زانودرد چگونه برطرف خواهد شد چه درمان های مختلفی برای درد زانو وجود دارد توصیه های ارتوپدها در این باره چیست آرتروز زانو چگونه قابل برطرف شدن است
مفصل زانو از مفاصل بزرگ بدن است که همواره در معرض فشارهای پیوسته و زیادی است که در فعالیت های روزمره به آن وارد می شود و ممکن است در اثر این عوامل دچار آسیب گردد. به علاوه بیماری های مختلفی این مفصل بزرگ و مهم را درگیر می کنند. عملکرد مهم مفصل زانوها خم و راست شدن پاهاست. عملکرد صحیح زانوها به کمک مجموعه ای از ساختارها شامل استخوان، لیگامان، تاندون و غضروف انجام می گیرد. بسته به این که این قسمت از بدن تحت چه استرسی قرار گرفته باشد و کدام بخش آن بیشتر آسیب دیده باشد انواع زانودردها در بیماران ایجاد می شود.
عوارض داروهای خوراکی
زخم معده عارضه اولیه و اصلی این داروهاست. مصرف بی رویه داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی به خصوص ایبوپروفن و آسپرین باعث ایجاد زخم و التهاب در جداره داخلی معده شده و موجب دردهای شدید معده، فراهم آمدن زمینه ایجاد عفونت های معده، کاهش جذب ویتامین ها و املاح به دلیل کاهش اسیدیته معده و کاهش تولید فاکتور داخلی موثر بر جذب ویتامین B12، ایجاد خونریزی های معده ای و گوارشی و بروز کم خونی ها می شود.
آسیب های کبدی و کلیوی از دیگر عوارض مسکن ها می باشد. دفع استامینوفن از راه کبد است و ممکن است در دوزهای بالا باعث ایجاد آسیب های جدی به کبد شود، اما دفع مسکن هایی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن و بسیاری از مسکن های دیگر از راه ادرار و توسط کلیه هاست. در موارد معدودی این مسکن ها می توانند باعث آسیب ناگهانی یا تدریجی به کلیه ها و کاهش عملکرد آنها شوند. بیماری های دیابت، افزایش فشار خون یا مشکلات کلیوی (سابقه سنگ کلیه) از موارد احتیاط در مصرف این مسکن ها می باشند.
بیماری قلبی هم ممکن است عارضه ناشی از داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی باشد زیرا این داروها آنزیم سیکلواکسیژناز را مهار می کنند و مانع عملکرد محافظتی این آنزیم (از طریق کاهش تولید کاهی پروستاگلاندین) بر دستگاه گردش خون می شوند و خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهند.
عوارض کلی دیگر مسکن ها تهوع و استفراغ، کاهش عملکرد دستگاه گوارش و روده ها، تداخل در چذب ریزمغذی ها می باشد. داروهای مخدر مانند مرفین و داروهای مشابه آنها هم در درمان دردهای شدید و حاد و غیرقابل کنترل به وسیله سایر مسکن ها هم استفاده می شوند. مرفین و داروهای اپوییدی در موارد اورژانسی بیشتر کاربرد دارند و کاربرد روزانه ندارند.
یکی از داروهای مسکن بسیار قوی در درمان دردهای آرتریتی و درد زانو داروی ترامادول است که اثرات تسکینی مفید در کنار عوارض بالا ایجاد می کند. این داور از نظر شیمیایی شبیه داروهای مخدر نیست ولی عملکرد مشابه آنها را با تاثیر بر گیرنده های آنها در بدن اعمال می کند.
عوارض بالای این دارو مانند ایجاد تشنج، اضطراب، ضعف، تحریک اعصاب مرکزی، گیجی، سرخوشی، سردرد، کسالت، عصبانیت، اختلال خواب، خواب آلودگی، سرگیجه، مشکلات قلبی عروقی، اختلال بینایی، درد شکم، بی اشتهایی، یبوست، اسهال، خشکی دهان، سوءهاضمه، نفخ، تهوع، استفراغ، دفع پروتیین در ادرار (پروتنینوری)، تکرر ادرار، احتباس ادرار و دپرسیون تنفسی باعث کاهش استفاده از آن شده است.
بیماری هایی که موجب زانودرد می شوند
بیماری های مختلف ممکن است باعث درد زانو شوند که عبارتند از: نرمی غضروف کشکک یا کندرومالاسی کشکک، آرتروز زانو، کیست منیسک، منیسک دیسکی شکل، آرتریت روماتیید زانو، آرتریت عفونی، استئوکندریت، تومورها، اسپوندیلیت آنکیلوزان، آرتریت هموفیلیک، آرتریت نقرسی، آرتریت سلی، استئومیلیت، انواع التهابات تاندون ها، انواع شکستگی های مربوط به کشکک و استخوان ران و درشت نی، دررفتگی های کشک و مفصل، خونریزی حاد مفصل (همارتروز)، شلی رباط های اطراف زانو، تجمع مایع مفصل زانو، بیماری عروقی محیطی، ترومبوز وریدی عمقی (DVT)، گیرافتادن بالشتک چربی، گاهی ممکن است دردهای زانو مربوط به خود مفصل زانو نباشند و مربوط به دردهای ارجاعی از قسمت های دیگر مثل مچ پا و ران باشد.
