرد چون کلیه کارش را به‌خوبی انجام نمی‌دهد و خون به‌درستی تصفیه نمی‌شود، مجبوریم کار کلیه را به دستگاهی در خارج از بدن محول کنیم و از دیالیز برای تصفیه خون کمک می‌گیریم.»
چرا هر دو کلیه درگیر می‌شوند؟
افراد دیابتی که به این دلیل در فهرست بیماران کلیوی هم قرار می‌گیرند، همزمان هر دو کلیه خود را از دست می‌دهند و امکان ادامه زندگی با یک کلیه را ندارند. دکتر ناهید حمزه‌اصفهانی در توضیح این مسئله می‌گوید: «دیابت یک مشکل سیستماتیک است و درنتیجه هر دو کلیه را تحت‌تاثیر قرار میدهد و خارج کردن یک کلیه دردی را دوا نمی‌کند. در صورتی که اگر تومور کلیه وجود داشته باشد، با خارج کردن کلیه آسیب دیده، فرد می‌تواند با یک کلیه به زندگی خود ادامه دهد.»
در 90درصد عمل‌های پیوند کلیه، کلیه خارج نمی‌شود و کلیه جدید را در لگن قرار می‌دهند؛ مگر وقتی کلیه پلی‌کیستیک باشد که حجم بزرگی را می‌گیرد و ممکن است به کلیه جدید فشار وارد کند. بیماران دیابتی که تحت عمل پیوند کلیه قرار می‌گیرند باید بعد از عمل، تحت‌نظر متخصص غدد و نفرولوژی قرار بگیرند تا ضمن کنترل دیابت، کلیه را در شرایط خوبی نگه دارند.
اگر دیالیزی شدیم چه!
بیماران کلیوی که به مرحله دیالیز رسیدند باید برحسب نیاز هفته‌ای دو یا سه‌بار در مرکز دیالیز این کار را انجام دهند. به گفته دکتر حمزه‌اصفهانی، براساس آمار جهانی، بیماران کلیوی می‌توانند تا 5سال به دیالیز ادامه دهند اما بعد از 5سال میزان مرگ‌ومیر بالا می‌رود؛ البته شرایط زندگی، نوع تغذیه، بهداشت و دسترسی به‌موقع به دیالیز در تعیین این زمان موثر است.
بعد از 5سال درمان دیالیزی برای بیماران کلیوی، راه‌حل پیوند کلیه پیش روی آنهاست؛ البته اگر به قول متخصصان کلیه، کاندیدای پیوند باشند. دکتر حمزه‌اصفهانی درباره شرایط کاندیدا شدن برای این عمل می‌گوید :«25درصد از بیماران کلیوی شرایط لازم برای پیوند را دارند و برای بقیه امکان انجام پیوند وجود ندارد. ساختار کلیه، بیماری‌های زمینه‌ای، امکان استفاده از داروهای ایمنی که باید بعد از پیوند تجویز کنیم، در این میان تعیین‌کننده هستند مثلا کسانی که دچار سرطان هستند، اگر تومور اولیه در نقطه دیگر بدن باشد و به کلیه متاستاز داده باشد، کاندیدای پیوند نیستند چون ریشه اصلی سرطان هنوز در بدن فرد وجود دارد یا کسانی که عروق قلب‌شان مشکل داشته باشد، تحت عمل پیوند قرار نمی‌گیرند چون همین مشکلات در عروق جدید هم وجود دارد. عمل پیوند کلیه هزینه جسمی و مالی بالایی دارد، به‌همین دلیل ما این عمل را برای کسانی انجام می‌دهیم که زمان طولانی قادر به استفاده از کلیه جدید خود باشند.»
بیماران دیابتی و کسانی که به‌دلیل ابتلا به دیابت کلیه خود را از دست داده‌اند، کاندیدای پیوند محسوب می‌شوند اما چون مشکل دیابت همچنان در این افراد وجود دارد، پیوند لوزالمعده (پانکراس) هم همزمان با پیوند کلیه انجام می‌شود.
مجله سیب سبز – ماهور نبوی‌نژاد:
