کار موضوعی است که بسیاری از افراد ساعات زیادی از روز خود را صرف آن می کنند و در محیط کار به سر می برند. به همین علت است که شخصیت و رفتار های افراد تا حد زیادی تحت تاثیر شغل آنها قرار می گیرد. شاید شنیده باشید که صاحبان فلان شغل فلان شخصیت را دارند. آیا تابحال به این مسئله فکر کرده اید که دلیل این رفتار های مشترک چیست؟
یعنی آیامی توان بر اساس شغل رفتار افراد را حدس زد ؟اگر اینطور است باچه دلیل ومدرکی می توانیم ثابت کنیم که این حدسها می توانند درست باشند ؟مابرای بررسی این موضوع افرادی را به عنوان نمونه از ده شغل مختلف انتخاب وخصوصیات شخصیتی آنها مخصوصا”رفتارهای ظاهریشان را باهمدیگر درهرشغل مقایسه کرده ایم وبه این نتیجه رسیده ایم که تقریبا” این حدسها درست است ولی برای اینکه یافته های ما ازپشتوانه علمی برخوردارگردد بایددیدگاههای نظریه های علمی رادراین مورد بیان کنیم بدین ترتیب ماابتدا به تشریح شخصیت پرداخته و بعد با استفاده از نظریه های جامعه شناسی خرد(جامعه شناسی پدیدار شناسی هوسرل وكنش متقابل نمادی گافمن )و با استفاده از روانشناسی اجتماعی به تشریح چارچوب نظری این پژوهش خواهیم پرداخت.
اماابتداباید دانست شخصیت چیست وچگونه شکل میگیرد؟البته “برای روشنتر شدن مفهوم شخصیت بهتر است ریشه ی این کلمه را در نظر بگیریم کلمه ی شخصیت ترجمه کلمه ی پرسونالیتی انگلیسی یا پرسونالیته ی فرانسه است که هر دواز کلمه ی پرسوناء لاتین مشتق شده است .پرسونا ماسکی بود که در زمان قدیم بازیگر تاتر به چهره ی خود میزد وآنرا تا آخر نمایش نگه میداشت یکی ازویزگیهای این ماسک ثبات ودائمی بودن آن درطول نمایش بود.به این ترتیب میتوان گفت که شخصیت یعنی عنصر ثابت رفتار فرد شیوه بودن اوبه طور کلی آنچه همواره با اوست وموجب تمایزاو ازدیگران میشود واین ثبات زمینه ای رافراهم می آورد تارفتار فرد در موقعیتهای مختلف تا اندازه ای به طور عینی پیش بینی شود (گنجی.۱۳۷۱ص۵۴)
چنان که متوجه شدید از این تعریفها چنین استنباط می شود که شخصیت ثابت است وقابل تغییر نیست ولی اخیرا پزوهشگران دریافته اند که صفات شخصیتی از آنچه نخست پنداشته می شود نا پایدارترند. صفات شخصیتی ومحیط هر دو مشترکا” موجب رفتار می شوند ومحیط بیش از پیش مهم تشخیص داده شده است”(همان .ص۵۵)
بنابراین درروان شناسی جدید نیزشخصیت راچنین تعریف کرده اند : ” سازمان پویای جنبه های شناختی ( یعنی تواناییهای ذهنی ) عاطفی غیر شناختی ( یعنی ارادی وغیرارادی ) و فیزیولوزیک وشکل ظاهری هرفرد این تعریف نشان می دهدکه ” تعامل میان سه تعیین کننده عمده بر شکل گیری شخصیت اثر می گذارد. این سه تعیین کننده ها عبارتند از میراث فیزیولوزیکی فرد گروههایی که به آنها وابسته است وفرهنگی که درآن عضوییت دارد(شكر كن.۱۳۷۷ص ۱۷۵)
جامعه شناسی پدیدار شناسی هوسرل
“ادموندهوسرل (۱۹۳۸ ۱۸۵۹)بنیا نگذار فلسفه پدیدار شناسی واستاد دانشگاههای کوتینگن وفر یبورگ آلمان بود او گر چه تحصیلات دانشگاهی خود را در زمینه ریاضیات وفیزیک دنبال کرد ولی با آشنایی با روان شناسی جدید که توسط ویلهم وونت مطرح شده بود شدیدا”به تحقیقات تجربه گرایانه روانشناسی گرایانه گرایش پیدا کرد اما پس از مدتی دیدگاههای آزمایشگاهی آزمونهای تجربی رفتار گرایانه را مورد انتقاد قرار داد و با استفاده از معانی ومفاهیم ایده الیسم آلمانی پایه های مکتب پدیدارشناسی را بنیان نهاد. با نقد در دیدگاههای مکتب روانشناسی گرایی معتقد می شود که هستی آنگونه که بینش طبیعت گرایی هوسرل تصور می کرد امر حاصل از تعیین وتا یثرات عوامل خارجی نیست بلکه بایدبه عنوان واقعیتی نهفته کشف گردد او مطالعه تجربی را تنها شناخت سطحی ووقایع می دانست که مملو از ساختهای مبهم و غیر واقعی است.
لذا درجستجوی باطن اشیاءبرآمده وبا شعار برگشت به اشیاءمکتب پدیدار شناسی خود را بنیان نهاد.تا بتواندواقعیت نهفته یا پدیدار اشیاءرا در باطن آنها پیدا کند. او معتقدبودکه پدیده چیزی است که بایستی آشکار و پدیدار شود لذا باید به دنبال واقعیتی بود که سبب این پدیداری گشته است پس میان واقعیت و پدیده تفاوت وجود دارد ((بود)) در پدیدارشناسی هوسرل وجود طبیعی است که از سر تفکر عادتی حاصل شده است و بایستی کنار گذاشته شود تا ((نمود)) یا(( پدیده ))نمایان گردد وکار یک پزوهشگر شناخت پدیده یا نمود اشیاءو رخداده است این نگرش دو گانه پدیده وبود)سبب شد که هوسرل هستی رادردوشکل متفاوت موردشناسایی قراردهد : یکی شکل طبیعی آن ودیگری شکل خنثی یاپدیداری آن . اومعتقدبودکه هرعملی دارای نیت است همین امر بانیت است که بایدموردمطالعه قرارگیرد.این نیست که د ر پس نمودهای ظاهری وقوالب مصنوعی وهنجاری پنهان است بایدشناخته شود تاپس ازآن عمل آگاهانه فردقابل شناخت ودستیابی قرارگیرد(تنهایی .۱۳۷۷ص۱۹۰)
پس اگربخواهیم بانظریه پدیدارشناسی هوسرل رفتارهای خاص شاغلان هر شغل رابررسی کنیم بایدبدنباله علت پنهانی وواقعی این رفتارها باشیم یعنی اگرخصوصیات شخصیتی خاص یک شغل ونیزتشابه این خصوصیاتها (مخصوصا”ویزگیهای ظاهری ) را میان صاحبان آن شغل رابه عنوان پدیده ای که آشکاروپدیدار بگیریم باید نیتی راکه این پدیده رابوجود آورده است را پیداکنیم.
كنش متقابل اجتماعی گافمن
كار دیگری كه در این مورد انجام گرفته خود در زندگی روزانه (۱۹۵۹) اثر اروین گافمن است گافمن یكی از شخصیتهای نظریه نوین كنش متقابل نمادین به شمار می آید به نظر وی آدمها برای نگهداشت تصویر ثابتی از خود ،برای مخاطبان اجتماعی شان اجرای نقش می كنند گافمن در نتجه علاقه به اجرای نقش به نظریه نمایشی روی آورد .
نظریه نمایشی گافمن :
بنا بر این نظریه زندگی اجتماعی یك رشته اجرای نقشهای نمایشی همانند ایفای نقش در صحنه نمایش است .برداشت گافمن از خود با رهیافت نمایشی او شكل گرفته بود به نظر گافمن شخصیت یك فرد را تنها خود به وجود نمی اورد بلكه آن با برخوردهای او با دیگران و افرادی كه نزردیك او هستند به وجود می آید (شخصیت یك اثر نمایشی است كه در صحنه نمایش بوجود می آید) (گافمن، ۱۹۵۹،ص۲۵۳)
به نظر گافمن افراد در هنگام برخورد با دیگران می كوشند جنبه ای از خود را نمایش دهند كه مورد پذیرش دیگران باشد افراد می خواهند خودی را كه به حضار نشان می دهند به اندازه ای نیرومند باشد كه آنها را به همان سان كه خودشان می خواهند نشان دهد و نیز افراد می خواهند كه نمایش آنها حضارشان را وادارد تا داوطلبانه به دلخواه آنها عمل كنند. (ثلاثی،۱۳۷۷ص ۲۹۲)
گافمن سپس نمای شخصی را به قیافه و منش تقسیم می كند .قیافه شامل آن چیزهایی می شود كه منزلت اجتماعی نمایشگر را به حضار نشان می دهد.منش ،به دیگران یادآور می شود كه چه نوع نقشی را باید از یك نمایشگر در یك موقعیت معین انتظار داشته باشند.منش عجولانه و منش صبورانه ،دو نوع اجرای نقش كاملا متفاوت را نشان می دهندوما عموما انتظار داریم كه قیافه ومنش با یكدیگر همخوانی داشته باشد (ثلاثی،۱۳۷۷ص ۲۹۳)
جمع بندی چارچوب نظری
پس در حین اینکه شخصیت در اثرعوامل مختلف تشکیل می شودولی نقش محیط در این میان غیر قابل انكار است كه محیط در اثر اجتماعی شدن فرد بر شخصیت وی تاثیر می گذارد .” اجتماعی شدن فرایندی است که بوسیله آن از طریق تماس باانسانها دیگر کودک ناتوان به تدریج به انسانی آگاه ودانا وماهر درشیوه های رفتارویزه فرهنگ ومحیط معینی تبدیل می شود عوامل اجتماعی شدن نیزشامل خانواده گروه همسالان مدارس رسانه های همگانی وبلاخره محیط کار است . کار درهمه فرهنگها زمینه مهمی است که فرایندهای اجتماعی شدن درآن عمل می کنندمحیط کاراغلب تقاضاهای جدبدی رامطرح میکند که شایدمستلزم سازگاریهای عمده ای در شیوه نگرش یارفتار فرد باشد”(گیدنز.۱۳۷۸ ص ۹۵) زندگی گروهی وکار گروهی چه درسرگرمیها وچه درانجام دادن کارهای روزمره درموجودیت ماجایگاهی بسیار مهم دارد همه در درون گروهی متولد می شویم که خانواده می نامیم به تدریج که زمان رفتن به مدرسه فرامی رسد به گروههایی وارد می شویم که از همسالان وبه شكل اختیاری تشکیل می شوند بعدها تقریبا”کل زندگی خودرا به این ترتیب اداره می کنیم که درسازمانهای دولتی غیردولتی وحتی درمشاغل آزاد به صورت گروهی کارمی کنیم(گنجی.۱۳۸۰ص۲۷۵)
بنابراین اگر کار یا شغل را به عنوان یک گروه اجتماعی در نظر بگیریم برای اینکه عضو این گروه اجتماعی شویم بایدبا اعضای دیگر گروه کنش متقابل داشته باشیم وهدفهای مشترکی رادنبال کنیم ورابطه ی ثابتی با آنها داشته باشیم ومسلما”وابستگی بین مابوجود خواهد آمدوآگاهانه برای اینکه در این گروه پذیرفته شویم با اعضای آن همانندسازی خواهیم کرد یعنی سعی میکنیم با آنها هم عقیده وهمرنگ شویم علاوه بر آن همانطور که قبلا”گفتیم هر شغل وهر کار مقتضیات خاص خودرا داردوافراد دارای آن شغل باید خودرا با آن مقتضیات وفق دهندو نقشهایی را بازی كنند وهمچنین با مرور زمان افکار واحساسات وسلیقه های اعضا در همدیگر نفوذ میکند و تقریبا” همرنگی وبازی نقشی خاصی در گروه بوجود می آید ونیز کاروشغلی که فرد انجام میدهد به مرور وبا گذشت زمان علا وه بر نگرش فرد وطرزبرخورد وصحبت اوحتی در نوع حرکات اعضای بدن او مانندحرکات دست وطرز راه رفتن ونیز در نوع چین وچروک چهره ودستهای او تا ثیر بسیار زرفی میگذارد.
روش انجام پژوهش
برای بررسی تاثیرشغل برشخصیت افراد بویزه خصوصیات ظاهری آنها به دلیل اینكه این پژوهش در سطح خرد می باشد ازمیان روش های تحقیق از روش توصیفی و از ابزارهای مشاهده مستقیم سیستماتیك استفاده نموده ایمبدین ترتیب كه براساس چارچوب نظری تحقیق ومشخصات ظاهری یك فردبا استفاده از مشاهدات مستقیم از نمونه های مورد نظر ونیز با استفاده از تكنیك بحث گروهی یك پرسشنامه ای تنظیم كرده وآنرابه صورت مقیاس اسمی بدلیل اینكه این مقیاس قابل مشاهده است كد گزاری نمودیم و به عنوان ابزاری برای تحلیل انتخاب كردیم ونحوه جمع آوری اطلاعات خود را با روش مشاهده مستقیم بدین صورت كه ابتدا خصوصیات ظاهری افرادرا مورد نظر قرار داده و بعد خود اقدام به تكمیل خصویات ظاهری آن فرد براساس متغیرهای خود نمودیم (رفیع پور ۱۳۸۲،۵۹).