مهم ترین این مشکلات آرتریت ها و آرتروز هستند که درمان های مختلفی برای بهبود آن انجام می گیرد. هدف درمان های دارویی زانو درد بر کنترل درد و التهاب ایجاد شده و کاهش آسیب های بعدی و در صورت امکان ترمیم غضروف آسیب دیده و احیای مایع سینوویال مفصل استوار است.
داروهای تزریقی برای تسکین درد
یکی دیگر از درمان های درد و التهابات زانو تزریق دارو و ترکیبات درمانی به صورت مستقیم در مفصل می باشد. در این راستا داروها و ترکیبات مختلفی کاندیدای تزریق به داخل مفصل هستند که از این جمله می توان به داروهای بی حسی موضعی، داروهای استروییدی، مایع مفصلی از سایر مفاصل، تزریق پلاسمای خود فرد بیمار، هیالورونیک اسید و سایر روان سازهای مفصلی اشاره کرد.
با تزریق اسید هیالورونیک به داخل زانو خاصیت روان کنندگی و لغزندگی مایع سینوویال بیشتر می شود ولی احتمالا مکانیسم های دیگری هم در کار است چون بدن این ماده را چند ساعت تا چند روز پس از تزریق از داخل مفصل جذب کرده و بیرون می کشد ولی تاثیرات آن گاهی تا ماه ها باقی می ماند.
ممکن است تزریق این ماده موجب شود تا خود بدن شروع به تولید بیشتر آن در داخل مفصل کند. تزریق کورتیکواسترویید در مفاصل اگرچه ممکن است سودمند باشد، اما تکرار تزریق استرویید می تواند به آتروفی استروییدی، عوارض پس از تزریق و بروز عفونت بیانجامد.
انواع درد زانو
درد زانو می تواند علل اولیه و ثانویه داشته باشد و در دو نوع درد حاد و درد مزمن ممکن است تجربه شود. علل حاد زانو درد ممکن است به دلیل شکستگی های استخوانی، پارگی تاندون، لیگامان ها، صدمات منیسک، دررفتگی زانو، دررفتگی کاسه زانو باشد و علل درد مزمن زانو در اثر آرتریت شامل روماتویید، استئوآرتریت، آرتریت کریتسالی، بروزیت یا آماس کیسه مفصلی، عفونت، تاندونیت یا التهاب تاندون رخ دهد. در بیشتر زانودردها التهاب مفصل زانو ایجاد می گردد که دف اصلی درمان بر متوقف کردن یا کاهش روند التهاب تمرکز دارد.
دو حرکت مهم زانو از نظر حرکت شناسی، خم شدن (Flexion) و صاف شدن (Extension) است. البته مفصل زانو جزیی چرخشی (Rotation) نیز دارد ولی میزان این حرکت خیلی کم است. در ساختار مفصل زانو سه استخوان شرکت می کنند که عبارتند از استخوان ران، استخوان درشت نی، استخوان کشکک، ثبات مفصل زانو به وضعیت و ساختار عضلات، رباط ها، کپسول مفصلی و همچنین راستای اندام تحتانی بستگی دارد.
داروهای موضعی برای تسکین درد زانو
داروهای و مکمل های موضعی که به شکل کرم، پماد، اسپری و محلول های ضددرد در محل مفصل زانو استفاده می شوند تا حدودی عوارض کمتری دارند و اگر عوارضی مانند حساسیت پوستی و قرمزی را ایجاد ننمایند گزینه های مناسب تری هستند. از این دسته مواردی مانند سالیسیلات ها، منتول، عصاره های گیاهان رزماری، فلفل و… را می توان نام برد.
کاپسایسین ترکیبات اصلی تشکیل دهنده محصولات مسکن موضعی حاصل از فلفل است که در کاهش درد بسیار موثر می باشد و ممکن است زمانی که برای اولین بار این مسکن استفاده می شود احساس سوختگی و سوزش های گرمی در پوست ایجاد شود که با گذشت زمان این احساس برطرف می شود.
مکمل های زیادی برای کنترل درد زانو و آرتروز و استئوآرتریت مفصل و ترمیم غضروف های مفاصل استفاده می شود که عبارتند از: گلوکزآمین، کندرویتین، ام اس ام (MSM: Methyl sulfonyl methane)، آلوئه ورا، مکمل کلسیم، امگا 3، ترکیبات ایزوفلاون های گیاهی، غضروف کوسه، ویتامین C و D را می توان نام برد.
