وقتی خشمگین می شویم

خشونت، هر لحظه، همه جا

دکترحسن حسینی، رئیس مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران می گوید: «خشونت یکی از بارزه های رفتار انسان است و در تمام جوامع وجود دارد. اما میزان این خشونت از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است و در جامعه ما متأسفانه اشکال آن متفاوت و گسترده تر از جوامع دیگر است». یک نگاه ساده به محیط های اجتماعی بزرگ و کوچک این گفته را تأیید می کند.

افراد، همه به گونه ای کم تحمل و آسیب پذیر شده اند. لحظه ای نیست که در گوشه و کنار خیابان و در محیط های خانوادگی، بحث و درگیری پیش نیاید. زنان و مردان، رهگذران با یکدیگر، رانندگان اتومبیل ها و کاسبان و فروشندگان، به بهانه های مختلف با هم درگیر می شوند. مسیرها گره می خورد و حرکت اتومبیل ها متوقف می شود. کمی جلوتر، دو نفر را می بینی که با هم درگیر شده اند و سرخی چهره و صدای فریادشان، موجی از خشونت را به اطراف می فرستد.

عامل این درگیری ها، گاه بسیار ساده و بی ارزش است. کوچکترین برخوردی بین اتومبیل ها می تواند منجر به درگیری های شدید و گاه ضرب و جرح شود. درگیری های لفظی، به کوچک ترین بهانه در می گیرد و سیل کلمات رکیک، جاری می شود. دیگران، جمع می شوند و نگاه می کنند. بعضی افراد وارد عمل می شوند و سعی می کنند مانع شدت یافتن ماجرا شوند با این همه، این اتفاق، در یک لحظه پایان می گیرد و دوباره، در جای دیگری رخ می نماید.

دکترحسینی می گوید، «یکی از مواردی که از طریق آن می توان میزان خشونت را در یک جامعه تشخیص داد، میزان پرونده هایی است که در دادگاه ها مورد بررسی قرار می گیرد و موضوع آن ضرب و جرح، قتل، تخریب و … است. میزان این پرونده ها در دادگاه های ما بسیار زیاد است.» اما این پرونده ها، تنها نشانه های وجود خشونت در جامعه ما نیستند. بسیاری از موارد اعمال خشونت، به تشکیل پرونده نمی انجامد و خشونت های خانوادگی اساساً ثبت نمی شوند. اما صفحه حوادث روزنامه ها، پر است از اخبار قتل و درگیری و تخریب .

از خانه به اجتماع

در این که خشونت پدیده ای فراگیر است و در تمام جوامع وجود دارد، تردیدی نیست. اما شدت بروز و ظهور این پدیده ، در جوامع مختلف متفاوت است. این مسئله، نشان گر آن است که بروز رفتارهای خشونت آمیز، تنها به ویژگی ذاتی انسان بر نمی گردد. در واقع، این شرایط فرهنگی و امکانات اقتصادی و اجتماعی است که شدت و ضعف رفتارهای خشونت آمیز را ایجاد می کند.دکترحسینی می گوید: «اگر انسان طوری تربیت شود که همان احترامی را که برای خود قائل است برای دیگران هم قائل شود، رفتار خشن کمتر از او سر خواهد زد.»

متأسفانه به لحاظ فرهنگی، بسیاری از رفتارهای خشونت آمیز، در جامعه ما طبیعی تلقی می شوند، عرف اجتماعی، رفتار خشن را برای جنس مذکر، عادی می داند و در مقابل آن واکنشی نشان نمی دهد. بر این اساس، خشونت بخشی از رفتار طبیعی مردانه به حساب می آید. به همین خاطر است که در محیط های خانوادگی و اجتماعی رفتار خشن عمدتاً از مردان سر می زند و مقاومتی در برابر آن صورت نمی گیرد. زنان و کودکان نیز، به عنوان موجوداتی که بیشتر از دیگران، با شیوه های اعمال خشونت مواجه اند، آن را به عنوان بخشی از زندگی خانوادگی خود می پذیرند و به نسبت های مختلف آن را می آموزند و در مواقع مشابه، به عنوان رفتاری عادی، آن را بروز می دهند. به همین شیوه است که خشونت، از خانواده به اجتماع کشیده می شود.

چرا خشونت؟

دکترحسینی جامعه شناس می گوید: «یکی از دلایلی که ما، اعمال خشونت می کنیم این است که برای همنوعان خود حقی قائل نیستیم و خود را بهتر و برتر و بیشتر از آنان می دانیم.» زمانی که چنین تلقی ای در افراد وجود داشته باشد، خود را محق به اعتراض و خشونت و ایجاد درگیری می دانند. اینگونه است که به محض ایجاد کوچکترین مساله ای، که آن را در مقابل حق خود می بینند، با برخوردهای شدید و خشونت بار، دست به مقابله و برخورد می زنند. دکترحسینی می گوید: «یکی از علت های این امر این است که ما، فهم فرهنگی مناسبی از آزادی و اندیشه و حقوقمان نداریم. به همین خاطر است که اندیشه و آزادی و حقوق دیگری را مخالف خود می دانیم و یا حق بیشتری برای خود قائلیم.»

از سوی دیگر، شرایط دشوار زندگی اجتماعی نیز، به این رفتارها دامن می زنند. بسیاری از افراد، دشواری های زندگی و کمبودهای اقتصادی را، عامل بی حوصلگی، کم تحملی و رفتارهای خشن خود می دانند: «یک بار با یک راننده تاکسی، سر کرایه دعوایم شد. راننده پول بیشتری می خواست و وقتی با مخالفت من روبرو شد، درهای ماشین را قفل کرد و روسری ام را کشید. بعد که مردم دخالت کردند و آرام شد، گفت به خاطر کرایه خانه و مشکلات دیگرش عصبی بوده…» این را دختر جوان ۲۱ ساله ای می گوید که از این رفتار خشن، آسیب جسمانی هم دیده است. عده ای از افراد بیان می کنند که جامعه خشن، آنها را خشن کرده است: شلوغی خیابان ها، هوای آلوده، مناظر زشت و بی پولی که بیشتر از همه چیز آزارشان می دهد. در کوچه و خیابان با هم درگیر می شوند و به خانه که می رسند، اعصاب در هم ریخته شان را برای اعضای خانواده به ارمغان می برند. نتیجه این رفتارها، گاه چندان خوشایند و قابل جبران نیست. در میانه همین دعواهای کوچک و ساده است که گاه کسی به قتل می رسد یا آسیب جدی می بیند.

کمی آرام تر!

خشنونت، یک رفتار غلط است. این رفتار غلط که از الگوهای غلط خانواده و اجتماع نشات می گیرد، وسیله ای است که فرد از طریق آن ناکامی ها، کمبودها و خلاءهای روانی، اقتصادی و اجتماعی خود را جبران می کند. برای کمرنگ کردن رفتارهای خشن در جامعه و ایجاد تعادل در برخوردهای اجتماع، باید زمینه های ایجادکننده چنین رفتارهایی را از میان برد. بخشی از این تلاش، به عهده ی نهادهای مسوول است که با کم کردن فشارهای اقتصادی و اجتماعی از افراد، زمینه را برای رفتارهای متعادل تر و منطقی تر فراهم کنند و از سوی دیگر، تلاش در جهت رشد و تکامل شخصیتی و روحی، وظیفه ای است که هر فرد برای کاستن جنبه های خشن رفتاری خود به عهده دارد. دکترحسینی می گوید: «اگر انسان طوری تربیت شود که همان احترامی را که برای خود قائل است برای دیگران هم قائل شود، رفتار خشن، کمتر از او سر خواهد زد.»