کتامین ماده ای که تا چند سال پیش، آن را به عنوان ماده ای دارویی جهت درمان های مختلف مانند افسردگی می شناختیم. اما مدتیست که عده ای آن را به عنوان ماده مخدر استفاده می کنند. متاسفانه مصرف بدون تجویز این دارو در ایران به طرز قابل توجهی افزایش یافته است.
کتامین مخدر چیست؟
کتامین یک ماده مخدر و از داروهای آنتاگونیست گیرنده ای nmda است و ابتدا به عنوان یک ماده بیهوشی در حیوانات و بعد در انسان استفاده شد و امروزه به عنوان داروی برای درمان افسردگی بکار می رود.
کتامین داروی تضعیف کنندهٔ سلسله اعصاب مرکزی و هوشبری است. این دارو در سال 1963 به عنوان جایگزینی برای فن سیکلیدین و برای مصرف در دامپزشکی تولید شد. در مقایسه با برخی دیگر از داروهای هوش بری، کتامین کم خطرتر است چون تنفس و گردش خون را متوقف نمی کند و عق زدن غیر ارادی (gag reflex) را از کار نمی اندازد.
کتامین در انسان آثار توهم زا ایجاد می کند و به این علت در پزشکی استفاده ٔ کمی دارد، اما همچنان در دامپزشکی برای هوشبری رایج است.
*کتامین به‌عنوان دارو چه استفاده‌ای در درمان‌های پزشکی دارد؟
کتامین یکی از انواع داروهای بیهوشی است. در حقیقت دارویی است که بیمار را در حالت بیدار‌باش نگه می‌دارد. این دارو به شکل آمپول‌های 50 میلی‌گرمی موجود است و عضلانی برای بیهوشی‌های کم‌عمق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
افرادی که برای جراحی بیهوش شده‌اند با اثرات این دارو به خوبی آشنا هستند؛ حالتی است بین هوشیاری و بیهوشی که فرد میان زمین و هواست.
صدای اطرافیان را می‌شنود و آنها را می‌بیند اما خیلی توان حرکت و گفتار ندارد. به نوعی بیمار رام و کرخت است. فرامین را گوش می‌دهد اما آنقدر به هوش نیست که بتواند راه برود.
اگر پزشک به او بگوید دستت را تکان بده یا چشمانت را باز کن، می‌تواند این کارها را انجام دهد. البته کتامین بخشی از داروهای بیهوشی است که استفاده میشود و معمولا داروهای بیهوشی ترکیبی از چند دارواست. اطلاعات تکمیلی را متخصصان بیهوشی بهتر می‌دانند اما این دارو عوارض قلبی و تنفسی برای فرد به همراه دارد.
کتامین داروی ضد افسردگی
روانپزشکان در یک مطالعه جدید دریافتند که «کتامین» با تاثیر بر نوعی از انتقال‌دهنده‌های عصبی موسوم به «گلوتامات»، علائم افسردگی را کاهش می‌دهد.
این مطالعه نشان می‌دهد کتامین ظرف 24 ساعت علائم افسردگی را کاهش می‌دهد. این دارو که در تهیه داروهای بیهوشی کاربرد دارد، برخلاف دیگر داروهای افسردگی ظرف 24 ساعت اثر کرده و علائم افسردگی را در بیش از 60 درصد بیماران کاهش می‌دهد.
«سانجای ماتیو»، سرپرست این مطالعه می‌گوید: این پژوهش نشان می‌دهد که کتامین اثرات ضد افسردگی سریع و قوی دارد. با این حال باید تاکید کرد که این دارو عوارض جانبی جسمی و روانی نیز دارد.
به گفته متخصصان، با وجود این تاثیر درمانی مثبت در تجویز کتامین باید به عوارض جانبی جدی آن مثل افزایش فشارخون توجه کرد.
روزنامه دیلی‌میل نوشت: پزشکان معتقدند که کتامین با تاثیر بر انتقال‌دهنده‌های عصبی گلوتامات باعث کاهش افسردگی میشود. گلوتامات انتقال‌دهنده‌های عصبی هستند که انتقال اطلاعات از یک سلول عصبی به سلول دیگر را تسریع می‌کنند.
کاهش درد ناشی از شکستگی با تزریق فوری کتامین
محققان آمریکایی در تحقیقات خود دریافتند، تزریق سریعتر کتامین با دوز پایین به کاهش درد ناشی از شکستگی در کودکان کمک می‌کند.
کتامین به عنوان عامل تسکین درد، طی روندی با دوز 1 تا 1.5 میلی‌گرم بر کیلوگرم برای کودکان تجویز و توصیه میشود در عرض 30 تا 60 ثانیه تزریق شود.
اما محققان آمریکایی در تحقیقات جدید خود دریافته‌اند که تزریق سریعتر کتامین در عرض تنها پنج ثانیه ممکن است منجر به کاهش نیاز به دوزهای بالاتر و تسریع در کاهش درد شود.
در این پژوهش دوزهای مختلف کتامین به 60 کودک و نوجوان سالم با سن دو تا 17 سال با شکستگی ساعد تجویز شد؛ به طور‌کلی 95 درصد کودکان به‌طور موثری با دوز 0.7 تا 0.8 میلی‌گرم بر کیلوگرم تسکین یافتند. عوارض ناخواسته، خفیف و بیشتر محدود به استفراغ گزارش شد.
نتایج این تحقیق در مجله emergency medicine منتشر شده است.
فراموشی و ایست قلبی اثرات دارویی
این موضوع به دوز دارو بستگی دارد که چه آثاری را بر بدن بیمار باقی بگذارد. دوز بالای کتامین می‌تواند باعث ایست قلبی و مرگ شود.
اما دوزهای پایین تا کمتر از یک ساعت و حتی حدود یک ربع، کرختی و فراموشی را به همراه دارد. مهم‌ترین مشکل فراموشی است و ممکن است فرد تا مدت‌ها متوجه نشود چه مسایلی برای او پیش آمده است.
این دارو حتی به شکل خوراکی هم مصرف میشود. اگر اخبار حوادث را مطالعه کنید با مواردی مواجه می‌شوید که می‌تواند نتیجه مصرف ناآگاهانه چنین موادی باشد.
اینکه گفته میشود که راننده‌ای را با خوراندن آبمیوه بیهوش و خودرویش را به سرقت برده‌اند نتیجه خوراندن کتامین است.
کتامین و سرنوشت مشابه با ترامادول و ریتالین
سوء استفاده از داروها اتفاق عجیب و جدیدی نیست و چندین سال است که رواج پیدا کرده است. پیش قراولان این امر نیز برخی از دانش آموختگان یا محصلین پزشکی و شیمی هستند که با خصوصیات و آثار داروها آشنایی کاملی دارند.
بعد از آنکه کاشف به عمل آمد که سوء مصرف ترامادول بیش از مصرف پزشکی آن شده است، ستادمبارزه با موادمخدر هشداری به وزارت بهداشت داد. هشداری که موجب شد تا تولید و واردات این دارو ممنوع شده و ترامادول به لیست داروهای ممنوعه فرستاده شود.
ریتالین نیز سرنوشت مشابهی با ترامادول دارد. داروی شب امتحان که برای افزایش تمرکز و شب بیداری در شب‌های امتحان حتی از سوی مشاوران تحصیلی تجویز میشود.
ریتالین نیز آثار مخرب بسیاری دارد و بارها و بارها کارشناسان و درمانگران اعتیاد و همین طور مسئولان ستاد مبارزه با موادمخدر نسبت به مصرف خودسرانه آن هشدار داده‌اند.
اکنون، کتامین نیز به سرنوشت ریتالین و ترامادول دچار شده و بعد از آن که آنهایی که دسترسی به این دارو در بیمارستانها داشتند و با خواص آن آشنا بودند، پیش قراول استفاده نابجا از کتامین شدند و بعد هم که مصرف آن را ترویج دادند.
این موضوع حتی در گزارش یکی از روزنامه ها به تاریخ سوم آذر 93 اشاره شده است. گرچه آن زمان هنوز کتامین نگرانی ایجاد نکرده بود.
در قسمتی از گزارش این روزنامه که به وضعیت نگران کننده مصرف موادمخدر و الکل در مدارس پرداخته آمده است: «نیما»، دانش‌آموز دوم دبیرستان که در محله بهارستان، در منطقه ۱۲ تهران درس می‌خواند، قیمت انواع مواد مخدر را می‌داند: «ماریجوانا گرمی 15هزار تومان. گل همون علفه و هر بسته 30 هزار تومان، رولی هفت‌هزار تومان. چند روز پیش رفیقم یه کیلو گل خرید یه‌میلیون تومان. ساقی هم همه جا هست. توی همین پارک هم من دارم با شما صحبت می‌کنم، هست. من خودم هم می‌تونم ساقی باشم. توی مدرسه هم ساقی زیاد داریم، حتی خیلی از بچه‌های مدرسه میان و بهم می‌گن جنس داریم، پخش می‌کنی؟ ولی می‌گم نه. یکی دیگه از موادی که خیلی می‌بینم بچه‌ها مصرف می‌کنند، کِتامینه. من تا حالا مصرف نکردم؛ کتامین یه داروئه که از داروخونه می‌خرند».
