متخصصین طب سنتی درباره هضم غذا نظرات جالبی دارند آن ها توان هضم غذا را متناسب با محل زندگی افراد متفاوت میدانند و مزاج هرفرد را نیز در این زمینه تاثیرگذار و موثر میدانند، آن ها می گویند قدرت و توان گوارشی برخی مزاج ها در مناطق سردسیر با ساکنین در مناطق گرمسیر فرق دارد
محیط شامل اقلیم‌ها، مناطق جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، فصول و… است.
هر منطقه جغرافیایی مزاجی دارد، به‌طور مثال، مناطق مرکزی و جنوبی و همچنین بخشی از مناطق شرقی کشور ما که با حالت مسطح آفتاب زیاد و رطوبت کم هستند، مزاج گرم و خشک دارند (مخصوصاً مناطق مرکزی کشور). سواحل دریای جنوب و شهرهای آن مناطق، مزاج‌های گرم و رطوبتی دارند. در شمال کشور و در فصل‌های گرم هم مزاج گرم و تر است. مناطق کوهستانی غرب و شمال غرب بیشتر مزاج سرد و خشک دارند. شمال کشور و شهرهای ساحلی دریای خزر (مازندران)، به جز دو سه ماه وسط تابستان، مزاج‌های سرد و رطوبتی دارند.
در مورد خانه و مسکن نیز، خانه‌هایی که نورگیر نیستند و به صورت زیرزمین هستند و یا در مناطقی که رطوبتی هستند و یا نور کمی دارند، بنا شده‌اند، مزاج غالب بر این خانه‌ها، سرد است (خشک یا رطوبتی)، اما خانه‌هایی که نورگیر هستند و در مناطق گرمسیری بنا شده‌اند، مزاج غالب بر محیط آن‌ها، گرم و خشک است.
حتی بادها هم مزاجی را بر آن منطقه غالب می‌کنند، مثلاً بادهایی که از شمال و غرب کشور می‌وزند، بادهای خنکی هستند. اگر شهر یا خانه‌ای در معرض این بادها باشد، مزاج آن به سمت سردی می‌رود. بادهای جنوبی با خود گرما و رطوبت می‌آورند. بادهای شرقی و غربی، معتدل هستند و تغییر زیادی در مزاج ایجاد نمی‌کنند، لذا بهتر است خانه، پنجره‌های شرقی، غربی داشته باشد (مخصوصاً بادهای شرقی، بادهای خوبی هستند، چون هم جهت با طلوع خورشید است).
جنس خاک و زمین یک منطقه نیز مهم است، مثلاً مزاج شوره‌زارها یا زمین‌های با خاک شنی که آب را در خود نگه نمی‌دارند و آب پایین می‌رود، به سمت گرمی و خشکی گرایش پیدا می‌کند، ولی مزاج مناطقی که زمین‌های گلی، رسی و خاکی دارند که آب را در خود نگه می‌دارند، به رطوبتی بودن گرایش پیدا می‌کند.
* کلاً در مناطق گرمسیری و هوای گرم (تابستان) قدرت هضم کم است و در نتیجه نباید در مصرف غذاهای سنگین مانند گوشت‌های قرمز (که هم حرارت بالا دارند و هم هضم آن‌ها سخت است)، سرخ‌کردنی‌ها و گرمی‌جات مثل فلفل و ادویه‌ها زیاده‌روی کرد.
* در مناطق خنک، معمولاً قدرت هضم بیشتر است و بهتر است از غذاهای پرانرژی‌تر مثل گوشت‌ها (مانند گوشت قرمز)، مغزها (مانند فندق و بادام)، مواد چرب و کره استفاده کنند و در این مناطق هم قدرت هضم افراد بالاتر است و هم نیاز افراد به این مواد بیشتر است. با استفاده از این مواد، حرارت بیشتری تولید می‌شود تا دچار سردی مزاج نشوند و بتوانند با آن شرایط محیطی مقابله کنند، مثلاً اسکیموها از غذاهایی بسیار پرچرب و سنگین مانند گوشت سیل(شیردریایی)، ماهی‌های چرب و نهنگ‌ها با چربی ضخیم زیر پوست استفاده می‌کنند.
در مورد خانه و مسکن نیز، خانه‌هایی که نورگیر نیستند و به صورت زیرزمین
هستند و یا در مناطقی که رطوبتی هستند و یا نور کمی دارند، بنا شده‌اند، مزاج غالب بر این خانه‌ها، سرد است (خشک یا رطوبتی)، اما خانه‌هایی که نورگیر هستند و در مناطق گرمسیری بنا شده‌اند، مزاج غالب بر محیط آن‌ها، گرم و خشک است؛
* در مناطق شمالی کشور و به ویژه در فصول سرد، هم باید مصرف غذاهای رطوبتی (مانند لبنیات، ترشیجات و آب زیاد) کمتر باشد و هم باید مصلح سردی‌جات استفاده شود، مثلاً مصرف سیر در این منطقه زیاد است و مصرف آن لازم هم هست زیرا اگر از گرمی‌جات مانند سیر و ادویه‌ها استفاده نکنند، سردی غذاهایی مانند ماهی (که در مناطق شمالی زیاد استفاده می‌شود)، باعث بروز مشکلاتی مانند بیماری‌های مفاصل، گوارش و مشکلات اعصاب ناشی از سردی می‌شود، بنابراین با توصیه حکمای قدیم و به تجربه، باید همراه غذای خود از این مصلح‌ها نیز استفاده کنند.
* مناطق گرمسیری (مرکزی و جنوبی) باید از گرمی‌جات کمتر استفاده کنند. در مورد مصرف زیاد خرما در این مناطق باید گفت خرما انواع مختلفی دارد و به عادات غذایی شخص از دوران کودکی نیز وابسته است. این نکات در خصوص محیط و اقالیم به ویژه برای مسافران بسیار حائز اهمیت است. مثلاً با مسافرت به منطقه‌ای از کشور، آداب غذایی نیز باید متناسب با آن منطقه تغییر کند، به طور مثال فردی که در تهران، با خوردن حتی یک حبه سیر به ویژه سرخ‌کرده بی‌خواب و عصبی می‌شود و حرارت بدنش افزایش می‌یابد با مسافرت به مناطق شمالی، متوجه خواهد شد که با خوردن چند حبه سیر هم مشکلی برایش پیش نمی‌آید. در مورد مصرف خرما و عسل هم همین‌طور و یا با مصرف ماهی، ماست یا دوغ در شمال ممکن است حالت خواب‌آلودگی ایجاد شود، ولی در تهران یا یزد، مشکلی پیش نمی‌آید.
* در مورد ترشیجات هم باید توجه داشت که بعضی از افراد به آن مقدار زیادی افزودنی‌هایی مانند فلفل و ادویه اضافه می‌کنند، به طوری که دیگر مزاج آن خیلی سرد نیست و معتدل یا گاهی حتی گرم می‌شود.
باید توجه داشت که فصول هم شامل بحث محیط می‌شود که در برخی از مطالب قبل نیز در این زمینه صحبت شده است. به یاد داشته باشید که مزاج فصل بهار، گرم و تر، تابستان، گرم و خشک؛ پاییز، سرد و خشک و زمستان سرد و تر است، بنابراین تدابیر گفته‌شده برای هر یک از این مزاج‌ها که در مطالب قبل در مورد فصل مرتبط با همان مزاج نیز مصداق داشته باید رعایت شود.
روزنامه «توریسم»