در این پژوهش متغیرهای متعددی برای بررسی مشخصات ظاهری بكار برده شده است كه در این مقاله به بیان متغیرهای اصلی و مشخصات ظاهری شغلهای مورد بررسی بر اساس این متغیرها خواهیم پرداخت كه این متغیرها و تعریف عملیاتی آنها نیز به صورت زیر می باشد :
سن (نوجوان .جوان .میانسال .پیر)سلیقه(لباسهای اتوكشیده شده.لباسهای چین وچروك دار۰لباسهای كثیف.معمولی) پیراهن(آستین كوتاه.معمولی۰ساده یك رنگ.ساده چارخانه.انداخته شده به روی شلوار.فرم)كت(تك كت.كت كاموا.كت وشلوار.كت وشلوار با جلیقه ) شلوار (لی.پارچه ای .پیله دار.راسته.تنگ.دمپاگشاد)طرز صحبت(عامیانه .تند.خشن.كم حوصله.آرام.بلند.فیلسوفانه.عادی)طرز نگاه كردن(سست.تیز.عارفانه.عاشقانه.عادی) نوع ریش(طبیعی.پرفسوری.ستاری.لنگری.بزی.ته ریش .خط ریش .سه تیغ .سه تیغ با ماشین)نوع سیبیل(طبیعی.دست كاری شده.قاجاری.پرپشت .رنگ گذاشته شده.سه تیغ ) مو(كچل.نیمه كچل.فرفری.كوتاه.جلو كوتاه عقب موهای بلند.به عقب داده شده .فرق از چپ.فرق از راست.فرق از وسططرز راه رفتن(آرام.سریع.پرشی .چپ راستی معلق.چپ راستی.دورانی.قوزی.پهلوانی.افتاده)كفش(اسپورت.بنددار.تازه مد.كتانی واكس زده شده .پاشنه دار و بدن پاشنه) كیف(سامسونت.دستی .كلاسور.زمبیلی.ورزشی.مسافرتی.سررسید .كوچك .جادار) انگشتر(طلا .نقره.پلاتین.مذهبی.دوتا انگشتری) سیگار(ارزان قیمت.گران قیمت . متوسط) خودكار (بیك در جیب پیراهن.فلزی در جیب پیراهن.بیك روی كت.فلزی روی كت فلزی در كیف .بیك در كیف .خودكار معمولی در كیف)صورت (چین وچروك در فك.چین وچروك صورت.چینو چروك ابرو.چین وچروك دور دهان .چین وچروك در پیشانی صاف) .
در انتخاب نمونه مورد بررسی با استفاده از ابزارهای تخمین و پرس وجو به تدوین چارچوب آماری پرداختیم و با در نظر گرفتن استانداردهای لازم زمینه جهت انتخاب نمونه از مشاغل مختلف ده نوع شغل راازشهرستانهای تبریزواهر انتخاب کردیم وبدین ترتیب نمونه ی آماری ماشامل ۵۴ نفر میوه فروش از تبریز و۵۷ نفرسوپر مارکت دارازتبریز و۵۵نفرراننده و۵۹ نفراز فروشندگان و۵۷ نفر نجار ۵۳نفرزرگرو ۵۶نفرپزشک و۶۰نفرکارمندازاهر و ۶۰ نفرمعلم مرد از اهر و ۶۰ نفر معلم خانم از اهر می باشد .
در جمع آوری داده ها باهمكاری دانشجویان پیام نور اهر وتبریزوبر اساس آموزش و مدیریت مستمر بر اجرای تحقیق اطلاعات لازم را جهت شناسایی مشخصات ظاهری جمع آوری نمودیم.
در تحلیل نتایج این بررسی بنا بر اینكه متغیرهای مادر سطح اسمی قرار گرفته اند با استفاده از مشخص كننده مركزی ( مد)ونیز در برخی مواردكه مدها نزدیك به هم بودند با استفاده از بررسی میزان پراكندگی آن و تبیین كیفی بر روی آن بیشترین تكرار را بعنوان صفت مشترك انتخاب نمودیم و بر این اساس مشخصات ظاهری افراد در شغلهای مختلف را تدوین نمودیم كه در جدول زیر نشان داده می شود.