مکمل های مناسب برای زانو
برخی از این مکمل ها به صورت ترکیب دو یا چند ماده در دسترس هستند مانند قرص ها و کپسول های گلوکزآمین کندرویتین یا گلوکزآمین کندرواتین ام اس ام، که هدف اصی تولید این مکمل ها افزایش ترمیم غضروف ها و کمک به برطرف نمودن آسیب های ایجادشده به مفاصل زانو و سایر مفاصل بدن است.
هرچند مطالعات متمرکز و سازمان یافته ای راجع به تاثیر قطعی این مکمل ها بر درمان درد زانو آرتروز و استئوآرتریت مفاصل وجود ندارد اما مصرف آنها در بهبود عملکرد مفاصل بی تاثیر نیست. گلوکزآمین سولفات (Glucosamine Sulfate) ماده ای است که به طور طبیعی در بدن یافت می شود و نقش مهمی در تشکیل و بازسازی غضروف، جلوگیری از بیماری های مفصلی، محافظت از مفصل ها و تاندون ها و کاهش التهاب در تاندون ها، غضروف و بافت های نرم را بر عهده دارد. مصرف این ماده مجرب ه کاهش درد و کمک به بازسازی غضروف ها و ساختار مفصل ها می شود.
کندرویتین سولفات (Chondroitin Sulfate) ماده طبیعی که موجب بهبود کارکرد غضروف می شود و از متداول ترین مکمل های غذایی جهت درمان بیماری های مفصلی می باشد، این ماده از مولکول های بزرگی تشکیل یافته، به همین دلیل درصد جذب آن توسط بدن در سطح پایینی قرار دارد.
ام اس ام ترکیبی گوگردی و ارگانیک است که به طور طبیعی در بافت های تمام گیاهان و جانوران زنده یافتی می شود. عنصر گوگرد در تشکیل کلاژن که از اجزای مهم غضروف و استخوان نقش مهمی دارد و باعث کاهش درد و التهاب و حفظ تندرستی استخوان ها، مفاصل و تاندون ها می گردد. عوارض این مکمل ها بیشتر به صورت ظهور واکنش های حساسیتی در افراد است که با بروز این علائم مصرف آنها باید قطع گردد.
درمان مشکلات مربوط به زانو مخصوصا درد زانو با استفاده از چند روش همزمان مانند رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن و کاهش فشار بر مفاصل زانو، استفاده از ترکیبات غذایی ضدالتهاب و آنتی اکسدانتی، استفاده از داروهای ضدالتهاب و مکمل های کمکی در سلامت غضروف ها و انجام ورزش امکان پذیر می باشد.
داروهای خوراکی تسکین درد زانو
داروها و مکمل های موثر در درمان دردها و مشکلات زانو به اشکال مختلف داروهای خوراکی، داروهای موضعی (کرم، پماد، اسپری موضعی)، شیاف ها و داروهای تزریقی در مفصل مورد استفاده قرار می گیرند.
مسکن ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی (NSAID)، بی حس کننده های موضعی، استروییدهای ضدالتهاب، مواد تزریق در مفصل مانند ترکیبات پلاسما و هیالورونیک اسید و… درمان های رایج درد زانو هستند که دارای فواید و همچنین عوارضی برای افراد مصرف کننده می باشند. مسکن ها یکی از مهم ترین گزینه های درمانی موجود آرتروز و درد زانو به شمار می روند. استفاده از مسکن ها به مدت طولانی توصیه نمی شود ولی در مهار و کنترل درد در کوتاه مدت می توانند مفید باشند. این دسته از داروها عبارتند از:
• استامینوفن (پاراستامول)
• داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی
• مورفین و سایر مخدرها
• سایر ضددردها شامل داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای ها و ضدصرع ها
• داروهای گیاهی ضددرد
استفاده از مسکن ها مانند سایر داروها ممکن است به موازات اثرات مفید و تسکینی باعث ایجاد عوارض جدی شود. داروهای مسکن دسته ضدالتهاب های غیراسترویید (NSAID) مانع از تولید هورمون های پروستاگلاندین در بدن می شوند که این هورمون ها اعمال مهمی در بدن انجام می دهند که یکی از آنها ایجاد درد و التهاب در پاسخ به عفونت یا آسیب دیدگی (واکنش طبیعی و حیاتی) است و باعث می شود بدن با این اختلالات ایجادشده مقابله کند.
داروهای مسکن ضدالتهاب غیراستروییدی از دو طریق، هم با مهار تولید این هورمون ها و هم از طریق مستقیم باعث عوارض قابل توجهی می شوند. از این داروها که در کنترل درد زانو استفاده می شوند می توان به ایبوپروفن، دیکلوفناک، پیروکسیکام، کتورولاک، مفنامیک اسید، ایندومتاسین، ملوکسیکام، ناپروکسن، اتودولاک و سلکسیب اشاره کرد.
*دکترای عمومی داروسازی، دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه
ماهنامه دنیای سلامت – دکتر محمد علیمرادی*:
