عشق پدیده ای است که همچنان با اینکه تحقیقات وسیعی بر روی آن صورت گرفته است ، بسیار ناشناخته است. هنوز مقیاس دقیقی برای سنجش عشق در افراد شناخته نشده است. طی تحقیقات صورت گرفته ، بسیاری از مردم عشق را پدیده ای مرموز ، اسرار آمیز و بادوام و عرفانی تصیف کرده اند.
در طول تاریخ، شاعران، نویسندگان، هنرمندان، فیلسوفان و دانشمندان تلاش کرده اند که مفهوم واقعی عشق را دریابند. البته روان شناسان هم به نوبه خود نظریه هایی برای تشریح طبیعت عشق ارائه نموده اند، امّا باید توجه داشت که هر فرد، تفسیر و تعبیر خاص خودش را در این زمینه دارد.
در این مقاله با چهار نظریه معروف که برای توضیح و توصیف دوست داشتن، عشق و دلبستگی عاطفی ارائه شده آشنا می شویم.
۱) دوست داشتن در مقابل عشق (نظریه رابین)
زیک رابین، روان شناس، عشق را متشکل از سه عنصر می داند:
دلبستگی شرط محبت کردن و بودن با فردی دیگر.
محبت ارزش گذاری نیازها و خوشی های دیگران به قدر نیازها و خوشی های خود.
تعلّق به اشتراک گذاشتن افکار، احساسات و تمایلات خصوصی خود با فردی دیگر.
رابین در کنار مطرح ساختن دیدگاه فوق، دو پرسشنامه نیز برای اندازه گیری این متغیرها به وجود آورده است. او درابتدا در حدود ۸۰ پرسش برای به دست آوردن نگرشی که یک فرد درباره عشق دارد طراحی کرد. این پرسش ها بر حسب این که منعکس کننده احساس دوست داشتن یا احساس عشق بودند، مرتب شده بودند. این دو مجموعه پرسش بین ۱۹۸ دانشجوی دوره کارشناسی توزیع شد و تحلیل های آماری بر روی پاسخ ها به عمل آمد.
نتیجه به دست آمده به رابین اجازه داد تا ۱۳ پرسش برای «دوست داشتن» و ۱۳ پرسش برای «عشق» را که معیارهای قابل اطمینانی برای این دو متغیر بودند، تعیین کند.
نمونه های زیر، مشابه برخی از پرسش هایی است که در «مقیاس دوست داشتن و عشق» رابین وجود دارد:
اندازه گیری «دوست داشتن»
۱) من احساس می کنم که ……….. آدم محکم و استواری است.
۲) من به نظرات و عقاید ……….. اطمینان دارم.
اندازه گیری «عشق»
۱) در من یک حس قوّی انحصارگری نسبت به ……….. وجود دارد.
۲) خیلی دوست دارم که ……….. با من محرمانه صحبت کند.
۳) من برای ……….. تقریباً هر کاری خواهم کرد.
مقیاس هایی که رابین برای اندازه گیری دوست داشتن و عشق ارائه کرد، مؤید نظریه او درباره عشق بودند. رابین در مطالعه دیگری برای تعیین این که آیا این مقیاس ها واقعاً دوست داشتن را از عشق متمایز می سازد یا نه، به این نتیجه رسید که دوستان خوب، امتیاز بالایی در مقیاس «دوست داشتن» به دست می آورند امّا فقط افراد خاصی می توانند در مقیاس «عشق»، امتیاز بالا کسب کنند.
عشق یک مفهوم عینی نیست و بدین خاطر اندازه گیری آن دشوار است. «مقیاس دوست داشتن و عشق» رابین، روشی را برای اندازه گیری احساس پیچیده عشق پیشنهاد می کند.
۲) عشق دلسوزانه در مقابل عشق شهوانی (نظریه هاتفیلد)
به عقیده الین هاتفیلد، روان شناس، عشق دو نوع اصلی بیشتر ندارد: عشق دلسوزانه و عشق شهوانی. عشق دلسوزانه، مشخصه اش احترام متقابل، دلبستگی، عاطفه و اعتماد است. عشق دلسوزانه معمولاً در فضایی از احساس درک متقابل و احترام مشترک برای یکدیگر، رشد می یابد.
مشخصه عشق شهوانی، هیجان شدید، جاذبه جنسی، اضطراب و عاطفه است. هنگامی که به این هیجانات شدید از سوی مقابل نیز پاسخ داده شود، فرد احساس خوشحالی و ارضاء می کند. امّا عشق یک سویه به احساس یأس و نومیدی و افسردگی می انجامد. به عقیده هاتفیلد، عشق شهوانی، عشقی گذرا است و معمولاً بین ۶ تا ۳۰ ماه بیشتر دوام نمی آورد.
به گفته هاتفیلد، عشق شهوانی هنگامی که انتظارات فرهنگی مشوّق عاشق شدن باشد، یا هنگامی که فردی با ایده های پیش پنداشته شما در مورد معشوق ایده آل مطابقت داشته باشد و یا هنگامی که حضور فرد دیگری باعث افزایش تحریک فیزیولوژیکی شما گردد، برانگیخته می شود.
عشق شهوانی ایده آل، سپس به عشق دلسوزانه که بسیار بادوام تر است منجر می گردد. با وجودی که اغلب مردم در جستجوی رابطه ای هستند که امنیت و پایداری عشق دلسوزانه و شدّت و حدّت عشق شهوانی را یکجا در خود داشته باشد، امّا به عقیده هاتفیلد چنین رابطه ای بسیار نادر است.
۳ )مدل رنگ های اصلی (نظریه جان لی)
جان لی در کتاب خود به نام «رنگ های عشق» که در سال ۱۹۷۳ منتشر شد، انواع عشق را با رنگ های اصلی مقایسه کرده است. درست همان گونه که سه رنگ اصلی وجود دارد، جان لی سه سبک اصلی هم برای عشق قائل شده است.
این سه سبک عبارتند از:
۱) عشق به یک فرد ایده آل،
۲) عشق به عنوان یک بازی
۳) عشق به عنوان دوستی.
جان لی درادامه تشبیه خود می گوید که همان گونه که سه رنگ اصلی با یکدیگر ترکیب شده و رنگ های مکمل را به وجود می آورند، این سه سبک اصلی عشق نیز می توانند با یکدیگر ترکیب شده و ۹ سبک متفاوت و ثانویه عشق را به وجود آورند. برای مثال، ترکیبی از سبک های اول و دوم به عشق شیدایی یا عشق وسواسی می انجامد.
۶ ) سبک عشق از دید جان لی
سه سبک اصلی
۱) عشق به یک فرد ایده آل
۲) عشق به عنوان یک بازی
۳) عشق به عنوان دوستی
سه سبک ثانویه
۱) عشق شیدایی وسواسی (ترکیب ۱ و ۲ اصلی)
۲) عشق واقع گرایانه و عملی (ترکیب ۲ و ۳ اصلی)
۳) عشق فداکارانه (ترکیب ۱ و ۳ اصلی)
۴) نظریه مثلثی عشق (نظریه اشترنبرگ)
رابرت اشترنبرگ، روان شناس، نظریه مثلثی عشق را ارائه کرده است. او سه مؤلفه را برای عشق در نظر گرفته است: صمیمیت (رابطه نزدیک)، میل جنسی و تعهد. ترکیبات مختلف از این سه مؤلفه به انواع مختلفی از عشق می انجامد. برای مثال، ترکیب صمیمیت (رابطه نزدیک) و تعهد به عشق دلسوزانه و ترکیب میل جنسی و رابطه نزدیک به عشق شهوانی می انجامد.
به گفته اشترنبرگ، رابطه ای که بر مبنای دو یا بیشتر از این عناصر بنا شده باشد، بادوام تر از عشقی است که تنها بر اساس یکی از این مؤلفه ها باشد. اشترنبرگ از واژه «عشق کامل» برای توصیف عشقی که از ترکیب هر سه مؤلفه، یعنی رابطه نزدیک، میل جنسی و تعهد به وجود آمده باشد، استفاده کرده است. به عقیده اشترنبرگ، هر چند این نوع عشق، قویترین و بادوام ترین نوع عشق است ولی بسیار نادر می باشد.
